Công tác đăng ký biện pháp bảo đảm - bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Ý nghĩa, vai trò quan trọng của công tác đăng ký biện pháp bảo đảm

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, quá trình hội nhập quốc tế, các giao dịch dân sự, kinh doanh, thương mại trong nền kinh tế thị trường đòi hỏi cần được đảm bảo tính an toàn pháp lý, kiểm soát được rủi ro, tối đa hóa được lợi ích cho chủ thể mang quyền. Trên cơ sở đó, các quy định về biện pháp bảo đảm trong thực hiện hợp đồng kinh tế, dân sự và biện pháp bảo đảm trong thực hiện nghĩa vụ dân sự đã ra đời, được xem là một trong những tiền đề quan trọng, đặt nền móng cho sự ra đời của chế định về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong Bộ luật Dân sự.

Bộ luật Dân sự năm 1995 đã có quy định “Đối với tài sản mà pháp luật quy định phải đăng ký quyền sở hữu, thì việc cầm cố tài sản đó cũng phải được đăng ký”, “Việc thế chấp phải được đăng ký, nếu bất động sản có đăng ký quyền sở hữu”. Ngày 14/6/2005, Bộ luật Dân sự 2005 được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, Kỳ họp thứ 7 có quy định về việc đăng ký giao dịch bảo đảm, theo đó “Giao dịch bảo đảm là giao dịch dân sự do các bên thoả thuận hoặc pháp luật quy định về việc thực hiện biện pháp bảo đảm…” và “Việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện theo quy định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm. Việc đăng ký là điều kiện để giao dịch bảo đảm có hiệu lực chỉ trong trường hợp pháp luật có quy định”.

Sự ra đời của thiết chế về đăng ký giao dịch bảo đảm có vai trò quan trọng đối với thực tiễn đời sống dân sự, việc công nhận, bảo vệ và thực thi quyền về tài sản của các thực thể pháp lý trong xã hội luôn song hành và gắn với sự vận hành, phát triển của hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm. Thông qua việc công khai, minh bạch hóa thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản, đăng ký biện pháp bảo đảm góp phần quan trọng trong bảo đảm an toàn pháp lý cho cá nhân, tổ chức khi tham gia hoạt động sản xuất, kinh doanh, ngăn ngừa tranh chấp phát sinh cũng như cung cấp chứng cứ để giải quyết các tranh chấp, từ đó thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của thị trường tài chính, tín dụng, kiến tạo, huy động tối đa các nguồn lực đầu tư cho phát triển.

Xuất phát từ ý nghĩa, vai trò của hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm, ngày 10/3/2000, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 08/2000/NĐ-CP về đăng ký giao dịch bảo đảm, tạo dấu ấn mang tính đột phá của pháp luật dân sự trong thời kỳ này. Đồng thời, đến ngày 10/7/2001, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 104/2001/QĐ-TTg thành lập Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm (nay là Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm và Bồi thường nhà nước - ĐKGDBĐ&BTNN) thuộc Bộ Tư pháp “để thực hiện việc quản lý nhà nước về đăng ký giao dịch bảo đảm, tổ chức việc đăng ký, cung cấp thông tin về các giao dịch bảo đảm theo thẩm quyền”.

Trong những năm qua, thể chế pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm đã không ngừng được quan tâm, hoàn thiện, có tác động tích cực, hiệu quả vào sự phát triển của các chuỗi cung ứng vốn, tạo cơ chế pháp lý minh bạch, thông thoáng, thuận lợi hơn, góp phần tháo gỡ các rào cản, rút gọn về thủ tục để người dân, doanh nghiệp tiếp cận được vốn vay nhanh chóng, chi phí tuân thủ thấp nhưng vẫn bảo đảm được an toàn vốn của hệ thống tín dụng. Từ đó, thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng của nền kinh tế, góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, pháp luật trong đăng ký biện pháp bảo đảm

Với tư cách là đơn vị tham mưu cho Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong việc xây dựng, hoàn thiện thể chế về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm, Cục ĐKGDBĐ&BTNN đã tham mưu, trình cấp có thẩm quyền ban hành 40 văn bản quy phạm pháp luật gồm 07 Nghị định, 02 Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, 15 Thông tư liên tịch, 16 Thông tư của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Trong đó, mới nhất là Nghị định số 21/2021/NĐ-CP ngày 19/3/2021 của Chính phủ quy định thi hành Bộ luật Dân sự về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, Nghị định số 99/2022/NĐ-CP ngày 30/11/2022 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm, qua đó góp phần đảm bảo đầy đủ cơ chế pháp lý về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm trong bối cảnh mới về phát triển nền kinh tế có độ mở cao, của chuyển đổi số, công nghệ số, kinh tế số.

Cục ĐKGDBĐ&BTNN đã phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan cung cấp ý kiến pháp lý để xây dựng nhiều văn bản quy phạm pháp luật có nội dung liên quan đến lĩnh vực bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm, trong đó có các dự án luật có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của thị trường, của các công cụ điều tiết vĩ mô như: Luật Chứng khoán, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Công chứng, Luật Đấu giá, Luật Các tổ chức tín dụng…

Cho đến nay, khuôn khổ thể chế pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm đã góp phần tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn cho các tổ chức, cá nhân trong xác lập, thực hiện biện pháp bảo đảm và xử lý tài sản bảo đảm, góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính, cải cách, đơn giản hóa về hồ sơ, thủ tục đăng ký biện pháp bảo đảm đối với tất cả các loại tài sản (bao gồm quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, tàu bay, tàu biển và các loại tài sản là động sản khác); từ đó tạo điều kiện ngày càng thuận lợi hơn cho người dân, doanh nghiệp trong tiếp cận các nguồn vốn, trong khai thác tối đa giá trị kinh tế của tài sản, giảm thiểu rủi ro pháp lý, giảm chi phí và đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập của đất nước.

