Vượt hàng trăm cây số từ vùng đất Hòa Bình xa xôi, “ly hương”, họ chọn vùng đất này lập nghiệp và “gieo” những mầm văn hóa mới đến nơi đây: Trồng lúa nước, trồng cây gỗ qúy, con cái chăm chỉ học tập…
Đang sống đã là “Thành hoàng” làng
Từ thị trấn Trà My (huyện Bắc Trà My), phải vượt qua những cây cầu treo bắc qua suối, nhiều dốc núi cao chót vót…, khách phương xa mới đặt chân được đến thôn 5, 6, xã Trà Giang. Ấn tượng hiển hiện là những ngôi nhà sàn nằm chênh vênh bên sườn núi, kiến trúc khác lạ so với nhà của người dân bản địa như dân tộc Cor, Mơnông…
Hỏi về lịch sử làng Mường, ông Bùi Văn Tuấn, một người dân trong làng giới thiệu tìm về nhà vợ chồng ông Bùi Văn Mướp (58 tuổi). ông, bà Mướp là người khai sinh ra bản Mường. Họ được làng bầu làm “thành hoàng” từ khi còn sống. Từ một hộ gia đình ban đầu, đến nay làng Mường có hơn 100 hộ.
Trong căn nhà sàn, rót chén trà nóng mời khách, ông Mướp kể chuyện lập làng. Quê ông ở xã Miền Đồi, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình. Năm 1987, ông đi vào Quảng Nam thăm một người em ở rể tại thị trấn Trà My. Mấy ngày ở đây, ông theo chân người em đi rừng săn thú, ra sông Tranh đánh bắt cá.
 |
| Cây lát hoa hơn 20 năm ông Mướp mang từ Hòa Bình vào trồng |
“Đẹp lắm, một vùng đất không tưởng tượng nổi, nếu bỏ công khai phá thì ăn đứt so với ở ngoài quê. Chứ ngoài đó, đất bạc màu, độ dốc lớn, trong khi đất chật người đông, con cái nhiều lấy gì mà ăn. Ở đây rừng có, trồng lúa quá dễ thì sẽ không thiếu đói được”, ông Mướp nhớ lại.
Giữa núi rừng, không có một bóng người qua lại, ông dựng nhà để ở. Những đám ruộng được ông khai phá. Sau hơn 1 năm trời, thấy được cơ ngơi tạm ổn, ông bắt xe về lại miền Bắc, nơi có vợ con ông. Ông kể cho mọi người trong gia đình về vùng đất mới và vợ ông đồng ý theo chồng.
Cuộc trốn chạy để “ly hương”
Ai ngờ, khi nghe tin anh, em và làng xóm chửi mắng ông. Có người bảo ông bị điên, bị ma ám… Người bảo, ông trúng phải bùa nên ra sức ngăn cản. Mặc kệ, ông đưa gia đình đi vào vùng đất Nam miền Trung này “đánh cược” cuộc sống của mình.
Bà Bùi Thị Vũ, vợ ông Mướp tiếp lời: “Hai vợ chồng có 5 người con, trong đó 2 đứa đã lập gia đình. Do đó, chỉ có 3 người con đi cùng. Ngày đi, con cái, anh em không cho”.
Để ly hương, cả nhà phải “trốn” đi trong đêm, chồng mang 2 đứa con đi cùng, bà mang 1 đứa. Mỗi người một đường chạy trốn ra khỏi làng, sau đó hẹn gặp ở bến xe. Thế nhưng rốt cuộc bị anh em, người làng tìm được. Sau nhiều lần “trốn” như vậy, kinh nghiệm nhiều lên, cả gia đình có mặt tại Quảng Nam.
“Tài sản gia đình lúc ấy chỉ mấy cái xoong nồi, chén, bát, một bao lúa giống và 7.000 đồng. Thức ăn chủ yếu rau rừng, cá bắt dưới sông suối, thịt săn bắt trong rừng. Ốm đau lấy cây rừng sắc uống. Sống chẳng có ai thân quen, một mình, một khu vực rộng lớn, vậy mà trong 3 năm, gia đình “chinh phục” xong vùng đất này”, bà Vũ tâm sự.
Trong vòng 3 năm, với sự chăm chỉ, đất không phụ lòng người, ông bà có 1 ha ruộng, thứ trồng lúa nước, thứ trồng khoai sắn... Cái ăn đã no, ông bà lên rừng chặt cây làm nhà. Một căn nhà sàn, 1 gian, 2 chái mọc lên.
 |
Thấy vợ chồng ông Mướp làm ruộng giỏi, những người bản địa đến học hỏi trồng lúa, ông bà không ngại hướng dẫn tận tình. Cũng vì thế, từ lúa nương, bà con nơi đây bắt chước trồng lúa nước cho năng suất cao.
