Côn Sơn - Kiếp Bạc 2025: Dấu ấn mùa hội đầu tiên của Di sản thế giới

Xúc động hành trình lan tỏa giá trị Di sản

Lễ hội mùa Thu Côn Sơn - Kiếp Bạc năm 2025 và Lễ tưởng niệm 725 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo diễn ra từ ngày 12 đến 19/10 (tức ngày 21 đến 28/8 âm lịch), là một trong những Lễ hội mùa thu lớn nhất miền Bắc. Năm nay, đây là kỳ Lễ hội đầu tiên kể từ khi quần thể di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới, thuộc quần thể di tích và danh thắng Yên Tử -Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc mang một ý nghĩa vô cùng đặc biệt, thiêng liêng...

Quần thể di tích, danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc vừa được vinh danh là Di sản Văn hóa thế giới vào hồi 13 giờ 02 phút ngày 12/7/2025 (giờ Paris), tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO) diễn ra từ ngày 06-16/7/2025 ở Thủ đô Paris, Cộng hòa Pháp. Tại giây phút lịch sử, Giáo sư Nikolay Nenov (Bulgaria) - Chủ tịch Kỳ họp đã chính thức gõ búa công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc (thuộc địa bàn các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng) là Di sản Văn hóa Thế giới.

Đây là Di sản thế giới thứ 9 ở Việt Nam được UNESCO công nhận và là Di sản thế giới liên tỉnh thứ 2 ở Việt Nam, cùng với Di sản thế giới Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà (thuộc địa bàn tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hải Phòng).

Phía sau nghi môn Đền Kiếp Bạc, không gian trưng bày chuyên đề “Côn Sơn, Kiếp Bạc - Hành trình di sản văn hóa thế giới” thu hút đông đảo người dân và du khách. Từng hiện vật, bức ảnh, tư liệu quý tái hiện hành trình 13 năm nỗ lực của ba địa phương Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng trong việc lập hồ sơ đệ trình UNESCO. Đó là hành trình của niềm tin và khát vọng gìn giữ tinh hoa dân tộc, đưa những giá trị văn hóa Việt Nam lan tỏa đến bạn bè năm châu.

Côn Sơn - Kiếp Bạc là vùng đất linh thiêng gắn liền với hai danh nhân lớn của dân tộc: Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo và Danh nhân Văn hóa Thế giới Nguyễn Trãi. Đồng thời, nơi đây cũng là một trong những trung tâm quan trọng của Thiền phái Trúc Lâm- dòng Phật giáo thuần Việt do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, đóng góp sâu sắc vào đời sống tinh thần của người Việt qua nhiều thế kỷ.

Nếu Kiếp Bạc là đất thiêng gắn với anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo, người ba lần đánh bại quân Nguyên Mông, thì Côn Sơn lại là trung tâm Phật giáo Trúc Lâm, nơi lưu dấu các bậc tổ sư của thiền phái cùng những danh nhân kiệt xuất như Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Đán.

Theo văn bia cổ, Đền Kiếp Bạc được xây dựng sau khi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn qua đời năm 1300. Đền tọa lạc giữa không gian sơn thủy hữu tình- ba mặt là núi Rồng bao quanh, phía trước là dòng Lục Đầu Giang lững lờ chảy.

Đền được vua Trần Thánh Tông cho xây dựng để tưởng nhớ công lao to lớn của Hưng Đạo Vương-người đã “trừ được giặc dữ, ngăn được họa lớn cho đất nước”. Trải qua hơn bảy thế kỷ, đền vẫn giữ được vẻ uy nghi cổ kính. Cổng tam quan với hàng chữ “Giữ thiên vô cực”, nghĩa là “Sự nghiệp sống mãi với đất trời” cùng đôi câu đối nổi tiếng: “Vạn Kiếp hữu sơn giai kiếm khí/ Lục Đầu vô thủy bất thu thanh” thể hiện khí phách hào hùng của một thời oanh liệt.

Bên trong khu Đền có Giếng Ngọc với truyền thuyết nước không bao giờ cạn và Hang Tiền, nơi từng cất giữ ngân khố phục vụ kháng chiến. Nổi bật trong lễ hội là nghi thức hầu Thánh, một nét văn hóa tín ngưỡng dân gian đặc trưng, thể hiện lòng tôn kính đối với vị anh hùng dân tộc, đồng thời là vị thần bảo hộ của nhân dân.

