Chuyện khởi nghiệp ly kỳ của người mở nghề sơn dầu Việt

Hải Phòng đầu thế kỷ XX
Hải Phòng đầu thế kỷ XX
(PLO) -Chí vươn lên không ngừng, quyết tâm không mỏi đã giúp Nguyễn Sơn Hà (1894-1980) bước vào một lĩnh vực kinh doanh rất mới mẻ đối với người Việt nói chung buổi đầu thế kỷ XX: ngành sơn, và gặt hái thành công. Dù gặp nhiều gian lao, thách thức, và cản trở từ âm mưu thực dân, nhưng tên tuổi của ông dần được gây dựng và có chỗ đứng chắc chắn trên thương trường. 

Nói về doanh nhân Nguyễn Sơn Hà, năm 1994, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng ghi nhận ông là “nhà yêu nước, nhà doanh nghiệp Nguyễn Sơn Hà luôn có đầy nghị lực, năng động sáng tạo. Tôi nghĩ Nguyễn Sơn Hà là một tấm gương sáng ngời đối với các nhà doanh nghiệp trẻ ngày nay về lòng yêu nước và ý chí kinh doanh”.

Xuất thân bần hàn

Ý chí ấy, tấm gương ấy, được tôi luyện từ gian khó ngay từ thuở ấu thơ của Nguyễn Sơn Hà. Và, những hồi ức sinh động về quãng thời gian khó ấy, được ông kể lại qua hồi ký “Tay trắng làm nên” thật sinh động khi được tả chân.

Theo đó, Nguyễn Sơn Hà có xuất phát điểm không phù hợp với nghề kinh doanh của ông sau này. Ông sinh ra trong một gia đình thị dân, nhưng lại nghèo khó của đất Hải Phòng; bố ông là Nguyễn Mễ, gốc bần nông, tính tình khí khái không muốn nhờ vả người bác ruột giàu có nên bỏ làng đi làm thuê, gặt mướn cho các nhà giàu trong vùng, ưa võ nghệ, người khỏe mạnh nhưng lại không chịu học chữ, tính không chịu luồn cúi nên cứ lang bạt kỳ hồ khắp nơi này nơi kia. Sau này, lại gia nhập một phường chèo, rồi nhập vào đoàn quân Cờ Đen của Lưu Vĩnh Phúc. 

Đi theo đội quân Cờ Đen, thân sinh Nguyễn Sơn Hà tham gia nhiều trận đánh, nhưng rồi thành Sơn Tây bị thất thủ, cụ bị bắt rồi bỏ tù mấy năm. Rồi lại một cơ duyên khác thay đổi cuộc đời thân sinh ông tổ nghề sơn dầu đất Việt.

Ấy là có người bạn lão quan ba ở Hà Nội về chơi, thấy cụ đang làm vườn, dáng người khỏe mạnh nên xin với tên quan ba kia về phụ việc cho mình trong cửa hàng bán đồ sắt và xẻng cuốc đầu tiên ở đất Hà Nội.

Chính tại đất Hà thành, thân sinh Nguyễn Sơn Hà se duyên cùng thân mẫu rồi sinh ra Sơn Hà tại phố Lò Đúc, và cái tên Sơn Hà được đặt cho đứa trẻ tương lai làm nổi danh dân Việt. Tên này “để kỷ niệm thành Sơn Tây thất thủ và thành Hà Nội là nơi tôi được sinh ra”. 

Dẫu gia đình nghèo khó, nhưng cha Nguyễn Sơn Hà, lại là người nghĩa khí, hào hiệp. Hẳn tính cách ấy, sau ảnh hưởng đến nghiệp doanh thương dám nghĩ, dám làm của họ Nguyễn. Có lần gia đình đang dùng cơm, có người ăn xin đến, trong nồi cơm không còn, cụ Mễ nhường ngay bát cơm trên tay cho người ấy. Cái sự rộng rãi ấy, thật hiếm có làm sao. 

