Cưỡng chế thi hành án và tâm tư của người Chấp hành viên

Thi hành án dân sự (THADS) là hoạt động nhằm đưa bản án, quyết định dân sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được thực hiện trên thực tế. Hiệu quả của hoạt động này có tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân đối với pháp luật.

Tuy nhiên, không phải bản án, quyết định có hiệu lực nào của cơ quan có thẩm quyền cũng có thể được tổ chức thi hành một cách thuận lợi, vì vậy, các cơ quan THADS phải áp dụng các biện pháp cưỡng chế để buộc người phải thi hành án thực hiện nghĩa vụ. Điều này thể hiện rõ quyền lực nhà nước, đảm bảo tính thượng tôn pháp luật.

Cưỡng chế là giải pháp cuối cùng

Theo quy định của Luật thi hành án, có nhiều biện pháp cưỡng chế được quy định: Khấu trừ tiền trong tài khoản; thu hồi, xử lý tiền, giấy tờ có giá của người phải thi hành án; trừ vào thu nhập của người phải thi hành án; kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án, kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ; khai thác tài sản của người phải thi hành án; buộc chuyển giao vật, chuyển giao quyền tài sản, giấy tờ; buộc người phải thi hành án thực hiện hoặc không được thực hiện công việc nhất định. Chấp hành viên tùy từng vụ việc để lựa chọn biện pháp cưỡng chế cho phù hợp.

Có lẽ trong cuộc đời công tác của mình, không có Chấp hành viên nào là không phải tiến hành cưỡng chế, vì nó là biện pháp bắt buộc khi người phải thi hành án có điều kiện nhưng không tự nguyện thi hành. Khi phải thực hiện một vụ việc cưỡng chế thì đồng nghĩa với việc phải huy động lực lượng, phải tốn kém thời gian, tiền của, công sức của nhà nước và công dân, thậm chí mất đi tình làng nghĩa xóm, tình anh em, chú cháu trong gia đình của người phải thi hành án và ít nhiều ảnh hưởng đến tính chính trị tại địa phương.

Bởi vậy, trong hoạt động thi hành án, vận động thuyết phục luôn là phương án được ưu tiên lựa chọn, cho dù đến sát ngày cưỡng chế hay trong quá trình cưỡng chế thì Chấp hành viên, công chức làm công tác thi hành án vẫn tiếp tục vận động thuyết phục người phải thi hành án, vì vận động thuyết phục thành công sẽ thuận lợi rất nhiều, giúp vụ việc được giải quyết xong một cách nhanh nhất, tránh được nhiều rủi ro, tiền của, công sức của nhà nước, công dân và vô vàn những khó khăn khác cho Chấp hành viên.

Cũng vì thế, trước khi tiến hành cưỡng chế Chấp hành viên đã tìm mọi cách để động viên thuyết phục, giải thích, thậm chí gặp gỡ cả những người không phải là đối tượng phải thi hành án như Trưởng họ, Già làng của người phải thi hành án, những người có uy tín trong thôn trong xóm đối với người phải thi hành án để cùng nhau vận động, thuyết phục với mục đích để người phải thi hành án hiểu đúng pháp luật và chấp hành án nghiêm chỉnh.

Thế nhưng không phải vụ việc nào cũng vận động thuyết phục thành công, nên việc cưỡng chế sẽ trở thành công đoạn bắt buộc sau cùng. Biết rằng đó là việc thực thi theo đúng pháp luật, nhưng mỗi vụ việc cưỡng chế qua đi là cả tâm tư, nỗi niềm khiến tôi phải băn khoăn, day dứt lương tâm.

Băn khoăn sau vụ cưỡng chế di sản thừa kế

Vụ án chia thừa kế tại một xã của huyện Nông Cống cũ của tỉnh Thanh Hóa; người được thi hành án là chú ruột, còn người phải thi hành là vợ chồng người cháu trai. Theo bản án của Toà, vợ chồng người cháu trai phải trả cho chú ruột diện tích đất thừa kế gần 250m2 đất này do gia đình người cháu đang quản lý sử dụng, trước kia từng được cấp sổ đỏ nhưng đã phải thu hồi.

Người chú sau nhiều lần yêu cầu vợ chồng cháu ruột giao đất nhưng thời buổi đất đai có giá, tấc đất tấc vàng, người cháu nhất quyết không trả.

Bản án của Tòa tuyên đã rõ ràng, tuy nhiên, khi chấp hành viên thuyết phục tự nguyện thi hành án, vợ chồng người cháu cương quyết không giao.   Lấy lý do đây là đất hương hoả cha mẹ anh để lại, Anh ta còn tuyên bố, không ai có thể “cướp” mảnh đất này của anh; đụng vào sẽ phải trả nợ máu!

Chấp hành viên biết khó nhưng vẫn phải kiên trì vận động thuyết phục đương sự tự nguyện thi hành án, hi vọng “mưa dầm thấm lâu”. Nhưng thái độ của người cháu rất hung hãn, không chỉ xúc phạm chú ruột, thậm chí anh ta còn có lời lẽ khó nghe với cán bộ thi hành án. 

Ngày chúng tôi xuống tiến hành xác minh, vợ chồng người cháu khoá trái cửa, không cho Tổ công tác vào làm việc vào nhà. Khi tiến hành đo đạc, anh chị tìm mọi cách để ngăn cản, hung hãn và có nhiều lời thách thức, đe doạ cán bộ thi hành án.

