Điểm đến về nguồn
Địa đạo Nhơn Trạch tọa lạc tại ấp 5, xã Long Thọ, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai, còn được gọi là địa đạo Phước An vì khi xưa di tích thuộc xã Phước An, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Biên Hòa.
Địa đạo Nhơn Trạch được hình thành là do trí tuệ, mồ hôi, công sức và cả xương máu của quân và dân Nhơn Trạch. Đây là căn cứ huyện ủy Nhơn Trạch làm việc và chỉ đạo tấn công địch trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Nơi đây nói lên tinh thần chiến đấu và ý chí quyết thắng của quân và dân Nhơn Trạch trong những năm tháng kháng chiến hào hùng.
Trải qua thời gian, các yếu tố gốc như rừng Lòng Chảo nguyên sinh, hệ thống giao thông hào, hầm chông, hàng rào kẽm gai, ụ chiến đấu, các cơ sở làm việc của Huyện ủy đã bị hủy hoại bởi thời gian và bị bom đạn cày xới, san ủi trong thời kỳ chiến tranh. Song những mất mát hy sinh, những chiến công vang dội mãi mãi là niềm tự hào của quân và dân Nhơn Trạch.
 |
| Nhà trưng bày Khu di tích Địa đạo Nhơn Trạch. |
Với những giá trị to lớn đó, Địa đạo Nhơn Trạch đã được Bộ Văn hóa và Thông tin (Nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia vào ngày 19/01/2001.
Bên cạnh đó, với mục đích để thế hệ trẻ hôm nay và mai sau có điều kiện tìm hiểu cũng như hình dung được phần nào cuộc sống gian khổ của ông cha ta và cuộc chiến tranh tàn khốc, ác liệt đã xảy ra trên vùng rừng Lòng Chảo nói riêng và vùng đất Nhơn Trạch nói chung, huyện Nhơn Trạch đã phối hợp với Bảo tàng và Ban Quản lý Di tích - Danh thắng tỉnh Đồng Nai tiến hành nạo vét lại 120m đường địa đạo dưới lòng đất.
 |
| Trong lòng Địa đạo. |
Còn trên mặt đất khôi phục lại lán trại làm việc, hệ thống giao thông hào, ụ chiến đấu, trồng một số cây rừng như: tre gai, bằng lăng… nhằm tái tạo lại một phần khu rừng Lòng Chảo trong thời kỳ kháng chiến. Xây dựng nhà trưng bày để trưng bày những hình ảnh của các cô, chú, các bác đã từng tham gia chiến đấu cùng những tài liệu, hiện vật đã sử dụng trong thời kỳ chiến tranh.
Địa đạo Nhơn Trạch đã được khởi công trùng tu, tôn tạo vào ngày 23/6/2006 và khánh thành đi vào hoạt động vào ngày 01/9/2007 trên tổng diện tích khoảng 2,5ha. Bên trong khu di tích lịch sử này được chia làm nhiều khu vực.
Ghi dấu lịch sử
Được biết, trước đây từ giữa năm 1963 cho đến cuối năm 1964, hệ thống địa đạo được đào 1.500m đường địa đạo với nhiều ngõ ngách, hầm bí mật. Hệ thống địa đạo liên hoàn khép kín được thiết kế có dạng gần giống chữ chi (Z). Đường xương sống địa đạo được 200m thì được trổ ngách sang hai bên để tạo thành phòng chức năng cho các đơn vị. Tại điểm chính giữa ở mỗi đoạn xương sống địa đạo (100m) được bố trí hai lỗ thông hơi hình phễu úp.
Nhiều đoạn địa đạo thiết kế với nhiều đường thẳng gấp khúc, chiều dài mỗi đoạn khoảng 100m. Kích thước của địa đạo tính từ vòm tới đáy dao động: cao 1,8m đến 2m, ngang 1m đến 1,2m. Nóc địa đạo có cấu trúc hình vòm. Ngăn cách giữa các đoạn với nhau bằng một ngăn bí mật có nắp đậy kín, độ dày của ngăn là 1m được khoét một lỗ tròn có đường kính vừa thân người. Miệng chính của địa đạo được bố trí tại trung tâm căn cứ có kích thước dài 2m ngang 1m50, sâu 7m dẫn vào xương sống địa đạo. Độ sâu 7m tính từ mặt đất tới đáy địa đạo được đào theo hình rích rắc tạo thành những bậc thang.
 |
Phía trên địa đạo là căn cứ Huyện ủy được bố trí như một tam giác đều, mỗi cạnh dài 70m với ba mặt là giao thông hào sâu 2m, rộng 1m20 tạo thành hệ thống giao thông khép kín. Cách bố trí này được gọi bố trí theo kiểu “kiềng ba chân”, cả ba mặt giao thông hào được xây dựng 7 ụ chiến đấu, mỗi ụ có kích thước ngang 2m, dài 3m, sâu 1m20; phía trên lắp cây, đắp đất dày 1m, ba mặt bố trí ba lỗ châu mai.
Bên ngoài hệ thống giao thông hào được bố trí hai hàng chông sắt lớn nhỏ và tầm vông vạt nhọn xen kẽ. Cuối cùng là ba lớp hàng rào kẽm gia. Dẫn vào căn cứ duy nhất có một con đường mòn nằm về phía tây bắc của rừng Lòng Chảo.
 |
| Khuôn viên địa đạo xanh ngát. |
Tại căn cứ này, quân dân Nhơn Trạch đã làm nên những chiến thắng vang dội trong những năm 1965 - 1970. Từ năm 1972, địa đạo Nhơn Trạch trở thành nơi bám trụ dài ngày của 500 cán bộ chiến sĩ Đoàn 10 Rừng Sác, là nơi xuất phát đánh địch ở các hướng sông Lòng Tàu, kho bom Thành Tuy Hạ… gây cho địch nhiều tổn thất nặng nề.
Ngày nay Địa đạo Nhơn Trạch là địa điểm về nguồn để giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Giới trẻ đến để tham quan, tưởng nhớ công lao to lớn của cha ông xưa từ đó tu dưỡng đạo đức, nhân cách, cố gắng phấn đấu, cống hiến để xứng đáng với sự hi sinh to lớn của thế hệ đi trước.