Đầu năm 1993, cuộc sống ổn định, ông bà về quê cũ mời anh em và làng xóm vào chơi. Khi đến nơi họ cũng không tin nổi, gia đình ông bà nay đã có được cơ ngơi này và nhiều người muốn vào đây lập nghiệp. Khi nghe vậy, ông bà ủng hộ, giúp đỡ.
Từ đó, nhiều người Mường ở xã Miền Đồi, huyện Lạc Sơn, Hòa Bình kéo nhau vào đây. Thậm chí, những người anh em ngày xưa ngăn cản ông bà thì nay đã “nhập khẩu” cả gia đình ở vùng đất mới này. Sau hơn 20 năm, làng Mường có hơn 100 hộ.
Đến làng Mường, người dân nơi đây khoe rằng, gia đình nào cũng có “của để dành”, càng để lâu thì tiền càng nhiều. Đó là những cây gỗ lát hoa được đưa từ đất Hòa Bình vào trồng, sau mấy chục năm giờ đã thành một khối tài sản lớn cho nhiều gia đình. Họ còn “thách” phóng viên rằng, cho đi dọc dãy rừng Trường Sơn, tìm nơi đâu được vùng đất trồng nhiều gỗ lát hoa hơn nơi này thì… có thưởng.
Cây gỗ lát hoa, chẳng ngoài ai khác đem vào trồng ngoài “thành hoàng” Bùi Văn Mướp. Trong một lần về quê, ông mang được mấy chục cây đem vào trồng thử. Ai ngờ, cây gieo xuống thì đặc biệt thích hợp với thổ nhưỡng và khí hậu nơi đây.
 |
| Những rừng cây lát hoa hứa hẹn mang đến thu nhập cao cho người dân làng Mường. |
“Gỗ lát hoa bền chắc, không bị mối mọt, lại dẻo dai, dễ cho thợ mộc uốn nắn. Gỗ có màu tươi, sáng, thớ mịn, nhiều vân đẹp. Vân gỗ lát hoa đẹp như mây khói, như hoa dong đỏ, chỗ nhặt chỗ thưa, mỗi loại vân có nét đẹp riêng. Bởi vậy nên mới gọi là lát hoa. Nhưng trong làng phải kể đến ông Bùi Văn Tới (59 tuổi) người trồng nhiều nhất ở làng Mường Trà Giang”, ông Mướp bộc bạch.
Ông Tới có khoảng 2.000 cây, cây to khoảng 1 người ôm, nếu đem chặt bán có được tiền triệu. Nói về gỗ lát hoa, ông Tới chia sẻ: “Ở Hòa Bình gỗ lát hoa được trồng nhiều, bán với giá rất đắt. Cây này sống khỏe, nhanh lớn nên bà con đem vào trồng thử, ai ngờ cây sống tốt, chất lượng gỗ đẹp, bền. Hiện gỗ tự nhiên khan hiếm, nên lát hoa bán có giá. Mà gỗ để càng to, càng quý”.
“Trồng lát hoa phải kết hợp trồng xen kẽ cùng các loại cây ngắn ngày nhằm tiết kiệm nguồn nước, phân bón, lại đảm bảo được cuộc sống của người trồng. Một cây lát hoa được đánh giá cao phải là cây mọc thẳng, tán lá hẹp, không bị sâu bệnh. Phần lớn, gỗ lát hoa từ gốc cho đến ngọn đều được sử dụng mà không bỏ bộ phận nào”, ông Tới cho biết.
Dẫn chúng tôi đến ngọn đồi trồng lát hoa, ông Tới kể: “Vườn lát hoa gần 20 năm tuổi, đường kính 30-50cm, từ gốc đến ngọn thẳng tắp, dài nên lượng gỗ sử dụng nhiều. Nếu thu hoạch có cây được 0,5 m3, tính ra, mỗi cây cả chục triệu đồng, nhưng để càng lớn, giá bán càng cao”.
Hiện ông thường xuyên về quê mang giống vào gieo trồng thêm. Phần bán cho bà con trong làng, phần người dân địa phương đến mua về trồng lấn át cây keo lai. Do đó, diện tích lát hoa ngày càng được mở rộng.