Chấp hành viên cũng đã vận động thuyết phục người chú có thể nhún nhường một phần, nghĩa là chịu lấy rút đi một phần diện tích theo bản án cho cháu để giữ hoà khí chung, vì trên thực tế trong số 250m2 đất, ngoài diện tích phần lớn đất để trồng cây có thể cắt giao dễ dàng, thì trên đất còn có một ngôi nhà gạch diện tích 42m2 và một khu nuôi gà cũng xây gạch diện tích 20m2. Hai công trình này gia đình người cháu không tự nguyện phá dỡ nên dự kiến Tổ công tác sẽ phải tiến hành cưỡng chế phá dỡ để giao đất cho người chú.

Phải tiến hành phá dỡ các công trình này vừa mất công vừa mất của, rất xót xa. Vậy nên chấp hành viên vận động người chú hãy cho cháu chỗ đất này; dẫu phải bớt đi chỗ này thì ông chú vẫn còn gần 200m2, mà giữ dược tình chú cháu, giọt máu đào hơn ao nước lã. Nhưng do quá uất ức bức xúc trước thái độ hỗn hào của người cháu bấy lâu nên ông chú không thể nhân nhượng, không thể tha thứ. Ông bảo việc đã đến nước này cứ đúng bản án mà thi hành, một tấc đất ông cũng không cho.

Quá trình làm việc với hai bên, cán bộ thi hành án cũng cố gắng giải thích để hai bên hiểu quy định pháp luật; đồng thời cũng cố gắng hàn gắn tình cảm chú cháu của họ vốn đã rạn nứt lâu nay nhưng không được. Người chú nói rằng nếu như vợ chồng cháu trai biết nhận lỗi, sống tốt và phải đạo thì ông sẽ có thể sẵn sàng cho toàn bộ phần đất mà vợ chồng anh đã xây nhà trên đó (42m2), nghĩa là không phải phá dỡ phần nhà và cho luôn chỗ 42m2 đất có nhà trên đó. Thế nhưng vợ chồng người cháu không biết điều, vẫn một mực có lời lẽ xúc phạm ông và cương quyết không xuống nước với ông. Vậy nên ông cứ yêu cầu đúng pháp luật mà làm, một mét vuông đất của ông cũng phải phá dỡ trả cho ông. 

Là chấp hành viên giải quyết vụ việc, tôi đã thuyết phục “hết nước hết cái” khuyên vợ chồng người phải thi hành án. Vì nếu anh chị không tự nguyện chấp hành thì cũng bị cơ quan thi hành án cưỡng chế buộc phải tháo dỡ, phải bàn giao. Khi đó, anh chị vẫn phải phá dỡ, phải trả đất mà tình cảm chú cháu thì không giữ được và còn ảnh hưởng đến an ninh chính trị địa phương và hàng xóm láng giềng nữa, chưa kể tốn kém khoán chi phí cưỡng chế.

Thế nhưng người cháu vẫn không nghe, vẫn hung hăng, thách thức, cho rằng cơ quan thi hành án không dám làm gì được anh vì khi các cơ quan khác đến làm việc anh cũng một mực chống đối, không hợp tác. Anh ta cho rằng đất này gia đình anh đã sinh sống ổn định ba đời (bố mẹ anh, vợ chồng anh, nay là các con anh), mà việc người chú kiện đòi đất cũng đã kéo dài 10 năm không giải quyết được, thì nay cũng đừng hi vọng lấy được đất.

Cố xin để lại… cái chuồng gà nhưng không được chấp nhận!

Không thể vận động thuyết phục được, Tổ công tác lên phương án cưỡng chế. Sau 3 tháng kể từ khi ban hành quyết định tổ chức cưỡng chế thi hành án, vụ việc đã được giải quyết xong bằng việc phải tiến hành cưỡng chế phá dỡ tài sản trên đất và giao đất thành công. Ngày cưỡng chế, trước lực lượng tham gia cưỡng chế hùng hậu, biết không thể chống đối được nên vợ chồng người phải thi hành án đã xuống nước muốn nhận lỗi với chú ruột và xin được để lại phần chuồng gà xây tạm (20m2) trên mảnh đất để tiếp tục chăn nuôi, khi nào chú sử dụng đất thì cháu sẽ tự phá dỡ.

Chúng tôi hiểu đây là cơ hội cuối cùng để chú cháu họ hàn gắn tình cảm nhưng có lẽ đã quá muộn. Người chú xin khước từ lời xin lỗi của cháu và cũng không đồng ý cho để lại cái chuồng gà. Chúng tôi cũng hoàn toàn thông cảm với ông, lúc này ông đồng ý nhân nhượng biết đâu lúc muốn lấy đất sử dụng liệu có lấy được dễ dàng không? Dù chỉ là chỗ đất chuồng gà thôi, nhưng thời buổi làng lên phố, tấc đất hoá tất vàng, chỗ đất chuồng gà cũng đáng giá vài trăm triệu!

Vụ việc được giải quyết xong, bảo đảm quyền lợi cho công dân được thi hành án theo đúng bản án, thực thi đúng pháp luật, thế nhưng trong lòng tôi cứ băn khoăn mãi. Giá như ngay từ đầu, đương sự đừng tham lam, cố chấp, hiểu đúng và chấp hành pháp luật thì sự việc đã không đến nỗi, biết đâu vẫn hàn gắn được tình cảm chú cháu. Nhìn anh chị buồn bã ký vào biên bản cưỡng chế, cuối cùng đất vẫn mất, tình chú cháu ruột rà cũng chẳng còn, tôi thực sự thấy chạnh lòng.

Cưỡng chế thi hành án là thế đấy, đầy phức tạp và cũng nhiều tâm tư. Chúng tôi luôn mong muốn mọi công dân hiểu đúng pháp luật, chấp hành pháp luật nghiêm chỉnh thì sẽ không có những vụ việc cưỡng chế. 

                                          Tác giả Lê Thị Phương 

Phòng Thi hành án Khu vực 2, Thi hành án dân sự, tỉnh Thanh Hóa