Học hỏi không ngừng

Cũng bởi cha không biết chữ, nên việc dạy dỗ anh em Nguyễn Sơn Hà không được chú ý rèn cặp, thậm chí có lần, cha mẹ nhà doanh thương tương lai từng to tiếng với nhau bởi không thống nhất trong việc dạy con. Riêng ông thân sinh, thì bày tỏ với vợ:

“Bà không phải lo cho chúng nó sau này đâu! Trăng đến rằm thì khắc phải tròn! Giời sinh voi, tất phải sinh cỏ. Như tôi, bố chết sớm, mẹ thì đi tu ở chùa, ai dạy dỗ tôi? Thế mà tôi lớn lên cũng biết lo lấy thân mình, không phải nhờ vả đến ai, không làm điếm nhục đến tổ tiên. Con chúng ta sau này lớn lên có chí của bố cũng sẽ làm được như vậy thôi”.

Lo lắng cho tương lai các con, mẹ Nguyễn Sơn Hà thường xuyên căn dặn, nhắn nhủ rằng: “Bố đã như vậy, các con ai có thân thì phải lo cho khỏi khổ về sau”. Lời dặn ấy của mẹ, chàng trai Sơn Hà khắc ghi trong tâm, và thực hiện theo. Khoảng năm 14 tuổi, bố mất sau khi bị sưng phổi, 7 anh em Sơn Hà cùng mẹ rơi vào cảnh khó khăn chồng chất. 

Tuổi thiếu niên cực nhọc ấy, vẫn còn hằn in trong tâm khảm của người anh cả Nguyễn Sơn Hà khi cha mất đi, gánh nặng nợ nần đổ dồn lên người phụ nữ một nách 7 con. Anh em Sơn Hà đành “phải phân cắt nhau xin đi phụ việc để kiếm miếng ăn”.

Nguyễn Sơn Hà
Nguyễn Sơn Hà

May mắn sao, cả thảy chừng ấy anh em, đều quyết tâm vượt khỏi cảnh bần hàn, nên ngày đi làm, tối đi học thêm, tránh xa mọi thú vui, cám dỗ hiện thời, bởi vậy mà “cứ vừa làm việc vừa học, cố gắng khắc phục mọi khó khăn, thiếu thốn như thế, sau vài năm anh em chúng tôi mỗi người đã có được một công việc vững vàng”.

Cũng chính từ quãng thời tuổi trẻ cơ cực, là động lực cho sự vươn lên không ngừng nghỉ của người mở nghề sơn dầu đất Việt. Ban đầu, Nguyễn Sơn Hà phụ việc bàn giấy cho một hãng buôn của Pháp, lương tháng là 3 đồng bạc. Sau này, nhờ không ngừng học hỏi, Nguyễn Sơn Hà trúng vào Sở pháo thủ. Ngặt nỗi lương tháng chỉ có 15 đồng không đủ chăm lo, nuôi các em, thế là một bước ngoặt đưa cuộc đời Sơn Hà rẽ sang hướng khác…

Nguyễn Sơn Hà bỏ ra ngoài đi làm kế toán, đánh máy cho một nhà buôn Pháp. Sau đó một thời gian, lại chuyển sang hãng sơn dầu Sauvage Cottu. Nhờ óc ham học hỏi, khám phá, nên dẫu giữ chân kế toán kiêm đánh máy, nhưng Nguyễn Sơn Hà như lời ông tự sự “rất chú ý xem xét học hỏi về nghề chế biến sơn, vì tự nghĩ đến câu phi thương bất phú”. 

Cứ nhân dịp lúc nào tay chủ hãng sơn vắng nhà, chàng trai họ Nguyễn lại qua bàn giấy của hắn lục hết sách vở chuyên môn để đọc, tìm hiểu về kỹ thuật, nhờ đấy mà không lâu sau, các bước, bí quyết làm sơn dầu đã nằm lòng trong não của chàng kế toán học nghề sơn bí mật người Việt.