Đặc biệt, nghi thức Khai ấn và Ban ấn đền Kiếp Bạc cũng thu hút đông đảo du khách, không kém phần trang nghiêm so với lễ Khai ấn đền Trần (Nam Định). Hiện đền còn lưu giữ 4 ấn tín bằng đồng, được công nhận là Bảo vật quốc gia gồm: Trần Triều Hưng Đạo Đại Vương chi ấn, Quốc pháp Đại Vương, Vạn Dược Linh Phù và Phi Thiên Thần Kiếm Linh Phù. Mỗi ấn mang ý nghĩa riêng: quyền uy, công lý, sức khỏe và bảo hộ, phản ánh tín ngưỡng dân gian phong phú, được duy trì suốt hơn 700 năm qua.

Cách Kiếp Bạc không xa, Chùa Côn Sơn là trung tâm Phật giáo lớn của Thiền phái Trúc Lâm, gắn với tên tuổi Tam Tổ Trúc Lâm: Trần Nhân Tông - Pháp Loa – Huyền Quang. Trong đó, Huyền Quang Tôn giả, vị Tổ thứ ba, đã trụ trì, mở rộng và biến Côn Sơn thành đại tùng lâm, nơi tu học, thuyết pháp, và truyền bá tinh thần nhập thế tích cực của Phật giáo Việt Nam.

Hiện nay, Chùa còn lưu giữ 16 văn bia cổ, trong đó tấm bia thời Trần Duệ Tông được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2015 cùng nhiều văn bia thời Lê và Nguyễn, phản ánh lịch sử phát triển liên tục của Phật giáo Trúc Lâm. Các vua chúa qua nhiều triều đại đều coi Côn Sơn là chốn linh thiêng, tổ chức quốc lễ cầu “quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh”.

Cạnh Chùa là Đền thờ Nguyễn Trãi, Đền thờ Trần Nguyên Đán và Đền thờ Trần Nguyên Hãn, tạo thành quần thể tưởng niệm danh nhân hiếm có trong cả nước. Ngôi đền thờ Nguyễn Trãi, khánh thành năm 2002, là biểu tượng lòng biết ơn của dân tộc với vị anh hùng văn hóa, người từng viết trong “Bình Ngô đại cáo”: “Nhân nghĩa chi cử yếu tại an dân”.

Theo PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, giá trị nổi bật toàn cầu của Côn Sơn - Kiếp Bạc nằm ở chỗ nơi đây kết tinh hai dòng chảy: tư tưởng thân dân của triều Trần và tư tưởng thiền học Trúc Lâm. Đó là sự hòa quyện giữa tinh thần “khoan thư sức dân” của Hưng Đạo Đại Vương và triết lý “hòa mình vào thiên nhiên, lấy tâm an để trị quốc” của Trần Nhân Tông.

Không chỉ là trung tâm Phật giáo, nơi đây còn phản ánh sự giao thoa của nhiều lớp văn hóa: thờ Phật, thờ tổ tiên, thờ thần linh và anh hùng dân tộc. Tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần, vị thần chiến thắng và bảo hộ phụ nữ - vẫn được duy trì đến ngày nay như một phần sống động trong đời sống tinh thần người Việt.

Trong tổng thể quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn - Kiếp Bạc, mỗi địa danh mang một sắc thái riêng nhưng đều chung tinh thần Trúc Lâm thuần Việt. Nếu Đông Triều (Quảng Ninh) là quê hương nhà Trần, Yên Tử (Quảng Ninh - Bắc Giang) là nơi khởi nguyên thiền phái, thì Côn Sơn - Kiếp Bạc (Hải Phòng) là nơi tư tưởng ấy thăng hoa, hòa quyện cùng lịch sử dân tộc, tạo nên biểu tượng của trí tuệ, đạo đức và lòng nhân ái Việt Nam.

Giờ đây, khi được UNESCO ghi danh là Di sản thế giới, Côn Sơn - Kiếp Bạc không chỉ là niềm tự hào của người xứ Đông mà còn là niềm tự hào chung của dân tộc Việt Nam, một minh chứng sống động cho sức mạnh văn hóa và tinh thần dân tộc vượt lên thời gian.

