Có những đột phá gì trong dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo?

“Cởi trói”, mở rộng chủ thể tham gia nghiên cứu

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, dự thảo KH,CN&ĐMST đã thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW thông qua các quy định như chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học phát triển công nghệ. Theo đó, tổ chức, cá nhân chủ trì, người phê duyệt nhiệm vụ không phải chịu trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho nhà nước trong quá trình phê duyệt, triển khai thực hiện nhiệm vụ KH&CN sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN); tổ chức chủ trì không phải bồi hoàn kinh phí đã sử dụng.

Đáng chú ý, dự thảo Luật còn quy định các tổ chức nghiên cứu, cá nhân hoạt động KH&CN thuộc tổ chức được thành lập, tham gia góp vốn và tham gia điều hành doanh nghiệp (DN) dựa trên kết quả nghiên cứu; Đánh giá hiệu quả hoạt động của tổ chức KH&CN phục vụ cho việc đánh giá hiệu quả hoạt động, cấp kinh phi hoạt động, sáp nhập, giải thể; Quy định liên quan đến cơ chế đặc biệt trong nghiên cứu, tiếp cận, mua các công nghệ.

Dự thảo cũng mở rộng nhân lực hoạt động KHCN&ĐMST không chỉ bao gồm nhân lực trong các tổ chức KH&CN công lập mà còn bao gồm nghiên cứu sinh, nghiên cứu viên sau tiến sĩ, cá nhân quản lý hoạt động KH,CN&DMST trong các cơ quan quản lý nhà nước; cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong trong DN; cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, thúc đẩy ứng dụng công nghệ độc lập hoặc trong các tổ chức khác.

Đồng thời bổ sung quy định cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ trong tổ chức KH&CN công lập được tham gia thành lập, điều hành DN để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức KH&CN mà mình là thành viên tạo ra; Định kỳ được cử sang làm việc tại các tổ chức nghiên cứu và phát triển, cơ sở giáo dục dại học, DN và các tổ chức khác trong một thời gian nhất định để trao đổi học thuật nâng cao năng lực, nắm bắt nhu cầu công nghệ.

Trong thời gian làm việc tại các tổ chức này vẫn được giữ nguyên chế độ lương, quy hoạch, bổ nhiệm, thi đua khen thưởng tại tổ chức KH&CN công lập.

Bộ KH&CN đánh giá: “Đây là quy định có tính đột phá thúc đẩy liên kết giữa khu vực nghiên cứu với DN để giúp nâng cao trình độ của DN, gắn nghiên cứu với thực tiễn và thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu cao”.

Ngoài ra, dự thảo Luật cũng đề cập đến vấn đề thu hút người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài có trình độ về Việt Nam làm việc, sinh sống. Có cơ chế thu nhập, môi trường làm việc nhằm thu hút, trọng dụng, giữ chân các nhà khoa học đầu ngành, các chuyên gia, kỹ sư, các "tổng công trình sư" trong và ngoài nước có khả năng tổ chức, điều hành, chỉ huy, triển khai các nhiệm vụ trọng điểm quốc gia về KH,CN và ĐMST, chuyển đổi số, phát triển công nghệ trí tuệ nhân tạo và đào tạo nguồn nhân lực. Xây dựng, kết nối và phát triển mạng lưới chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế.

Mở rộng chủ thể tham gia nghiên cứu KHCN và ĐMST là một đề xuất mới của dự thảo Luật (ảnh: VnEconomy)

Cơ chế chi thông thoáng hơn

Dự thảo Luật cũng đã có nhiều cơ chế về chi NSNN thông thoáng hơn khi tập trung vào việc đơn giản hóa quy trình, thủ tục hành chính trong xét duyệt, triển khai và quản lý nhiệm vụ KH&CN sử dụng NSNN.

Quy định rõ 2 nội dung chương trình KH&CN và nhiệm vụ KH&CN, làm rõ các loại nhiệm vụ KH&CN và kết quả của từng loại nhiệm vụ.

Trên cơ sở đó, xác định các loại hình nhiệm vụ và các giai đoạn triển khai nhiệm vụ KH&CN được NSNN hỗ trợ và những giai đoạn huy động nguồn lực từ xã hội để triển khai nhiệm vụ KH&CN.

