Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Mai Thị Phương Hoa (đoàn Nam Định) bày tỏ băn khoăn về quy định về điều kiện thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh hoặc để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.
Theo đại biểu, các quy định về điều kiện thu hồi đất còn chưa đầy đủ, chung chung, chưa cụ thể.
Dẫn Điều 54 Hiến pháp năm 2013, theo đó quy định: “Nhà nước thu hồi đất do tổ chức, cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Việc thu hồi đất phải công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy định của pháp luật”, đại biểu cho rằng, trong điều kiện thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, hoặc để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, cần làm rõ yếu tố “thật cần thiết”; quy định rõ các điều kiện nào là “thật cần thiết” để đảm bảo quá trình thu hồi đất diễn ra minh bạch, tuân thủ đúng quy định trong Hiến pháp năm 2013.
Đại biểu cũng nhấn mạnh, trong việc thu hồi đất, Nhà nước phải đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp của 3 bên, bao gồm Nhà nước, người dân, doanh nghiệp.
Trong đó, đại biểu đề nghị cần quan tâm hơn đến người dân bị thu hồi đất vì họ ở thế bị động, có khả năng mất chỗ ở cũ hoặc mảnh đất vẫn đang trồng cấy để mưu sinh. Cần chú trọng hơn nữa đến chính sách đền bù, hỗ trợ tái định cư để người dân bị thu hồi đất không bị thiệt thòi.
Về các trường hợp thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, đại biểu Mai Thị Phương Hoa cho biết, dự thảo Luật lần này có mở rộng thêm các trường hợp thu hồi đất, hoặc mở rộng phạm vi hơn so với các trường hợp đã quy định trong luật hiện hành.
Do đó, đại biểu đề nghị cần rà soát, đánh giá lại các trường hợp thu hồi đất theo quy định của Luật hiện hành xem còn phù hợp hay không. Với những trường hợp mới bổ sung, cần đánh giá tác động kỹ lưỡng, tránh tình trạng quy định quá nhiều trường hợp thu hồi, làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân, tiềm ẩn nguy cơ tăng khiếu kiện về đất đai.
Cũng nhấn mạnh về quy định về vấn đề thu hồi đất, đại biểu Tô Văn Tám (đoàn Kon Tum) chỉ ra rằng, thu hồi đất luôn là vấn đề phức tạp, nhạy cảm, được sự quan tâm của toàn xã hội, liên quan đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội và mọi người dân.
Dẫn báo cáo của Chính phủ về khiếu nại, tố cáo, đại biểu nhấn mạnh, khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai, việc thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội chiếm gần 70% trong tổng số khiếu nại, tố cáo.
“Người dân có thể chấp nhận hy sinh quyền lợi hoặc chịu thiệt quyền lợi nếu việc thu hồi đất đó cho mục đích quốc phòng, an ninh hoặc phát triển kinh tế cho lợi ích của cộng đồng, lợi của Nhà nước nhưng sẽ không chấp nhận việc thu hồi đất chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân hoặc nhóm người nhưng lại áp giá đền bù thấp mang tính áp đặt hay tạo kẽ hở cho sự trục lợi, lợi ích nhóm”, đại biểu nêu rõ và cho rằng, sửa đổi Luật Đất đai cần giải quyết vấn đề này.
Để làm được như vậy, theo đại biểu, cần làm rõ nội hàm của việc thu hồi đất cho phát triển kinh tế vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng.
“Về các trường hợp thu hồi đất, Luật hiện hành và dự thảo Luật đều sử dụng phương pháp liệt kê để xác định các trường hợp thu hồi đất. Phương pháp này giúp cho việc thu hồi cụ thể từng trường hợp, từng dự án. Tuy nhiên, vấn đề là lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng thường không cố định. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội là rất rộng. Liệu quy định như phương pháp này có bao quát hết và dự trù hết các dự án sẽ phát sinh hay không là vấn đề cần quan tâm”, đại biểu phân tích.
Mặt khác, khi đã thu hồi đất là việc chính quyền nhà nước thu hồi đất đai của chủ thể này trao cho chủ thể khác bằng một mệnh lệnh hành chính. Do vậy, tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột, nhiều nguy cơ lạm quyền gây bức xúc trong nhân dân.
D |
| Đại biểu Tô Văn Tám phát biểu tại phiên họp. |
Từ đó, đại biểu Tô Văn Tám đề nghị tiếp cận theo hướng những dự án vì mục đích quốc phòng, an ninh; những dự án phát triển kinh tế - xã hội mang tính chiến lược, quy định sự phát triển một vùng, một khu vực, một tỉnh hoặc của cả nước hoặc các công trình công cộng thì thu hồi. Còn các dự án phát triển kinh tế đơn thuần, thương mại theo quy hoạch mang lại lợi ích chủ yếu cho nhà đầu tư thì thương lượng với người dân để mua lại hoặc thỏa thuận cho họ góp vốn bằng quyền sử dụng đất.
Đồng quan điểm, đại biểu Trần Nhật Minh (đoàn Nghệ An) cũng chỉ ra rằng, thu hồi đất là một trong lĩnh vực có nhiều khiếu nại do một số chủ trương, chính sách pháp luật về đất đai còn bất cập; một số trường hợp thu hồi đất, giải phóng mặt bằng để thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng hạ tầng nhưng chưa giải quyết được hài hòa mối quan hệ giữa nhà nước, chủ đầu tư và người sử dụng đất.
Để giải quyết được vấn đề này, theo đại biểu, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cần khắc phục được những bất cập của Luật Đất đai năm 2013, quy định các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, dân tộc.
Đại biểu phân tích, về các trường hợp nhà nước thu hồi đất, Điều 54 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Nhà nước thu hồi đất do tổ chức, cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Việc thu hồi đất phải công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy định của pháp luật”.
Đồng thời, Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng cũng nêu rõ tinh thần này.
Tuy nhiên, theo đại biểu, dự thảo Luật lần này đã khắc phục được tồn tại của Luật Đất đai năm 2013 nhưng chưa đáp ứng đầy đủ định hướng của Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Dẫn chứng, đại biểu cho rằng, điều 86 của dự thảo Luật quy định về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng so với Luật hiện hành có phạm vi mở rộng hơn, nhưng chưa rõ ràng về mục đích, chưa làm nổi bật tiêu chí trường hợp thật cần thiết phải thu hồi như trong quy định tại Hiến pháp. Vì vậy, đại biểu đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu, xem xét thêm về nội dung này.
Để đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, thể chế hóa đầy đủ Nghị quyết của Trung ương, đại biểu đề nghị cần làm rõ các điều kiện, tiêu chí cụ thể của các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng để tách biệt với các dự án phát triển kinh tế thuần túy của nhà đầu tư, từ đó áp dụng cơ chế thu hồi đất, bồi thường tái định cư phù hợp.
