Tăng thuế thuốc lá là một chính sách “cùng thắng”
Tại phiên thảo luận ở hội trường của Quốc hội về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) vừa qua, phát biểu về thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá, Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn TP Hà Nội) cho biết, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá, từ đó góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá.
Theo Đại biểu, WHO cũng khuyến cáo thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ các sản phẩm này. Bằng chứng từ nhiều quốc gia cũng cho thấy điều chỉnh tăng thuế thuốc lá là một giải pháp mang lại lợi ích kép, vừa tăng thu, vừa bảo vệ sức khỏe Nhân dân, nguồn thu ổn định từ thuế thuốc lá đảm bảo nguồn tài chính cho các chương trình y tế cộng đồng.
“Ví dụ, tại Philippines, sau khi tăng thuế thuốc lá mạnh năm 2012 thì tỷ lệ hút thuốc lá giảm từ 27% xuống còn 19,5%, trong khi nguồn thu thuế thuốc lá tăng từ 680 triệu USD Mỹ năm 2012 đã lên 2,9 tỷ USD Mỹ năm 2022. Ở Thái Lan, từ năm 1993 đến năm 2017 tăng thuế thuốc lá 11 lần dẫn đến kết quả giảm tỷ lệ hút thuốc từ 32% xuống còn 19,1% và thu ngân sách tăng 4 lần, tức là 500 triệu USD lên 2,3 tỷ USD. Vậy, tăng thuế thuốc lá cao và tăng thường xuyên được các quốc gia trên thế giới đánh giá là một chính sách “cùng thắng”, tức là win - win, thắng trong bảo vệ sức khỏe và thắng trong nguồn thu ngân sách của Nhà nước”, Đại biểu nói.
Đại biểu Nguyễn Anh Trí cho rằng, so với các nước ASEAN thì Việt Nam đang ở mức thuế rất thấp, thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá là khoảng 36%, thấp hơn nhiều quốc gia như Thái Lan là 78,6%, Philippines là 71,3%, Singapore là 67,5%. Điều này khiến giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc loại hàng rẻ nhất Đông Nam Á.
 |
Đại biểu Nguyễn Anh Trí phát biểu tại phiên họp. |
Vì vậy, căn cứ vào thực tiễn tại Việt Nam và kinh nghiệm của các nước, đặc biệt là theo khuyến cáo của WHO, Đại biểu đề nghị Quốc hội xem xét để tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên thuế thuốc lá. Mức thuế cụ thể theo biểu thuế tiêu thụ đặc biệt ở Điều 8 trong dự thảo Luật.
Dẫn một số thông tin mà Đại biểu tiếp nhận được từ Bộ Y tế, Đại biểu Nguyễn Anh Trí cho biết, Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc, nằm trong con số 15 quốc gia có số người hút thuốc cao nhất thế giới, ước tính mỗi năm có hơn 100.000 ca tử vong do các bệnh gây ra do hút thuốc chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Theo báo cáo nghiên cứu của Hội khoa học Kinh tế Y tế năm 2022, chi phí y tế cho điều trị và mất sức lao động do bệnh tật và tử vong sớm liên quan đến sử dụng thuốc lá hằng năm ở Việt Nam ước tính lên đến 108.000 tỷ đồng, tức là khoảng 4,5 tỷ USD, tương đương 1,14% GDP.
“Vì sinh mạng Nhân dân xin đừng chần chừ và nương nhẹ, rất mong Ban soạn thảo quan tâm và tiếp thu”, Đại biểu nói.
Xem xét tăng thuế ngay từ đầu năm 2026
Có chung mối quan tâm về chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá, Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên (Đoàn Long An) cũng cho rằng, để kiểm soát tốt việc quản lý mục tiêu giảm tác hại của thuốc lá trong Nhân dân, thuế thuốc lá là biện pháp nhanh, hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu dùng, qua đó góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Đây cũng là nguồn nhân lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, phù hợp với chiến lược quốc gia”, Đại biểu nói.
