Trước đó, cùng ngày 16/2 (giờ địa phương), các nhà lãnh đạo ASEAN và Mỹ đã nhất trí thông qua Tuyên bố chung, trong đó khẳng định các nguyên tắc có tính định hướng cho quan hệ ASEAN - Mỹ giai đoạn tới.
Ngày 16/2, trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN - Mỹ tại Sunnylands, bang California, Mỹ, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tham dự phiên thảo luận về chủ đề “Bảo vệ hòa bình, thịnh vượng và an ninh ở châu Á — Thái Bình Dương”. Trước đó, tối 15/2, Thủ tướng cùng các nhà lãnh đạo ASEAN và Mỹ cũng đã làm việc và thảo luận về chủ đề “Viễn cảnh chiến lược khu vực”.
Tại các phiên họp này, các nhà lãnh đạo nhất trí đánh giá tình hình khu vực hiện nay đang có những diễn biến phức tạp, tác động đến từng quốc gia. Tình hình căng thẳng gần đây tại biển Đông, Bán đảo Triều Tiên, vụ khủng bố tại Jakarta, vấn đề an ninh mạng, tội phạm xuyên quốc gia, biến đổi khí hậu… là những vấn đề được nhiều nước quan tâm, chia sẻ tại Hội nghị.
Trong bối cảnh đó, các nước đều nhấn mạnh tầm quan trọng của quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Mỹ, nhất là trong thúc đẩy thịnh vượng chung của khu vực và giải quyết các thách thức xuyên quốc gia.
Các nhà lãnh đạo ASEAN và Mỹ đã nhất trí thông qua Tuyên bố chung, trong đó khẳng định các nguyên tắc có tính định hướng cho quan hệ ASEAN - Mỹ giai đoạn tới.
Tuyên bố nhấn mạnh ASEAN và Mỹ sẽ tiếp tục đề cao các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên Hợp quốc và Hiến chương ASEAN, ủng hộ xây dựng trật tự khu vực và quốc tế dựa trên luật lệ, cam kết giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hoà bình, không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, không quân sự hóa, kiềm chế, đảm bảo an ninh, an toàn hàng hải, hàng không phù hợp với các nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước Liên Hợp quốc về Luật Biển năm 1982.
Tổng thống Obama khẳng định Mỹ coi trọng quan hệ hợp tác với ASEAN cũng như từng quốc gia thành viên, ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình ở khu vực, mong muốn phối hợp cùng ASEAN xử lý các thách thức toàn cầu và khu vực như chống khủng bố, bạo lực cực đoan, buôn người, ứng phó với biến đổi khí hậu.
Các nước ASEAN đánh giá cao quan hệ đối tác chiến lược với Mỹ, mong muốn hợp tác sâu rộng trên nhiều mặt, tranh thủ sự hỗ trợ của Mỹ, nền kinh tế hàng đầu thế giới, nhằm xây dựng các nền kinh tế năng động, cởi mở, cạnh tranh và liên kết chặt chẽ, hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tạo công ăn việc làm, thu hẹp khoảng cách phát triển, đổi mới, phát huy tinh thần kinh doanh, đổi mới và sáng tạo.
Phát biểu tại các phiên thảo luận, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã chia sẻ quan ngại sâu sắc về những diễn biến phức tạp vừa qua tại biển Đông đe dọa hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải, hàng không ở khu vực.
Thủ tướng cho rằng, tình hình phức tạp ở biển Đông nảy sinh từ những đòi hỏi chủ quyền không dựa trên luật pháp quốc tế và Công ước Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) của Liên Hợp quốc, trái với Tuyên bố về ứng xử trên biển Đông (DOC 2002). Gần đây nhất là những hành động đơn phương bồi đắp và xây dựng trên quy mô lớn các đảo nhân tạo từ những cấu trúc nửa nổi nửa chìm, làm thay đổi nguyên trạng, kể cả việc tăng cường quân sự hóa dưới các hình thức khác nhau.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng nêu lại việc đầu tháng 1/2016 diễn ra việc đưa máy bay ra các đảo nhân tạo mà không hề thông báo cho Cơ quan quản lý bay khu vực FIR-Hồ Chí Minh, vi phạm nghiêm trọng quy định về an toàn bay của Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế (ICAO), đe dọa an ninh và an toàn hàng không trong khu vực.
Trong bối cảnh hiện nay, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh các quốc gia cần ưu tiên xây dựng lòng tin chiến lược, tăng cường đối thoại và hợp tác, đề cao việc tuân thủ luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982; phát huy vai trò của các thể chế đa phương và ủng hộ vai trò chủ đạo của ASEAN trong việc duy trì môi trường hòa bình và an ninh ở khu vực.
Nhấn mạnh ý nghĩa chiến lược của quan hệ ASEAN — Mỹ, Thủ tướng hoan nghênh sự ủng hộ tích cực, xây dựng của Mỹ và các đối tác nói chung đối với lập trường của ASEAN trong xử lý các vấn đề an ninh khu vực, trong đó có vấn đề biển Đông.
Thủ tướng đề nghị các quốc gia ASEAN và Mỹ tiếp tục có tiếng nói mạnh mẽ hơn để tiếp tục thúc đẩy các bên giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982; không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, chấm dứt mọi hoạt động làm thay đổi nguyên trạng ở biển Đông, đặc biệt là việc xây dựng các đảo nhân tạo với quy mô lớn, chấm dứt ngay việc quân sự hóa ở biển Đông; tôn trọng và thực hiện nghiêm túc, đầy đủ DOC, sớm thỏa thuận thực chất Bộ Quy tắc về ứng xử (COC).
Thủ tướng đánh giá tích cực những tiến triển và kết quả quan trọng đạt được trong quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Mỹ thời gian qua, mong muốn hai bên phối hợp triển khai hiệu quả Kế hoạch hành động ASEAN - Mỹ giai đoạn 2016-2020, góp phần thúc đẩy quan hệ ASEAN - Mỹ phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới.
