Xu hướng đáng buồn
Tình trạng dân số ngày càng lão hóa với tốc độ nhanh đang là một trong những vấn đề nan giải nhất của Nhật Bản với nhiều hệ lụy. Nghiên cứu mới của Công ty Custom Product Research (Tokyo) còn cho thấy một xu hướng đáng buồn: những người cao tuổi neo đơn phải “cắn răng” phạm pháp để được vào tù. Theo thống kê, số tù nhân trên 60 tuổi tái phạm ít nhất 6 lần tăng từ 189 (năm 1991) lên gần 900 người hiện nay.
Theo nghiên cứu, tình trạng những người cao tuổi ở Nhật, ngay cả khi ăn ở rất tằn tiện thì chi phí sinh hoạt của một người về hưu vẫn cao hơn 25% mức trợ cấp cơ bản 780.000 yen (6.900 USD)/năm.
Dân Nhật rất coi trọng gia đình, nhưng nước này cũng nổi tiếng là có đời sống áp lực nhất thế giới, khiến nhiều người không thể chăm lo cho cha mẹ, ông bà, còn người già lại không muốn làm phiền con cháu. Vì thế, thay vì sống cực nhọc, neo đơn để rồi chết một mình trong căn phòng thuê, họ “quyết tâm” vào tù để có chỗ trú thân an toàn, ngày 3 bữa đầy đủ dinh dưỡng và được chăm sóc sức khỏe miễn phí.
Cũng theo một nghiên cứu vào năm 2016, nếu người về hưu không có nguồn thu nhập nào khác ngoài lương hưu, họ có thể rơi vào tình cảnh nợ nần vì chi phí thuê nhà, mua đồ ăn và chăm sóc sức khỏe ở Nhật Bản quá đắt đỏ. Đó là chưa tính đến các khoản tiền mua quần áo và chạy máy sưởi... Trước kia, người già ở Nhật Bản thường sống với con cái. Tuy nhiên, ngày nay thanh niên đổ xô lên các thành phố lớn để làm việc và bỏ lại cha mẹ già sống một mình ở quê nhà.
 |
| Người cao tuổi ở Nhật Bản đang phải đơn độc đối mặt với cuộc sống khó khăn. |
“Người già về hưu không muốn trở thành gánh nặng cho các con và nếu cảm thấy lương hưu không đủ sống thì nhiều khả năng họ sẽ chọn cách vào tù”, nhà nghiên cứu Michael Newman làm việc ở Tokyo nhận xét. Phạm tội là cách duy nhất để quay trở lại nhà tù, nơi họ không phải lo cơm ba bữa và không phải trả tiền điện nước.
Ông Toshio Takata sống trong khu nhà dành cho tù nhân sắp được thả Hiroshima. Cụ ông 69 tuổi này tâm sự rằng, ông phạm pháp để được vào tù sống. “Tôi đã đến tuổi nghỉ hưu mà không có tiền. Tôi nghĩ rằng nếu vào tù, tôi sẽ được ăn uống và ngủ nghỉ miễn phí. Do đó, tôi ăn trộm một chiếc xe đạp và lái thẳng đến đồn cảnh sát và tự thú”, ông Takata chia sẻ.
Kế hoạch của ông Takata thành công. Dù chưa từng có tiền án tiền sự, ông Takata vẫn phải lĩnh án một 1 năm tù do luật pháp Nhật Bản coi trộm cắp là một tội nghiêm trọng.
Sau khi thi hành xong án tù đầu tiên, ông Takata lại tiếp tục tới công viên và đe dọa phụ nữ. “Tôi không có ý định hãm hại họ đâu. Tôi chỉ giơ con dao ra và chờ một người nào đó sẽ gọi điện báo cảnh sát”, ông Takata kể.
Trong vòng 8 năm, ông Takata dành gần một nửa thời gian sống ở trong tù. “Vấn đề không phải là tôi có thích ở trong tù hay không mà tôi có thể ở đó miễn phí. Đến khi được thả tự do, tôi cũng tiết kiệm được một chút tiền bởi trong lúc ngồi tù, nhà nước vẫn đều đặn chi trả lương hưu”, ông Takata nói.
Đa số người cao tuổi phạm tội bị bắt khi ăn trộm trong cửa hàng. Họ thường lấy đồ ăn trị giá ít hơn 3.000 yên Nhật (26 USD) tại những nơi mà họ hay ghé thăm. Keibo là một cụ bà 70 tuổi nhỏ nhắn ăn mặc gọn gàng. Bà cũng cho biết nghèo đói đã đẩy bà vào con đường phạm tội. “Tôi không thể chung sống với chồng. Tôi không có chốn dung thân. Vì vậy tôi chỉ có một sự lựa chọn duy nhất: ăn cắp - bà Keibo tâm sự - Tôi biết thậm chí nhiều bà lão ngoài 80 tuổi không thể đi lại vững vàng cũng phạm tội. Lý do là họ không có đồ ăn và tiền”.
