Khó cũng không dám kêu
Báo cáo sơ bộ “Đấu thầu mua sắm công từ góc nhìn của DN” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc tại Việt Nam (UNDP) tổ chức công bố hôm 16/6 - cho thấy, DN vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn khi tham gia đấu thầu công tại địa phương.
Những khó khăn mà DN thường gặp nhiều nhất bao gồm thời gian chuẩn bị (nộp) hồ sơ dự thầu quá ngắn (17%), thư mời thầu không công bố rộng rãi (15,9%), điều kiện thực hiện hợp đồng quá khó (15,1%), khó/không mua được hồ sơ mời thầu (7,2%)... Các vấn đề khó khăn càng phổ biến hơn đối với các DN tham gia các gói đấu thầu của các cơ sở y tế công lập.
Trong khi đó, DN vẫn còn e dè khi kiến nghị xem xét lại kết quả lựa chọn nhà thầu và những vấn đề liên quan. Với những DN lựa chọn gửi kiến nghị, khiếu nại, tố cáo khi có vướng mắc, cho thấy các DN lâu năm được giải quyết vướng mắc thỏa đáng hơn so với các DN mới thành lập.
Theo ông Trương Đức Trọng, Ban Pháp chế VCCI, một trong những nguyên nhân chủ yếu tại sao DN lựa chọn giải pháp không kiến nghị xem xét lại khi có vướng mắc là họ e ngại thủ tục kiến nghị phức tạp. Các lý do khác được DN đưa ra bao gồm chi phí và công sức kiến nghị tốn kém so với lợi ích thu lại, lo ngại bị đối xử bất công trong tương lai, chưa tin tưởng vào việc giải quyết kiến nghị của bên mời thầu, người có thẩm quyền và xử lý tố cáo của cơ quan quản lý nhà nước.
Đáng ngại, khảo sát của VCCI cho thấy, cứ khoảng 3 DN thì có 1 DN sẵn sàng chi trả chi phí ngoài quy định để tăng khả năng trúng thầu.
Một DN tham gia khảo sát chia sẻ, DN phải chi trả các khoản chi phí này để các bước chuẩn bị và nộp hồ sơ dự thầu được trơn tru hơn. Có những trường hợp DN từ chối không chi trả những chi phí này khiến cho tiến độ hoàn thành hồ sơ bị chậm trễ, không nộp được hồ sơ dự thầu gây tổn thất lớn hơn khoản chi trả này. Không chỉ vậy, tình trạng “hoạnh họe” của cơ quan liên quan cũng gây ảnh hưởng tới dự án. “Không chi không được!”, DN chia sẻ.
Theo khảo sát, mức độ sẵn sàng trả chi phí ngoài quy định để đảm bảo trúng thầu có mối quan hệ mật thiết với hình thức lựa chọn nhà thầu của gói thầu. Đặc biệt là các nhóm dịch vụ phi tư vấn, dịch vụ tư vấn và các gói thầu của cơ sở y tế công lập hoặc trường học công lập.
Kết quả khảo sát cho thấy có 50% DN cung cấp trang thiết bị y tế đồng ý với nhận định về tình trang chi trả “hoa hồng” để trúng thầu. Với nhóm trang thiết bị vật tư phòng chống dịch, tỷ lệ này là 38% và dược phẩm là 33%.
Khảo sát cũng cho kết quả đáng suy ngẫm khi các DN đều cho rằng, chi phí ngoài quy định là “không cần phải nói mà ai cũng biết”. Có đến 58,9% DN nói chung và 50,8% DN đấu thầu trong lĩnh vực y tế cho đó là “luật bất thành văn”. Tỷ lệ DN chủ động chi trả chi phí không chính thức này có ít hơn, chỉ có 25,2% DN chung và 32,8% DN đấu thầu trong lĩnh vực y tế.
Mặc dù tỷ lệ cán bộ phụ trách đầu thầu gợi ý chi trả chi “hoa hồng” ít hơn cả, tuy nhiên đây cũng là vấn đề đáng suy ngẫm khi DN chung cho rằng có hiện tượng này là 10,3% và DN đấu thầu trong lĩnh vực y tế là 21,3%...
Sửa Luật Đấu thầu để tăng tính công khai, minh bạch
Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký VCCI đánh giá Luật Đấu thầu đã trải qua một quá trình thực hiện từ tháng 7/2014 tới nay, hoạt động đấu thầu mua sắm công đã nảy sinh không ít vấn đề trên thực tế, khiến việc sửa đổi luật này đang trở nên rất cấp thiết.
Báo cáo khuyến nghị cần sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng tăng cường tính công khai và minh bạch trong mua sắm đấu thầu công thông qua tăng cường sử dụng các biểu mẫu đấu thầu công mang tính cạnh tranh và công khai kết quả lựa chọn nhà thầu và hợp đồng kết hợp với việc tối ưu hóa sử dụng công nghệ cao (hệ thống đấu thầu công điện tử) trong hoạt động tổ chức và quản lý đấu thầu.
Đồng thời, cần tăng cường giám sát mua sắm đấu thầu công thông qua nâng cao năng lực thanh tra, kiểm tra, kiểm toán đối với cơ quan, tổ chức công mời thầu mua sắm, đầu thầu công, cơ quan quản lý nhà nước. Ngoài ra, cơ quan chức năng ở địa phương cần tập trung vào chất lượng giải quyết các vấn đề và kiến nghị của DN tham gia đấu thầu thông qua việc xây dựng các cơ chế độc lập.
“Nâng cao tính minh bạch và đẩy mạnh quá trình số hóa trong hoạt động đấu thầu công, bao gồm trong lĩnh vực y tế là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ Việt Nam nhằm đảm bảo các mục tiêu phát triển bền vững. Điều này càng quan trọng hơn trong bối cảnh đại dịch COVID-19 để giúp ứng phó một cách hiệu quả đối với khủng hoảng và phục hồi kinh tế nhanh chóng sau đại dịch…”, ông Patrick Haverman, Phó Trưởng Đại diện UNDP đưa ra lời khuyên.
