Đặt nền tảng pháp lý cho AI an toàn, nhân văn

Luật chiến lược trong kỷ nguyên số

Vừa qua, tại Hà Nội, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) cùng Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI)”. Hội thảo nhấn mạnh yêu cầu xây dựng một khung pháp lý “vừa đủ chặt để bảo đảm an toàn, đạo đức và trách nhiệm, vừa đủ mở để khơi thông đổi mới sáng tạo và thúc đẩy hệ sinh thái AI Make in Vietnam”.

Phát biểu khai mạc, ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội khẳng định, Luật Trí tuệ nhân tạo là một đạo luật có ý nghĩa chiến lược trong thời đại số, khi AI đã trở thành công nghệ đột phá dẫn dắt Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Việt Nam đã xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức.

Theo ông Khải, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã đặt mục tiêu Việt Nam nằm trong nhóm ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI; đồng thời từng bước làm chủ các công nghệ chiến lược, phát triển mạnh mẽ các ứng dụng AI dựa trên dữ liệu lớn (Big Data). Tuy nhiên, đi cùng tốc độ phát triển nhanh của công nghệ, AI cũng đặt ra hàng loạt thách thức về pháp lý, đạo đức và an ninh.

“Luật phải vừa bảo đảm quản lý chặt chẽ, vừa tạo không gian cho công nghệ phát triển vì lợi ích con người”, ông Khải nhấn mạnh, đồng thời đề nghị các đại biểu tập trung góp ý vào các nhóm vấn đề cốt lõi như: nguyên tắc phát triển AI lấy con người làm trung tâm; chính sách minh bạch, bền vững; quy định hành vi bị cấm; phân loại hệ thống AI theo cấp độ rủi ro; cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox); bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền riêng tư; hợp tác công - tư; và phát triển hạ tầng, nguồn nhân lực chất lượng cao.

Đặc biệt, ông Khải lưu ý cần sớm xây dựng cơ chế quản lý AI tạo sinh, xác định rõ bản quyền và trách nhiệm pháp lý đối với nội dung do AI tạo ra, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam nghiên cứu, sản xuất và thương mại hóa sản phẩm AI “Make in Vietnam”. “Hội thảo hôm nay là diễn đàn quan trọng để các cơ quan quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp cùng hiến kế hoàn thiện khung pháp lý cho phát triển AI tại Việt Nam”, ông nói.

Linh hoạt để thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Đại diện cộng đồng doanh nghiệp, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI, cho rằng việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo thể hiện tư duy thể chế kiến tạo, đón đầu xu thế toàn cầu. “AI đang trở thành thành tố cốt lõi trong chiến lược phát triển của mọi quốc gia và tổ chức. Việt Nam cần một khung pháp lý vừa đủ linh hoạt để không kìm hãm sáng tạo, vừa đủ chặt để bảo đảm an toàn và trách nhiệm”, ông nói.

Ông Tuấn đánh giá cao nỗ lực của Ban soạn thảo khi tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như quản lý dựa trên rủi ro, minh bạch thông tin, bảo đảm quyền con người và cơ chế sandbox. Từ góc nhìn doanh nghiệp, VCCI đưa ra bốn nhóm kiến nghị lớn: Tăng tính linh hoạt của luật, tránh ban hành quy định quá cứng nhắc khiến công nghệ khó phát triển. Giảm rào cản hành chính, nhất là với startup và doanh nghiệp nhỏ, đảm bảo thủ tục đăng ký và đánh giá minh bạch, có lộ trình rõ ràng. Đầu tư cho hạ tầng dữ liệu và tính toán - “dữ liệu là nhiên liệu sống còn của AI”, nếu không có dữ liệu chất lượng và năng lực tính toán đủ mạnh, Việt Nam sẽ khó tạo lợi thế cạnh tranh.

Xác định rõ trách nhiệm pháp lý trong chuỗi phát triển AI, từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người sử dụng, đồng thời cần cơ chế bảo hiểm và phân bổ rủi ro hợp lý. Theo ông Tuấn, việc Ủy ban KH,CN&MT và Bộ KH&CN chủ động lấy ý kiến rộng rãi trong và ngoài nước, dù không bắt buộc theo quy trình rút gọn, là minh chứng cho tinh thần cầu thị và hướng tới một đạo luật “đặc thù -vừa thúc đẩy đổi mới, vừa bảo đảm an toàn, trách nhiệm trong phát triển AI tại Việt Nam”.

Cân bằng giữa rủi ro và cơ hội

Tại Hội thảo, các đại biểu đến từ hiệp hội, viện nghiên cứu và doanh nghiệp trong nước cùng đại diện quốc tế đã thảo luận sôi nổi về tính khả thi, mức độ linh hoạt và khả năng khuyến khích đổi mới sáng tạo của dự thảo luật.

Nhiều chuyên gia nhận định, Việt Nam đang ở giai đoạn đầu phát triển AI nên luật cần thiết kế “hai chiều”: vừa quản lý hiệu quả, vừa khuyến khích sáng tạo. Một đạo luật nhân văn, hướng con người và an toàn sẽ giúp AI phát triển bền vững. Đại diện doanh nghiệp Hoa Kỳ và châu Âu khuyến nghị Việt Nam nên chọn cách tiếp cận cân bằng giữa rủi ro và cơ hội, tránh rập khuôn mô hình quản lý quá chặt như Liên minh châu Âu - vốn có thể làm chậm đổi mới và hạn chế dịch vụ AI.

Thúc đẩy hạ tầng và Quỹ phát triển AI

Từ góc độ cơ quan soạn thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long đánh giá cao các ý kiến đóng góp thiết thực của các đại biểu. Ông cho biết, dù thời gian xây dựng dự thảo rất ngắn, nhưng Ban soạn thảo đang liên tục cập nhật, điều chỉnh để bảo đảm luật có tính khả thi và sát thực tiễn.

Theo Thứ trưởng, mỗi quốc gia có cách tiếp cận riêng: Trung Quốc chưa ban hành Luật AI nhưng có hệ thống quy định chi tiết; trong khi châu Âu chọn quản lý chặt để bảo vệ người tiêu dùng, song điều này làm chậm tiến trình đổi mới. “Việt Nam sẽ chọn hướng quản lý tối thiểu - thúc đẩy tối đa, lấy phát triển làm trọng tâm”, ông nhấn mạnh.

Bộ KH&CN dự kiến đầu tư hạ tầng AI quốc gia, phát triển kho dữ liệu phục vụ đào tạo mô hình AI, đồng thời nghiên cứu thành lập Quỹ phát triển AI nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu, ứng dụng và thương mại hóa sản phẩm “Make in Vietnam”.

Kết luận hội thảo, ông Trần Văn Khải khẳng định Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội sẽ tiếp thu đầy đủ ý kiến từ cơ quan, chuyên gia, doanh nghiệp trong và ngoài nước để hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo. Dự kiến, dự thảo sẽ được trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ X sắp tới.

“Luật Trí tuệ nhân tạo sẽ là nền tảng để Việt Nam phát triển AI một cách an toàn, nhân văn, có trách nhiệm và vì con người, đồng thời tạo môi trường thể chế thông thoáng, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, góp phần xây dựng nền kinh tế tri thức và xã hội số Việt Nam phát triển bền vững”, ông Khải nhấn mạnh.