Từ quan điểm như vậy, Đại biểu cơ bản thống nhất với dự thảo luật về điều chỉnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá; khẳng định đây là bước đi đúng đắn, cần thiết và cấp bách nhằm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, nhất là trong giới trẻ, thể hiện rõ được quan điểm lấy sức khỏe của người dân làm trung tâm trong hoạch định chính sách; đồng thời phù hợp với cam kết quốc tế, khuyến nghị của WHO và xu hướng chung trong khu vực.
“Việc tăng thuế không nhằm gây khó khăn cho ngành sản xuất mà là một chiến lược toàn diện để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tăng cường trách nhiệm xã hội và hướng đến phát triển bền vững”, Đại biểu nói.
 |
Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên phát biểu tại phiên họp. |
Điều 8 dự thảo Luật đưa ra mức thuế suất đối với thuốc lá là 75% và theo lộ trình tăng dần, áp dụng đồng thời thuế suất tỷ lệ và thuế tuyệt đối cụ thể là ít nhất 2.000 đồng/bao vào năm 2027 và tăng dần đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2031.
Theo Đại biểu, hiện nay, với mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá của nước ta còn thấp, mức thuế suất như vậy so với khuyến nghị của WHO và các nước trong khu vực ASEAN là thấp.
Dẫn các số liệu cho hay, hiện nay, trên thị trường có tới 40.000 nhãn thuốc lá, giá bán lẻ là dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu và có những nhãn hiệu chỉ ở mức giá từ 8.000 đồng/bao 20 điếu.
“Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, người có thu nhập thấp, người mới hút hoặc kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên cũng dễ tiếp cận. Vì vậy, tôi trân trọng đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu xem xét tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá ngay từ đầu năm 2026, với mức tăng theo khuyến nghị của WHO để đạt mức thuế tuyệt đối là 15.000 đồng/bao và thuế tỷ lệ là 75%”, Đại biểu nêu quan điểm.
Để thực hiện nội dung này, Đại biểu đề xuất ban hành nghị định hướng dẫn cụ thể lộ trình tăng thuế tuyệt đối đến mức 15.000 đồng/bao thuốc lá từ năm 2026 đến 2030 theo từng năm. Mức thuế được điều chỉnh định kỳ 2 năm/lần theo tỷ lệ lạm phát để duy trì sức mua thực tế và đồng thời ban hành quy định giá bán lẻ tối thiểu có thuế do Nhà nước xác định.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên khẳng định, có như vậy, chính sách thuế mới giúp giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá theo đúng mục tiêu mà Chính phủ đã đặt ra tại Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030. Kiến nghị này cũng phù hợp với xu hướng, chính sách quốc tế của WHO và kinh nghiệm thành công của nhiều nước trong khu vực.
Bên cạnh chính sách tăng thuế, Đại biểu cũng đề xuất cần triển khai mạnh các biện pháp về kiểm soát tốt quản lý thị trường, đặc biệt thiết lập cơ chế kiểm soát đồng bộ liên ngành và xử lý nghiêm hàng lậu để đảm bảo mục tiêu kép, tăng thu ngân sách, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp sản xuất trong nước, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phòng, chống gian lận thương mại, buôn lậu.
Ngoài ra, Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên đề nghị Chính phủ quan tâm tăng cường bổ sung nguồn lực cho công tác phòng, chống tác hại thuốc lá.
“Mỗi năm, chi phí điều trị lên tới 108.000 tỷ đồng. Trong khi đó, kinh phí của các chương trình phòng, chống tác hại thuốc lá hiện nay còn rất hạn chế, phụ thuộc chủ yếu vào Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá của Bộ Y tế”, Đại biểu nói.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên cho rằng, tăng thuế thuốc lá không chỉ là một quyết định kinh tế, mà đó là một lựa chọn về sức khỏe cộng đồng, về tương lai của thế hệ trẻ Việt Nam và chất lượng giống nòi.
Do vậy, Đại biểu tin tưởng, với tầm nhìn và trách nhiệm, Ban soạn thảo sẽ có những điều chỉnh cần thiết trong lần sửa đổi Luật này, góp phần bảo vệ sức khỏe nhân dân và phát triển bền vững đất nước, hướng tới kỷ nguyên phát triển mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.
