Phiên tòa xử vụ tranh chấp “đòi lại nhà cho ở nhờ” diễn ra trên tầng 2 TAND TP Huế (tỉnh Thừa Thiên – Huế) ngày 27/6/2016. Nguyên đơn, bị đơn là chị chồng, em dâu. Họ đều tóc đã lưa thưa sợi bạc, gương mặt đượm màu thời gian, đều đã ở bên kia con dốc của cuộc đời.
Những người còn lại liên quan đến vụ án, đến tham dự phiên tòa, đều là người thân ruột thịt gồm hai người em gái ruột của nguyên đơn, cùng 3 đứa con của bị đơn, gọi nguyên đơn bằng cô ruột.
Khán phòng nhỏ, nên người dự khán phải ngồi xúm xít vào nhau. Không gian im ắng, hằn học. Vợ chồng nguyên đơn lặng lẽ ngồi một góc bên này. “Phía bên kia” là 4 mẹ con người em dâu và hai cô em gái của nguyên đơn. Khoảng cách giữa “hai phe” chỉ là khoảng trống nhỏ chưa đầy gang tay, nhưng dường như xa diệu vợi.
Thay cha mẹ nuôi em
Nguyên đơn cho hay, bà tên Trần Thị Thận, ngụ đường Tô Hiến Thành, TP Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế. Bà khởi kiện người em dâu Nguyễn Thị Loan để đòi lại căn nhà cũng nằm trên con đường này.
Theo bà Thận, nguồn gốc nhà đất này do bà bỏ tiền ra mua vào năm 1980, có diện tích là 32m2. Khi mua, đã có sẵn căn nhà cấp 4 trên đất. Quá trình mua bán có ký giấy nhượng nhà, được chính quyền địa phương xác nhận.
“Ba mẹ tui mất do bệnh tật. Đó là năm 1968, cả 4 chị em tui phải chịu cảnh mồ côi. Khi đó tui mới 12 tuổi, các em đều còn nhỏ hết. Tui làm thuê làm mướn, buôn thúng bán bưng, đồng nuôi em, đồng dành dụm để lúc trái gió trở trời. 12 năm sau, tui vừa tròn 24 tuổi, thì gom góp đủ tiền mua được căn nhà trên, chấm dứt cuộc sống lang thang ở đậu của mấy chị em”, nguyên đơn bộc bạch.
Sau khi bà Thận mua được nhà, cả 4 chị em dọn về sống chung. Năm 1983, bà Thận đi lấy chồng, đến năm 1985 hai vợ chồng bà về ở bên nhà chồng, căn nhà chỉ còn người em trai cùng hai cô em gái bà Thận ở. Sau này, hai em gái của nguyên đơn đều lấy chồng, rồi ra riêng, căn nhà chỉ còn vợ chồng người em trai ở.
Sau trận lũ lụt năm 1999, căn nhà cấp 4 vốn đã cũ kỹ càng thêm xuống cấp. Theo nguyên đơn, vợ chồng em trai bà có sang xin chị gái được sửa sang lại ngôi nhà. Tuy nhiên, nhà chưa sửa xong, thì người em trai qua đời. Thương các cháu còn nhỏ đã sớm chịu cảnh mồ côi, nên nguyên đơn vẫn tiếp tục để cho em dâu cùng các cháu của mình ở.
“Tài sản tuy là do mình làm ra. Em trai giờ không còn, nhưng các cháu còn nhỏ dại, tâm trạng mô mà lấy lại nhà”, bà bộc bạch. Đến năm 2011, thấy các cháu đều đã trưởng thành, bà quyết định lấy lại nhà.
Chưa kể vợ chồng bà vẫn đang ở đậu trong nhà thờ họ của bên chồng, trong khi ngôi nhà bà gầy dựng nên, đã cho vợ chồng người em cùng với các cháu mượn ở mấy chục năm trời. Bà bảo mình đang bị ung thư, nên phải lo cho xong chuyện nhà cửa, cho các con, để có lỡ nhắm mắt xuôi tay, cũng được thanh thản.
 |
| Nguyên đơn - bị đơn ngồi cạnh nhau, nhưng không khí như xa diệu vợi |
Em dâu “lật kèo”?
Để làm giấy chứng nhận quyền sử dụng nhà đất, năm 2011 bà Thuận yêu cầu em dâu ký vào giấy cam kết không khiếu kiện, khiếu nại gì về nhà đất. Năm 2012, bà được chính quyền cấp “sổ hồng”. Cầm “sổ hồng” trong tay, nhưng em dâu và các cháu nhất quyết không trả nhà, bà đành đâm đơn khởi kiện, nhờ tòa giải quyết.
Trong khi nguyên đơn nói về giấy cam kết, mà bị đơn từng ký, các con của bà Loan liên tục xì xào, bảo cô ruột là “tự biên tự diễn”. Bị đơn thì bảo, bà chẳng biết gì về giấy cam kết. Bà không viết vì bà không biết chữ. Bà cũng không biết nội dung trong đó viết gì.
Nghe chị chồng bảo ký để làm giấy tờ nhà đất liên quan đến nhà thờ, mấy đứa con bà khuyên “giấy tờ liên quan đến nhà thờ thì ký vô”, nên bà mới ký, không ngờ lại “sập bẫy”.
Theo bị đơn, khi bà về làm dâu, rồi ở trong nhà, không hề biết đó là nhà do chị chồng mình mua. Chồng bà là con trai duy nhất, nên việc thờ cúng ông bà, cha mẹ, đều do vợ chồng bà chu toàn. Chồng không còn, thì có bà và các cháu coi ngó.