Chiếc xe đạp khởi nghiệp

Làm cho hãng sơn Sauvage Cottu cho đến khi tay chủ người Pháp chết, hãng sơn dầu được bán cho người khác, Nguyễn Sơn Hà thôi không làm thuê nữa, mà nghỉ việc, dùng ngay chiếc xe đạp, tài sản quý giá bấy giờ bán đi lấy tiền mở một cửa hàng nhỏ chuyên nhận việc kẻ chữ, quét tường quảng cáo để mưu sinh, nhưng những lúc rảnh rỗi, lại vùi đầu vào việc thí nghiệm làm sơn từ kiến thức tự học. 

Năm 1917, nhờ việc nghiên cứu, thí nghiệm các nguyên liệu sẵn có trong nước, Nguyễn Sơn Hà đã tự thân sản xuất được sơn; lại tự thân đặt làm cối xay sơn bằng sắt thay cho cối đá, chất lượng sơn trở nên tốt, giá thành rẻ, được giới Hoa kiều và cai thợ rất chuộng; còn thực dân Pháp thì cho rằng hàng của người An Nam là đồ tồi, nên không đoái hoài. Thế là bước khởi nghiệp với nghề sơn đã thu được thành quả ban đầu. 

Bởi sự tự cao của người Pháp, mà kích thích sự tự tôn dân tộc trong ông chủ sơn Nguyễn Sơn Hà, quyết làm cho chúng phải tâm phục khẩu phục. Để quảng bá sản phẩm rộng rãi đến người tiêu dùng, sơn của ông được quảng cáo bằng nhiều hình thức, kể cả việc cho người dùng sản phẩm mà không lấy tiền. Dần dà, sơn của ông được đón nhận nhiều hơn. Sản phẩm sơn “Résistanco” (bền chặt) của ông đã đối chọi được với cả hiệu sơn con rùa “Testudo” mà Nguyễn Sơn Hà từng làm. 

Nhờ chất lượng tốt, sơn của ông được một hãng buôn đồ sắt lớn nhất Hải Phòng mua phân phối, nhiều hiệu buôn khác cũng nhận bán, cũng từ đó mà sự cạnh tranh của sơn “Résistanco” với sơn “Testudo” ngày càng quyết liệt.

Với ưu thế sơn mau khô, bền, giá thành rẻ, sơn của Nguyễn Sơn Hà làm hãng sơn của Pháp ngày một thất thế, phải thuê cả các kỹ sư Pháp sang để làm sơn cạnh tranh với sơn của ông mà không thành. Cũng bởi tự tôn dân tộc, mà sau đó, có tay kỹ sư Bouvier của hãng sơn kia sau khi bị giãn việc, xin vào hãng của ông làm, nhưng Nguyễn Sơn Hà thẳng thừng từ chối. 

Cạnh tranh trên thương trường, chiếm được uy tín cao đối với khách hàng, nhưng giữa buổi nước nhà nằm dưới ách thực dân, vị doanh nhân ngành sơn còn phải đối phó với muôn ngàn mưu chước của kẻ thù nhằm hạ bệ ông. Tuy nhiên, đối mặt với sóng gió thương trường, ông tổ ngành sơn dầu nước Việt vẫn vững tay chèo.../.

Đọc thêm

Viettel phát triển hạ tầng logistics tại Lạng Sơn: Góp phần giải quyết ách tắc hàng hóa ở cửa khẩu phía Bắc

Những xe hàng đầu tiên vào Công viên Logistics Viettel.
(PLVN) - Khi Công viên logistics Viettel (ở cửa khẩu Đồng Đăng, Lạng Sơn) hoàn thành đầu tư các hạng mục và đi vào hoạt động, hứa hẹn sẽ mang lại hiệu quả tối ưu cho vận tải hàng hóa Việt Nam xuất khẩu, giải quyết tình trạng quá tải tại cửa khẩu, rút ngắn thời gian thông quan.

