Sáng nay (11/6), tại Hà Nội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (UBTW MTTQ) đã tổ chức hội thảo "MTTQ Việt Nam với việc triển khai thực hiện Hiến pháp 2013" với sự tham gia của nhiều Giáo sư và các chuyên gia xây dựng pháp luật.
Bước ngoặt trong công tác giám sát, phản biện
Phát biểu tại hội thảo, ông Ngô Sách Thực, Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam cho biết, Hiến pháp năm 2013 lần đầu tiên ghi nhận nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam. Đây là một bước ngoặt quan trọng không chỉ đối với công tác giám sát, phản biện xã hội nói riêng mà còn đối với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ chung của cả hệ thống MTTQ Việt Nam.
Từ năm 2014 đến nay, Ban Thường trực UBTW MTTQ Việt Nam đã chủ trì phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận xây dựng, ký kết 12 Chương trình phối hợp về giám sát và tổ chức triển khai thực hiện. Các lĩnh vực, nội dung giám sát của MTTQ Việt Nam trong thời gian qua xuất phát và tập trung vào việc giải quyết những bức xúc, đòi hỏi của đông đảo Nhân dân, trên cơ sở xây dựng kế hoạch thực hiện một cách khoa học, sát với yêu cầu và điều kiện thực tế, bảo đảm tính khả thi.
Các chương trình giám sát mà Ban Thường trực UBTW MTTQ Việt Nam chủ trì phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận triển khai gồm có: giám sát và nâng cao hiệu quả việc giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cơ sở; giám sát việc công khai kết luận thanh tra; giám sát bảo đảm an toàn thực phẩm giai đoạn 2016 – 2020...
Đối với công tác phản biện, trong 5 năm qua, UBTW MTTQ Việt Nam đã tổ chức góp ý, phản biện xã hội đối với hàng trăm dự thảo các văn bản quan trọng của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền khác. Nhiều hội nghị phản biện với quy mô và chất lượng đi vào chiều sâu, hiệu quả, các kiến nghị phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam được dư luận đánh giá cao, nhiều nội dung phản biện được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu và có ý kiến phản hồi tích cực.
Theo đánh giá của UBTW MTTQ Việt Nam, đây là hoạt động mới và khó, tuy nhiên với sự nỗ lực cao, MTTQ Việt Nam các cấp đã tổ chức được 82.865 cuộc phản biện xã hội, trong đó MTTQ cấp tỉnh chủ trì phản biện xã hội được 4.048 cuộc, MTTQ cấp huyện chủ trì phản biện xã hội được hơn 15.000 cuộc, MTTQ cấp xã chủ trì phản biện xã hội được 63.753 cuộc.
Bên cạnh công tác giám sát và phản biện, hoạt động tham gia xây dựng pháp luật của MTTQ Việt Nam các cấp cũng có những chuyển biến tích cực, thực chất và hiệu quả hơn. Trong 5 năm qua, MTTQ Việt Nam các cấp đã góp ý hàng trăm dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản quan trọng dưới luật của các cơ quan có thẩm quyền.
Ở địa phương, Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp cũng đã phối hợp tổ chức nhiều hội nghị đóng góp ý kiến vào các dự thảo văn bản luật theo đề nghị của các cơ quan soạn thảo ở Trung ương và dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của HĐND, UBND tỉnh, thành phố liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, như: quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; góp ý dự thảo quyết định quy định chính sách hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện; đề án tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù…
Chưa phát huy đầy đủ cơ chế nhân soát quyền lực nhà nước
Cho rằng kiểm soát quyền lực nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, GS. TS Trần Ngọc Đường, Ủy viên Đoàn Chủ tịch, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn Dân chủ và Pháp luật (UBTW MTTQ Việt Nam) khẳng định, Hiến pháp năm 2013 đã đặt nền móng cho việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước. Sau khi Hiến pháp năm 2013 có hiệu lực đến nay, cơ chế nói trên từng bước được xây dựng và hoàn thiện. Tuy nhiên, nhìn chung cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước chưa đáp ứng đòi hỏi của công cuộc đấu tranh phòng chống sự tha hóa của quyền lực nhà nước mà trước hết là các biểu hiện tiêu cực, tham nhũng chưa được đẩy lùi.