Thẩm phán chất vấn: “Kỵ giỗ cha mẹ chồng, có phải được tổ chức ở ngôi nhà bà đang ở phải không?”. “Dạ phải”. “Những lần hội họp gia đình như thế, chả lẽ không ai nói cho bà nghe về nguồn gốc ngôi nhà là do nguyên đơn mua?”. “Dạ không ai nói chi cả”.
Vị kiểm sát viên giữ quyền công tố tại phiên tòa tiếp lời vị thẩm phán: “Văn hóa người Việt mình, lấy chồng, về ở nhà chồng hôm trước hôm sau đã biết rõ đất mình đang ở là của ai, của bên nội hay bên ngoại.
Cho phép bà nói lại thêm một lần nữa, bà có biết nhà đất bà đang ở là của ai không?”. Bị đơn ráo hoảnh, khẳng định mình không biết. “Lâu nay ai là người đóng thuế?”. “Tôi ở mấy chục năm nay, nên tôi là người đóng thuế”. “Vậy trong giấy tờ thu thuế, tên của ai?”. “Dạ tên của nguyên đơn”, bị đơn ngắc ngứ.
Tại phiên tòa, nguyên đơn yêu cầu được lấy lại nhà. Trong khi đó, bị đơn lại khẳng định: “Nhà đó là của chồng tôi. Trước là để làm nhà thờ, thờ ông bà, sau là để cho các cháu ở. Giờ nguyên đơn nói nhà của bà, rồi lấy lại, thì mấy mẹ con tui biết đi ở chỗ mô”.
Bị đơn cho rằng, năm 1999, khi bà sửa nhà, chồng nguyên đơn cũng qua giúp, và không nghe ai bàn tán điều chi. “Nhà của o (ý nói nguyên đơn – NV), răng hồi đó o không qua dành. Giờ lại qua giành. Tui mô có nghĩ, đến khi mình già cả, lại bị đuổi ra đường”, bị đơn tỏ ra trách móc người chị chồng.
Đã ra tòa, vẫn viện đến “tình cảm”
Con trai cả của bà Loan cho hay, từ khi anh sinh ra, đến nay đã ngót 30 năm, cũng là chừng ấy năm anh sống trong căn nhà này. Anh không biết về nguồn gốc nhà đất. Giờ o ruột đòi lấy lại nhà, anh chỉ xin tòa xem xét, giao ngôi nhà lại cho gia đình anh được tiếp tục ở. Gia đình anh sẽ trả lại công sức o đã tạo dựng nên nhà đất, theo định giá của nhà nước là 250 triệu đồng.
“Tôi nghĩ, luật pháp cũng có cái tình. Mong tòa xem xét đến cái tình khi giải quyết vụ án”, anh này ý kiến. Nhìn 3 người con của bị đơn chỉ mới vài phút trước đay đay nghiến nghiến khi nghe cô ruột khai trước tòa, giờ lại nhũn nhặn, nhỏ nhẹ xin tòa nghĩ đến tình cảm giữa những người thân trong gia đình mà soi xét, có người bảo: “Kéo nhau ra đến đây rồi, thì còn chi tình nữa mà xét”.
Vị hội thẩm nhân dân tham gia xét hỏi, hỏi nguyên đơn: “Bố mẹ ruột của bà đang thờ ở đâu?”.
“Dạ thờ ở ngôi nhà của tôi mua”.
“Vậy là bị đơn và các cháu của bà đang thờ cha mẹ bà. Các cháu của bà mong muốn trả lại tiền để được tiếp tục ở ngôi nhà đó và thờ tự, bà có đồng ý không?”.
“Dạ không. Nhà đó tôi mua, tôi sẽ thờ tự cha mẹ mình”.
“Theo lẽ thường, con trai đảm nhận việc thờ tự cha mẹ. Chị là con gái, chị có trách nhiệm lo bên nhà chồng. Giờ em trai chị không còn, thì có các cháu của chị tiếp nối cha, thờ ông bà…”.
“Dạ con trai con gái gì, cũng có trách nhiệm báo hiếu cha mẹ, thờ tự cha mẹ mình như nhau. Tôi là chị cả trong nhà, em trai mất, việc thờ cúng tôi phải thay các cháu đảm nhận mới phải. Nhà đó tôi mua, tôi muốn lấy lại cho con cái của tôi ở. Vì con cái tôi cũng chưa có nhà, phải đi ở đậu. Các cháu tôi đã trưởng thành, đã có thể tự lo được rồi”.
Do năm 1999, vợ chồng bị đơn có sửa chữa lại ngôi nhà, theo định giá hiện tại là 72 triệu. “Nếu tòa xử bà Loan phải trả nhà cho bà, số tiền 72 triệu ấy, bà tính sao?”. “Nhà của tui, tui cho ở nhờ, hư hao tui còn chưa đbắt ền. Vợ chồng nó ở, hư thì phải sửa, không lẽ tui phải mang tiền qua sửa giúp? Tui đang bị bệnh, nhà cũng cực khổ, nên không có tiền để hỗ trợ chừng ấy, tui chỉ đồng ý hỗ trợ 10 triệu”.
Do cần nhiều thời gian để nghị án, nên HĐXX quyết định chiều hôm sau mới tuyên án. Chiều 28/6/2016, sau khi nghị án, TAND thành phố Huế chấp nhận đơn khởi kiện của nguyên đơn. Tòa tuyên bị đơn phải trả lại nhà đất cho nguyên đơn, nhưng các bịđơn vẫn được phép lưu cư 6 tháng. Nguyên đơn có trách nhiệm bồi thường số tiền 72 triệu mà bị đơn đã xây dựng, sửa chữa nhà theo định giá hiện tại của nhà nước.
Tòa tan, đại gia đình lục tục kéo nhau ra về, chẳng ai nhìn ai hay nói với nhau một lời.