Sống trong Di sản

Trên bản đồ văn hóa Việt Nam, Hải Phòng là một trong những địa phương có bức tranh văn hóa phong phú bậc nhất. Nơi đây có biển đảo Cát Bà thơ mộng, có vùng đồng bằng trù phú với hàng trăm lễ hội dân gian, có những ngôi chùa cổ kính và làng nghề lâu đời. Văn hóa biển hòa quyện với văn hóa sông Hồng, văn hóa đô thị cảng biển gặp gỡ văn hóa làng quê Bắc Bộ, tạo nên bản sắc đa tầng, đa sắc.

Theo Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình, Hải Phòng là địa phương có “sự kết nối văn hóa giúp bổ trợ rất tốt cho phát triển kinh tế - xã hội, tạo nguồn sức mạnh nội sinh mạnh mẽ”. Việc sở hữu hai di sản thế giới liên tỉnh cùng hai di sản phi vật thể được UNESCO công nhận đã đưa Hải Phòng trở thành điểm sáng trên bản đồ di sản Việt Nam, mở ra cơ hội lớn để phát triển du lịch bền vững và quảng bá hình ảnh “Thành phố Cảng - miền di sản hội tụ tinh hoa”.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng Trần Thị Hoàng Mai cho biết: “Lễ hội năm nay không chỉ là hoạt động tâm linh mà còn là sự kiện văn hóa-du lịch quy mô lớn, thể hiện trách nhiệm và niềm tự hào của Hải Phòng với danh hiệu Di sản Văn hóa Thế giới”.

Trong lễ hội năm nay, nhiều loại hình nghệ thuật dân gian như hát văn, hát ca trù, hát xẩm, diễn xướng hầu thánh được phục dựng và trình diễn, góp phần làm phong phú thêm không gian văn hóa lễ hội. “Chúng tôi muốn du khách không chỉ xem mà còn được sống trong di sản, cảm nhận bằng cả giác quan”, bà Trần Thị Hoàng Mai chia sẻ.

Bên cạnh đó, 3 tour du lịch mới ra mắt cũng tạo cơ hội cho du khách được “hành hương trong trải nghiệm”, khám phá di tích, tham dự nghi lễ, đồng thời hòa mình vào đời sống của cư dân địa phương. Đây là hướng đi cụ thể để gắn kết bảo tồn với phát triển, đưa di sản vào đời sống đương đại một cách tự nhiên và bền vững.

Điểm nhấn nổi bật là Tuần Văn hóa, Du lịch và Xúc tiến thương mại kéo dài suốt 9 ngày, với 15 gian hàng, 3 khu trưng bày, 6 tiểu cảnh giới thiệu nông sản, sản phẩm OCOP, làng nghề truyền thống và ẩm thực đặc trưng. Không gian lễ hội được mở rộng từ nghi môn đền Kiếp Bạc ra tận sông Lục Đầu - nơi từng chứng kiến những chiến công hiển hách của quân dân nhà Trần trong các cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông thế kỷ XIII.

Chương trình nghệ thuật khai hội được dàn dựng công phu, kết hợp giữa nghệ thuật biểu diễn, ca - múa- nhạc, xiếc và công nghệ trình chiếu 3D mapping-layer mapping hiện đại, tái hiện hào khí Đông A và chiến công của Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương. Sự giao hòa giữa nghệ thuật truyền thống và công nghệ hiện đại khiến lễ hội năm nay trở thành một bữa tiệc thị giác giàu cảm xúc, đưa lịch sử sống dậy giữa không gian đậm chất thiêng.

"Giữ hồn di sản, dựng tầm văn hoá"

Ông Vũ Đình Tiến, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng, cho biết: “Ngay từ giai đoạn xây dựng hồ sơ, ba địa phương Hải Phòng - Quảng Ninh - Bắc Ninh đã phối hợp chặt chẽ. Sau khi được UNESCO vinh danh, chúng tôi tiếp tục xây dựng quy chế phối hợp thống nhất trong bảo tồn, quy hoạch và truyền thông, để phát huy tốt nhất giá trị của quần thể di sản”.