Dự thảo Luật cũng quy định cơ chế thông thoáng hơn khi quy định khoán chi đến cho mọi nội dung, trừ kinh phí chi mua tài sản được trang bị để triển khai nhiệm vụ KHCN.

Quy định khoán chi đến sản phẩm cuối cùng được thực hiện khi tổ chức chủ trì có cam kết về sản phẩm.

Đồng thời sửa đổi nội dung chi cho phù hợp với thực tiễn, làm rõ các nội dung chi đầu tư phát triển và chi sự nghiệp KHCN; Bổ sung quy định nhà nước ưu tiên mua các sản phẩm là kết quả của các hoạt động nghiên cứu và phát triển ĐMST của DN để thúc đẩy hoạt động KHCN, ĐMST trong DN.

Đặc biệt, dự thảo Luật bổ sung về nguyên tắc chính sách thuế đối với hoạt động KHCN, ĐMST để làm căn cứ đề xuất các ưu đãi cụ thể trong các luật về thuế như quy định các khoản chi của DN, tổ chức cho hoạt động ĐMST được tính vào các khoản chi, được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế của DN bằng 150% chi phí thực tế của hoạt động này khi tính thuế thu nhập DN.

Mở rộng quy định về giao quyền sở hữu kết quả thực hiện nhiệm vụ KHCN sử dụng NSNN cho tổ chức chủ trì nhiệm vụ, trừ một số trường hợp đặc biệt để tạo điều kiện cho tổ chức chủ trì tiếp tục đầu tư hoàn thiện kết quả và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Bộ KHCN đánh giá: “Quy định này sẽ tháo gỡ nút thắt trong việc định giá trước khi giao quyền trong các quy định hiện nay”.

Ông Bùi Thế Duy, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ:

Đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp, phân quyền

Bùi Thế Duy, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ

Dự thảo Luật KH,CN&ĐMST có nhiều đột phá, trong đó có đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng hậu kiểm. Bộ Khoa học và Công nghệ (Bộ KH&CN) thiết kế Luật theo hướng phân cấp, phân quyền đến tất cả Bộ, Ngành, địa phương và tổ chức chủ trì. Các quỹ của các Bộ, Ngành cũng như cơ chế quỹ được chủ động hơn.

Tuy nhiên, Bộ KH&CN cũng xây dựng cơ chế tự chịu trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức. Theo đó, các tổ chức chủ trì, các quỹ, Bộ, Ngành, địa phương phải thực hiện trách nhiệm kiểm tra giải ngân, không gây thất thoát. Về hậu kiểm, dự thảo Luật đưa thêm hành lang đánh giá hiệu quả đầu tư, trên cơ sở đó cấp ngân sách cho các chương trình, các nhiệm vụ cũng như các tổ chức KHCN. Điều này sẽ tạo thay đổi lớn về tư duy.

Bên cạnh đó, dự án Luật được thiết kế theo đúng tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị là sẽ chuyển đổi số toàn diện toàn bộ hệ thống hoạt động KHCN theo hướng tất cả các hoạt động sử dụng Ngân sách Nhà nước đều phải triển khai trên nền tảng số dùng chung toàn quốc.

Theo đó, các hoạt động chi tiêu đều phải cập nhật vào hệ thống. Chúng tôi hướng đến trong tương sẽ có robot, trí tuệ nhân tạo tự động kiểm tra vấn đề chi tiêu của các cơ quan, tổ chức có hợp lý không… Ngoài ra, dự án Luật cũng có đột phá, thay đổi quan điểm về đầu tư cho KHCN và thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư cho KHCN.

Bà Nguyễn Thị Kim Anh, Ủy viên chuyên trách, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội:

Quy định phải đảm bảo cho các nhà khoa học yên tâm sáng tạo

Bà Nguyễn Thị Kim Anh, Ủy viên chuyên trách, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội:

Chúng tôi đã dành nhiều thời gian đến các Tập đoàn, Tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, các Viện nghiên cứu, Trường học để lắng nghe ý kiến của các nhà khoa học. Tựu chung lại, quy định gì cũng phải đảm bảo cho các nhà khoa học yên tâm sáng tạo; giảm bớt thủ tục hành chính; tăng cường công tác hậu kiểm; nhà nước và nhân dân cùng làm; sử dụng kết quả nghiên cứu khoa học, để các nhà khoa học được hưởng lợi 1 phần, đồng thời Nhà nước thu thuế để phát triển kinh tế