Đảm bảo sự cân bằng giữa quản lý và khuyến khích, thúc đẩy trí tuệ nhân tạo

Tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy ứng dụng, quản trị AI an toàn, nhân văn 

Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT Trần Văn Khải; Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long; Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn đồng chủ trì Hội thảo.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT Trần Văn Khải nhấn mạnh, trí tuệ nhân tạo (AI) là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống, từ sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông, đến quốc phòng và an ninh.

Ở Việt Nam, AI được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như AI; phát triển mạnh mẽ ứng dụng AI dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.

"Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm và an toàn, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp, vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích, thúc đẩy phát triển, đổi mới sáng tạo. Chính vì vậy, việc kịp thời xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo trình Quốc hội xem xét, ban hành có ý nghĩa hết sức quan trọng”, Phó Chủ nhiệm Trần Văn Khải nói.

Nêu rõ đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn, ông Trần Văn Khải cho rằng, điều quan trọng đối với dự án Luật này là xác định được điểm cân bằng phù hợp giữa quản lý và thúc đẩy, theo đó, những nội dung quản lý, những điều cấm phải thật sự tường minh.

Xác định rõ trách nhiệm pháp lý trong chuỗi giá trị AI

Trong phát biểu tại Hội thảo, Phó Tổng thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn đánh giá, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là một bước đi kịp thời, thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ và khơi mở không gian đổi mới sáng tạo.

“Đây là đạo luật đầu tiên tại Việt Nam đặt nền móng pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái AI – từ phát triển, ứng dụng, đến quản lý rủi ro và bảo vệ quyền lợi người dân”, ông Đậu Anh Tuấn nói.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, VCCI đánh giá cao tinh thần cầu thị, khoa học và đổi mới trong dự thảo Luật. Nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), đạo đức và quyền con người trong AI, hay các quy định về minh bạch, giải trình và gắn nhãn nội dung sinh bởi AI.

Tuy vậy, để Luật thực sự đi vào cuộc sống và trở thành động lực phát triển, ông Đậu Anh Tuấn cho rằng, cần bảo đảm sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý.

Đồng thời, cần giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và startup.

“Các yêu cầu đánh giá sự phù hợp, đăng ký, công bố cần rõ ràng, minh bạch, và có lộ trình hợp lý. Việc triển khai Cổng thông tin điện tử một cửa là điểm sáng, nhưng cần đi kèm với quy trình đơn giản, minh bạch và thực sự phục vụ doanh nghiệp”, Phó Tổng thư ký VCCI khuyến nghị.

Lưu ý việc xác định rõ trách nhiệm pháp lý, đặc biệt trong chuỗi giá trị AI – từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai, ông Đậu Anh Tuấn cho rằng, việc Luật đề xuất trách nhiệm pháp lý khách quan với hệ thống rủi ro cao là phù hợp, nhưng cần làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro một cách hợp lý và thực thi được.

Dẫn điểm chung trong pháp luật của EU, Mỹ, Trung Quốc hay Singapore là tạo hành lang pháp lý đủ an toàn để đổi mới và đủ minh bạch để kiểm soát rủi ro, Phó Tổng thư ký VCCI cho rằng Việt Nam cần chọn con đường phù hợp với mình – nhanh nhạy, nhưng không liều lĩnh; khuyến khích sáng tạo, nhưng không bỏ ngỏ trách nhiệm.

“Chúng tôi mong muốn Luật Trí tuệ nhân tạo không chỉ là công cụ quản lý, mà là nền tảng để Việt Nam vươn lên thành trung tâm đổi mới sáng tạo khu vực về AI – nơi mà doanh nghiệp Việt có thể phát triển những giải pháp công nghệ Made in Vietnam, phục vụ người Việt, và vươn ra toàn cầu”, ông Đậu Anh Tuấn nói.

Tại Hội thảo, các ý kiến phát biểu nhất trí cho rằng AI đã có sự triển nhanh trong những năm gần đây, góp phần quan trọng tạo bước phát triển đột phá về năng lực sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế và nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.

Để bảo đảm tính hợp lý, khả thi của quy định, bảo đảm quyền và lợi ích của doanh nghiệp tại dự thảo Luật, các đại biểu tập trung góp ý vào một số nội dung như phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng của Luật; quan điểm xây dựng Luật theo hướng vừa quản lý, vừa thúc đẩy phát triển; cơ chế quản lý rủi ro trong AI tạo sinh; bảo đảm an ninh, an toàn mạng và quản trị dữ liệu; các cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển lĩnh vực AI…

Bà Trần Vũ Hà Minh - Cố vấn Trưởng về AI có trách nhiệm tại FPT Software cho rằng, Nhà nước cần quản lý AI một cách có hệ thống nhưng đồng thời cũng phải tạo điều kiện để công nghệ đổi mới phát triển thông qua việc cân bằng giữa quản lý rủi ro và khuyến khích sáng tạo, đầu tư.

Về một số nội dung cụ thể, bà Trần Vũ Hà Minh kiến nghị, cần quy định thủ tục tiền thị trường gọn nhẹ. Theo đó, cần cân nhắc cơ chế thông báo/đăng ký tiền thị trường đối với hệ thống nghi ngờ rủi ro cao (nộp bản tóm tắt hồ sơ kỹ thuật), thay vì cấp phép cứng để không cản trở nhập khẩu/đổi mới, đồng thời tăng truy xuất khi hậu kiểm.

Nhận định Điều 16 của dự thảo Luật quy định nghĩa vụ đối với các hệ thống AI có rủi ro cao không đề cập đến nghĩa vụ nhà phát triển, cụ thể là việc nhà phát triển cần có nghĩa vụ đối ứng với các nghĩa vụ mà Luật quy định cho nhà cung cấp và bên triển khai, Cố vấn Trưởng về AI có trách nhiệm tại FPT Software kiến nghị, cần có khung pháp lý tương ứng để quy định trách nhiệm tương ứng của các bên trong suốt vòng đời của hệ thống AI.

Đánh giá cao việc xây dựng dự thảo Luật, ông Trần Văn Trí – Giám đốc LuatVietnam.vn đưa ra một số kiến nghị như cần có quy định cụ thể, rõ ràng hơn về phạm vi, mức độ áp dụng AI phải gắn nhãn. Về cơ chế tiền kiểm đối với hệ thống AI, nên xem xét linh hoạt hơn để không làm chậm tiến độ ra mắt sản phẩm AI, đặc biệt là trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.