Phân tích rõ hơn, GS.TS Trần Ngọc Đường cho hay, Luật MTTQ Việt Nam năm 2015 và các đạo Luật thể chế hóa về quyền dân chủ trực tiếp như Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, Luật Khiếu nại tố cáo, Luật báo chí,… đều chưa thể chế các quyền dân chủ trực tiếp của công dân như là một phương tiện để kiểm soát quyền lực nhà nước.
Không chỉ vậy, một số quyền dân chủ trực tiếp Hiến định của công dân chưa được thể chế hóa thành Luật như: “Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước … (điều 28); “Cử tri có quyền bãi nhiệm đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân khi không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân” (điều 7),…”. Vì thế, cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước chưa phát huy đầy đủ quyền và trách nhiệm của mình.
“Từ thực trạng nói trên có thể nói, cho đến nay ở nước ta, cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước chưa được xây dựng đầy đủ,có hiệu lực và hiệu quả, nhân dân tham gia kiểm soát quyền lực nhà nước còn rất hạn chế. Hiến pháp năm 2013 đã có hiệu lực 5 năm nay, nhưng những cơ sở Hiến định cho việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước chưa thực sự phát huy vai trò.”- ông Đường nhận định.
Chỉ thêm những tồn tại, vướng mắc, ông Đỗ Duy Thường, Ủy viên Đoàn chủ tịch, nguyên Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam cho rằng, việc triển khai các Quy định của Hiến pháp về quan hệ phối hợp giữa cơ quan Nhà nước và MTTQ Việt Nam để thực hiện các quyền và trách nhiệm của MTTQ Việt Nam chưa được đầy đủ, cụ thể và còn chậm. “Ví dụ, việc phối hợp giữa Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam ban hành nghị quyết liên tịch quy định chi tiết việc tổ chức tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND tại Khoản 3, điều 16 Luật MTTQ Việt Nam từ năm 2015 đến nay vẫn chưa hoàn thành”- ông Thường dẫn chứng.
Vẫn theo ông Thường, Luật MTTQ Việt Nam chỉ có 3 điều được quy định chi tiết thi hành; còn lại hầu hết các điều khác không có quy định sự phối hợp để quy định chi tiết thi hành, nên việc thực hiện Luật MTTQ còn rất hạn chế và khó thực hiện một cách thực chất và hiệu quả, như: quyền đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, hoạt động đối ngoại nhân dân, các hoạt động tham gia quản lý Nhà nước như tham gia đặc xá, tham gia tố tụng…
Cùng với đó, công tác phối hợp xây dựng pháp luật với hình thức góp ý kiến, phản biện xã hội đối các dự án luật, pháp lệnh, nghị định còn mang tính hình thức. Việc tiếp thu ý kiến, kiến nghị của Mặt trận không được cơ quan Nhà nước chủ trì soạn thảo phản hồi theo quy định của pháp luật. Không cụ thể hóa tạo điều kiện để Mặt trận góp ý kiến dự thảo luật, pháp lệnh…
“Một số dẫn chứng nêu trên cho thấy để thực hiện tốt quan hệ phối hợp của Nhà nước và Mặt trận, cần sửa, đổi, bổ sung, xây dựng mới những cơ chế, chính sách, pháp luật kịp thời, để thực hiện tốt hơn nhiệm vụ, quyền và trách nhiệm của mỗi bên theo quy định của pháp luật”- nguyên Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam đề xuất.
Hiện tượng này đặt ra vấn đề cho các cơ quan hành pháp, tư pháp và giới luật học nghiên cứu cách thức áp dụng trực tiếp các quy định của Hiến pháp để giải quyết các vụ việc cụ thể.
(Ông Nguyễn Văn Phúc, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội Khoá XII và XIII, Nguyên Phó Trưởng Ban biên tập sửa đổi Hiến pháp)
