Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa thường được tổ chức trong 2 ngày 14 - 15 tháng Giêng hàng năm tại đàn Tịch Điền, phường Minh Nông, TP Việt Trì (Phú Thọ). Việc UBND TP Việt Trì phục dựng lại lễ hội này là sự tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng đã có công khai sáng nghề nông trong buổi đầu dựng nước.
 |
| Phần tế của các cụ cao niên trong phường dâng hương tưởng nhớ Vua Hùng. |
Lễ hội Vua Hùng dạy dân cây lúa ở phường Minh Nông, thành phố Việt Trì tỉnh Phú Thọ là nét đặc sắc, độc đáo của vùng đất Tổ, nơi sản sinh và tụ hội nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, mỗi địa phương vẫn lưu giữ những truyền thống văn hóa tín ngưỡng, lễ hội độc đáo gắn liền với thời đại Hùng Vương dựng nước.
Truyền thuyết Hùng Vương kể rằng, xưa kia, nhân dân chưa biết cày, cấy để làm ra thóc, gạo mà chỉ sống dựa vào rễ cây, rau dại, thịt thú rừng. Thấy vùng đất ven sông sau mỗi lần nước dâng, đất đai được phù sa bồi thêm màu mỡ, Vua Hùng mới gọi dân đến để dạy cách đắp bờ giữ nước. Một hôm, các con gái Vua Hùng theo dân đi đánh cá bên sông, thấy chim từng đàn bay lượn khắp bãi, chợt có một con chim thả bông lúa rơi trên mái tóc một Mị Nương, nàng đem bông lúa về trình với cha. Vua Hùng bấy giờ cho là điềm lành, liền bảo các Mị Nương ra bãi tuốt các bông lúa đó đem về.
Mùa Xuân, Vua dạy các con và người dân lấy que nhọn chọc lỗ để tra hạt. Khi mạ lên, dân không biết cấy trồng nên Vua Hùng nhổ mạ, đem tới và lội xuống ruộng, cấy cho dân xem. Các Mị Nương và nhân dân từ đó cùng làm theo.
Nhớ ơn Vua Hùng, nhân dân đã tôn Vua làm ông tổ nghề nông, thường gọi là Thần Nông và dựng đàn Tịch Điền quay lưng về hướng Tây Nam, nơi xưa kia Vua đã dạy dân cấy lúa. Hàng năm, vào dịp đầu xuân mới, nhân dân địa phương lại tổ chức thực hành tín ngưỡng và sinh hoạt lễ hội để tưởng nhớ ơn Vua Hùng.
Dấu tích vật chất gắn với không gian thực hành lễ hội truyền thống trước đây, hiện vẫn còn tại ba khoảnh đất, nơi có đền Thượng (đầu xóm Giải Làng) thờ Cao Sơn Đại Vương; đền Trung (ở giữa xóm Giải Làng) thờ Ngọc Cảnh Đại Vương và đền Hạ (ở cuối xóm Giải Làng) thờ Nàng Nội, một nữ tướng thời Hai Bà Trưng.
Hiện nay, trong phạm vi không gian đền Thượng, người dân xây dựng một ngôi chùa thờ Phật và các nhân vật khác được dân làng tôn vinh, thờ phụng. Cách ba ngôi đền khoảng 1 km là đàn tế Vua, hay còn gọi là đàn Tịch Điền, được đặt trên khoảnh đất vua Hùng đến dạy dân cấy lúa năm xưa. Đây cũng là trung tâm tế lễ hàng năm của người dân làng Minh Nông khi mỗi kỳ bắt đầu thời vụ.
Sau một thời gian gián đoạn từ năm 2000 đến năm 2018, tỉnh Phú Thọ mới có điều kiện để phục dựng lại lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa với mong muốn tiếp tục bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa của quê hương. Lễ hội thu hút sự quan tâm và tham gia nhiệt tình của đông đảo bà con nhân dân và du khách. Thông qua lễ hội góp phần khơi dậy lòng tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm của mỗi người, nhất là thế hệ trẻ trong xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, phồn vinh.
Có thể khẳng định, Lễ hội Vua Hùng dạy dân cây lúa là một nét đẹp trong đời sống văn hóa của người Việt, thể hiện truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” từ ngàn đời của dân tộc Việt Nam. Tin tưởng rằng, nét đẹp ấy sẽ tiếp tục được các thế hệ con Lạc, cháu Hồng gìn giữ, bảo tồn và phát huy, thực sự trở thành sợi dây kết nối linh thiêng giữa thế hệ hôm nay, mai sau với cội nguồn dân tộc.
Lễ hội Vua Hùng dậy dân đi cấy lúa có hai phần gồm: Phần lễ và phần hội. Sau phần tế của các cụ cao niên trong phường là phần nhập vía Vua Hùng để dạy dân cấy lúa (phần hội). Phần hội diễn ra cuộc thi cấy lúa giữa các đội cùng nhiều trò chơi dân gian khác.
 |
| Phần nhập vía Vua Hùng dậy dân cấy lúa. |
Theo truyền thuyết về thời đại Hùng Vương, địa danh Minh Nông là tên gọi vùng đất khởi thủy của nghề nông, xưa thuộc Kẻ Nú hay làng Nú. Theo các nghiên cứu, Nú đồng nghĩa và đồng âm với Lú nghĩa là Lúa, cho nên Kẻ Nú còn gọi là Kẻ Lú hay Kẻ Lúa, nghĩa là Làng Lúa. Kẻ Nú xưa, nay là phường Minh Nông (TP Việt Trì) gồm các xóm: Hồng Hải (xóm Giải Làng), Thông Đậu (xóm Đõ), Minh Tân (xóm Nhúi), Minh Bột (xóm Đồi Ngược), Hòa Phong (đồi Lúa, đồi Rơm).
Sau nhiều năm nghiên cứu và phục dựng, lễ hội được tổ chức gắn với không gian trải dài theo đất phát tích, chính là sự khởi đầu cho chuỗi các hoạt động gắn với màu sắc linh thiêng của Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng năm 2019, tạo nên điểm nhấn văn hóa tâm linh cho thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc.
Mong muốn của người dân nơi đây cũng như khách thập phương Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xét duyệt là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, góp phần quy hoạch khu di tích trở thành địa điểm du lịch hấp dẫn, phục vụ đồng bào và du khách thập phương.