Gắn liền với đó, công tác kiểm tra và theo dõi thi hành pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm luôn được Cục chú trọng nhằm bảo đảm sự thống nhất, hiệu quả trong thực hiện. Hằng năm, Cục chủ trì hoặc phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức các đoàn kiểm tra liên ngành hoặc độc lập tại cơ quan đăng ký và tại các địa phương. Cùng với hoạt động kiểm tra, các phương thức theo dõi thi hành pháp luật cũng ngày càng đa dạng hơn thông qua thu thập thông tin báo chí, khảo sát, tọa đàm, tập huấn… Qua các hoạt động này, Cục đã kịp thời hướng dẫn, tháo gỡ khó khăn, giải đáp vướng mắc và chấn chỉnh các sai sót trong thực tiễn thực hiện đăng ký biện pháp bảo đảm. Những kết quả kiểm tra, theo dõi thi hành pháp luật không chỉ góp phần nâng cao chất lượng và tính minh bạch của công tác đăng ký mà còn tạo cơ sở thực tiễn quan trọng để Cục phối hợp với các cơ quan hữu quan tiếp tục đề xuất, hoàn thiện pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm. Nhờ đó, hệ thống pháp lý trong lĩnh vực này ngày càng đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.

Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật luôn được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm. Từ tháng 9/2006 đến nay, Cục ĐKGDBĐ&BTNN đã đưa vào vận hành Trang thông tin điện tử của Cục nhằm phục vụ công tác tuyên truyền về đăng ký biện pháp bảo đảm, trong đó có đẩy mạnh tuyên truyền về lợi ích của phương thức đăng ký trực tuyến cho các tổ chức, cá nhân.

Đồng thời, Cục ĐKGDBĐ&BTNN đã chủ động phối hợp với đơn vị chức năng thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam... triển khai các hoạt động tập huấn, tuyên truyền theo hướng ngày càng mở rộng hơn về đối tượng (không chỉ đối với tổ chức tín dụng, mà còn đối với các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong xã hội), đa dạng về hình thức (tổ chức tọa đàm, mở các lớp tập huấn, phát hành sách, phát hành Tạp chí chuyên đề, gửi đăng tin bài trên báo, truyền thông về Cục Đăng ký trên kênh phát sóng của Đài truyền hình Quốc gia Việt Nam (VTV), phát sóng quảng bá về đăng ký trực tuyến trên kênh VOV Giao thông…). Có thể khẳng định, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của các tổ chức, cá nhân trong xã hội về nội dung, ý nghĩa và vai trò của các quy định pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm.

Trên cơ sở khung pháp lý ngày càng hoàn thiện đó, công tác tổ chức thi hành pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm cũng được triển khai đồng bộ và hiệu quả. Đặc biệt, Hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản liên tục được đầu tư, nâng cấp, đạt mức độ toàn trình, tạo nền tảng hạ tầng kỹ thuật quan trọng giúp các Trung tâm thực hiện việc tiếp nhận và giải quyết hồ sơ nhanh chóng, thuận lợi và thông suốt.

Trong giai đoạn phát triển tiếp theo, Cục ĐKGDBĐ&BTNN xác định tiếp tục đẩy mạnh việc rà soát, nghiên cứu hoàn thiện thể chế, pháp luật trong lĩnh vực bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm bám sát theo nội dung định hướng, quan điểm chỉ đạo và các nhiệm vụ, giải pháp được nêu tại Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, xác định rõ nhiệm vụ, giải pháp cần triển khai thực hiện trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm “Thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống… đăng ký biện pháp bảo đảm để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật, quản trị rủi ro pháp lý”; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân góp phần tháo gỡ điểm nghẽn, khơi thông mọi nguồn lực…, trong đó tập trung vào nội dung tháo gỡ những “điểm nghẽn” do quy định pháp luật, bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng của kinh tế tư nhân và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân.

Bên cạnh đó, bảo đảm các điều kiện để đảm bảo thực thi các cơ chế pháp lý này trong bối cảnh sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ, nền kinh tế số, xã hội số; bảo đảm cơ chế pháp lý bao quát các dạng thức tài sản mới, dạng thức quan hệ mới trong bảo đảm thực hiện nghĩa vụ phát sinh từ sự phát triển của khoa học, công nghệ, phù hợp theo sự phát triển của nền kinh tế số, kinh tế xanh; bảo đảm bao quát đầy đủ, đồng bộ, thông thoáng, thuận lợi, an toàn, ít rủi ro để người dân, doanh nghiệp tiếp cận hiệu quả các nguồn vốn với chi phí thấp; bảo đảm đồng bộ với quy định mới về tài sản mã hóa, phi truyền thống tạo sự minh bạch, an toàn, quản trị rủi ro pháp lý; góp phần thúc đẩy sự phát triển chung của kinh tế - xã hội đất nước.