Không chỉ chính quyền, cộng đồng cư dân quanh di tích cũng ý thức sâu sắc vai trò gìn giữ di sản. Ông Nguyễn Văn Tường, người dân phường Nhị Chiểu, bộc bạch: “Giữ di sản bắt đầu từ việc nhỏ- giữ sạch môi trường quanh đền chùa, đón khách bằng nụ cười. Mỗi người góp một phần, di sản sẽ sống mãi”.

Một trong những điểm sáng của lễ hội năm nay là Tuần Văn hóa, Du lịch và Xúc tiến thương mại khai mạc sáng 4/10 tại khu vực đền Kiếp Bạc. Khu trưng bày được thiết kế như phiên chợ quê xưa, với mái ngói, tường vàng, tre nứa - vừa gần gũi, vừa ấm cúng.

Không gian làng nghề quy tụ những tinh hoa văn hóa Việt: mộc bản Thanh Liễu, gốm Chu Đậu, vàng bạc Châu Khê, đồ gỗ Đông Giao, thêu ren Xuân Nẻo, sơn mài Bảo Hà… Các nghệ nhân không chỉ trưng bày sản phẩm mà còn trực tiếp biểu diễn kỹ thuật chế tác, giúp du khách trải nghiệm quy trình lao động thủ công truyền thống.

Khu ẩm thực cũng trở thành điểm nhấn độc đáo. Du khách được thưởng thức các món đặc sản như nem cua bể, bánh mì que cay, bún chả rươi, bánh bạc đầu, trà sen Kiếp Bạc, bánh đậu xanh Côn Sơn… Trong tiếng nhạc dân gian, khói lam và mùi thơm từ các gian bếp tỏa ra, không gian lễ hội trở nên sống động và đậm chất Việt.

Nhiều du khách quốc tế, trong đó có anh Miles Robinson (Hoa Kỳ) và chị Catalina Coll (Tây Ban Nha), bày tỏ ấn tượng mạnh mẽ khi được trải nghiệm nghi lễ hầu đồng, xem múa rối nước, nghe hát chèo và thưởng thức ẩm thực địa phương. “Đây là trải nghiệm văn hóa đa giác quan tuyệt vời, vừa thiêng liêng, vừa sống động”, anh Robinson nói.

Không chỉ dừng ở giá trị quá khứ, Lễ hội mùa Thu Côn Sơn - Kiếp Bạc 2025 và Lễ tưởng niệm 725 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo còn là minh chứng cho cách mà Hải Phòng đang biến Di sản thành động lực phát triển bền vững. Khi những giá trị vật thể và phi vật thể được bảo tồn song hành, khi cộng đồng được trao quyền và tham gia trực tiếp, Di sản không chỉ là báu vật trưng bày mà trở thành một phần sống động của đời sống đương đại.

Hình ảnh hàng nghìn người dân và du khách hòa mình trong không gian Lễ hội, cùng thắp nến trên sông Lục Đầu trong Lễ hội hoa đăng hay trang nghiêm dâng hương trong Lễ tưởng niệm Hưng Đạo Đại Vương, là minh chứng cho sức sống trường tồn của vùng đất Côn Sơn -Kiếp Bạc.

Bằng việc kết nối bảo tồn với du lịch, gắn di sản với cộng đồng, Hải Phòng đang khẳng định tầm vóc của một trung tâm văn hóa - du lịch lớn, nơi hội tụ tinh hoa và lan tỏa giá trị. Mỗi mùa lễ hội trôi qua, những ngọn nến từ Côn Sơn - Kiếp Bạc lại tỏa sáng, soi rọi hành trình “giữ hồn di sản, dựng tầm văn hóa” của thành phố anh hùng Xứ Đông - miền di sản hội tụ và tỏa sáng giữa thời đại mới.

Và như thế, từ non thiêng Yên Tử đến suối ngọc Côn Sơn, từ khí phách Trần Hưng Đạo đến trí tuệ Nguyễn Trãi, di sản ấy vẫn tỏa sáng, như ngọn đuốc soi đường cho thế hệ hôm nay và mai sau trong hành trình giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa Việt Nam giữa lòng nhân loại...