Một bà cụ 89 tuổi khác thụ án 1 năm rưỡi vì ăn cắp gạo, dâu tây và thuốc cảm. Đây là lần thứ hai bà ở tù. “Tôi sống nhờ trợ cấp. Tôi đã từng sống với gia đình con gái một khoản thời gian. Tất cả tiền để dành của tôi đã bị thằng con rể chiếm hết. Nó rất bạo lực”, cụ bà chia sẻ
Nhà tù trở thành “mái ấm”
Tuy các trại giam Nhật quy định khá ngặt nghèo về việc tù nhân trò chuyện, tiếp xúc với nhau để ngăn chặn “đại bàng” hay kéo bè kéo cánh, nhưng đối với người già, ít ra trong tù họ còn “có bạn” thay vì lủi thủi một mình như ở ngoài.
“Tôi cảm thấy thoải mái với đời sống tù nhân. Tôi có quần áo mặc, thực phẩm, chỗ ở, được chăm sóc khi bệnh và có nhiều người xung quanh. Trong tù cũng giống như sống trong một nhà dưỡng lão nghiêm khắc vậy”, tạp chí Fortune dẫn lời một cụ ông 76 tuổi nói.
 |
| Nhiều người cố tình phạm tội để được vào tù "dưỡng già" |
“Nhà tù ở Nhật không giống trại giam ở Mỹ. Môi trường dễ chịu hơn và rất an toàn. Vì thế, nhiều người già nghĩ rằng sống trong tù còn hơn chết ở ngoài”, ông Patrick Hansen (Giám đốc Custom Product Research) nói với Fortune.
Bà Yumi Muranaka (Quản giáo nhà tù Phụ Nữ Iwakuni) chia sẻ trên trang Bloomberg: “Họ có thể có gia đình nhưng họ không cảm thấy đó thực sự là một mái ấm. Ở trại giam này, chi phí để duy trì hoạt động là 20.000 USD. Nhưng con số này còn tăng hơn nữa do phải đầu tư về y tế và nhu cầu chăm sóc đặc biệt cho người già. Tù nhân nữ ở đây đã được hưởng lợi ích y tế và cảm thấy họ có thể hòa nhập với cộng đồng, những thứ họ không thể có ở bên ngoài kia. Họ nói: “Tôi thích cuộc sống ở đây (trong tù) hơn. Tôi không còn cảm thấy cô đơn vì lúc nào cũng có rất nhiều người xung quanh. Tôi từng tự nhủ với bản thân sẽ không bao giờ quay lại nơi này khi được thả nhưng ý nghĩ đó đã lập tức thay đổi”.
Giám đốc trung tâm “With Hiroshima”, chuyên giúp người phạm tội tái hòa nhập xã hội, cho biết những thay đổi trong xã hội là nguyên nhân dẫn đến làn sóng tội phạm cao tuổi và đây là vấn đề tâm lý, không phải do khó khăn tài chính.
“Mối quan hệ giữa con người với nhau đã thay đổi. Người ta trở nên lạc lõng. Họ không tìm được chỗ đứng trong xã hội này và họ không chịu nổi sự cô đơn. Trong số những người già phạm tội, nhiều người gặp phải cú sốc lớn khi ở độ tuổi trung niên. Họ bị tác động mạnh. Họ mất vợ hoặc con và không thể đối mặt với sự thật đó... Mấy ai phạm tội nếu có người thân chăm sóc và hỗ trợ”, cụ ông Kanichi Yamada, 85 tuổi, nhận xét.
Nhằm đối phó với xu hướng này, chính phủ Nhật Bản phải đầu tư mở rộng diện tích nhà tù, thuê quản giáo nữ cũng như chi nhiều tiền hơn cho dịch vụ chăm sóc y tế trong tù. Tại nhà tù ở Fuchu, ngoại ô Tokyo, gần 1/3 phạm nhân hiện là người già trên 60. “Chúng tôi phải cải thiện cơ sở vật chất ở đây. Chúng tôi phải lắp đặt thêm tay vịn và bệ xí loại đặc biệt”, Masatsugu Yazawa, trưởng quản giáo phụ trách hoạt động giáo dục trong tù, cho biết.
Ngoài ra, nhà tù tổ chức các lớp học đặc biệt dành riêng cho người cao tuổi. Lớp học thường bắt đầu bằng màn hát karaoke một bài hát quen thuộc về ý nghĩa của cuộc đời. “Chúng tôi cho họ hát bài này để giúp họ thấy cuộc đời thực diễn ra ở ngoài song sắt nhà tù và rằng hạnh phúc là ở ngoài kia. Nhưng họ vẫn nghĩ cuộc sống trong tù tốt hơn và nhiều người tiếp tục quay lại đây”, quản giáo Masatsugu Yazawa cho hay.
Có thể thấy, phạm tội vì đói nghèo chỉ là cái cớ. Vấn đề cốt lõi là những người già như ông Takata và bà Keibo cảm thấy cô đơn. Có thể lý do khiến họ tái phạm là khi vào tù, họ sẽ có bạn tù. Và điều này rất đúng với ông Takata. Sau khi cha mẹ qua đời, ông mất liên lạc với hai người anh trai. Ông cũng không qua lại với hai người vợ cũ cùng ba đứa con. “Nếu tôi có vợ và các con giúp đỡ, tôi sẽ không phạm tội như thế này”, ông Takata khẳng định.