Tháo gỡ nhiều vướng mắc về thủ tục hải quan cho doanh nghiệp

Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn phát biểu tại Hội nghị. (Ảnh: TD)
(PLVN) - Tại Hội nghị đối thoại về chính sách, thủ tục hành chính thuế và hải quan năm 2024 do Bộ Tài chính và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp tổ chức ngày 13/12 tại TP Hồ Chí Minh, nhiều vướng mắc về thủ tục hải quan của doanh nghiệp đã được đại diện Tổng cục Hải quan giải đáp thỏa đáng.

AI IoT Platform - Hạ tầng số cho phát triển kinh tế

Quang cảnh hội thảo.
(PLVN) - Chiều 13/12, tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Bình Định, Cục Công nghiệp công nghệ thông tin và Truyền thông (Bộ Thông tin và Truyền thông) phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Bình Định tổ chức Hội thảo “AI IoT Platform - Hạ tầng số cho phát triển kinh tế”.

Bàn giải pháp nâng tầm chất lượng, sức cạnh tranh của thương hiệu hàng hóa Việt Nam

Bàn giải pháp nâng tầm chất lượng, sức cạnh tranh của thương hiệu hàng hóa Việt Nam
(PLVN) -  Sáng 13/12, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Hiệp hội chăn nuôi Việt Nam cùng các hiệp hội ngành hàng tổ chức Hội thảo “Một số tồn tại, bất cập trong triển khai thực hiện Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và Luật Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh nông sản, thực phẩm”.

Khởi động dự án cáp ngầm biển đưa lưới điện quốc gia ra Côn Đảo

Khởi động dự án cáp ngầm biển đưa lưới điện quốc gia ra Côn Đảo
(PLVN) -  Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Liên danh Công ty cổ phần Tập đoàn PC1 - Công ty cổ phần Tư vấn xây dựng Điện 4 (Liên danh PC1 – PECC4) vừa tổ chức Lễ ký kết Hợp đồng Gói thầu HH01-DZCĐ Thiết kế, cung cấp thiết bị và thi công xây dựng đoạn cáp ngầm biển (EPC) thuộc Dự án Cấp điện từ lưới điện quốc gia cho huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.

Sẽ quy định cụ thể trách nhiệm và cách thức sàn thương mại điện tử khấu trừ, nộp thay thuế

 Sẽ quy định cụ thể trách nhiệm và cách thức sàn thương mại điện tử khấu trừ, nộp thay thuế
(PLVN) - Bộ Tài chính sẽ xây dựng nghị định quy định chi tiết về phạm vi trách nhiệm và cách thức các nhà quản lý sàn giao dịch thương mại điện tử (TMĐT) thực hiện khấu trừ, nộp thuế thay, kê khai số thuế đã khấu trừ đối với các giao dịch kinh doanh trên sàn của các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh.

Doanh nghiệp đánh giá tích cực về ngành Thuế, Hải quan

Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công
(PLVN) - Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Phạm Tấn Công cho biết, VCCI nhận được nhiều ý kiến doanh nghiệp (DN) đánh giá tích cực về ngành thuế và hải quan trong việc giúp DN hoàn thành nghĩa vụ thuế nhanh hơn, thuận lợi hơn, chuyên nghiệp hơn.

Biến chất thải thành nguyên liệu sản xuất

Ông Hồ Kiên Trung - Phó Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) phát biểu tại Diễn đàn. (Ảnh: PV)
(PLVN) -  Mối quan hệ giữa quản lý chất thải và nền kinh tế tuần hoàn đã được thể hiện mạnh mẽ qua quan điểm coi chất thải là tài nguyên và nguyên liệu sản xuất. Hiện nay đã xuất hiện nhiều doanh nghiệp thu mua xử lý chất thải để biến thành nguyên liệu đầu vào.

Tổng cục Thuế quán triệt công tác sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy

Tổng cục Thuế quán triệt công tác sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy
(PLVN) -Tổng cục Thuế yêu cầu, cùng với việc quyết tâm thực hiện sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy, các đơn vị cần tăng cường công tác quản lý nội ngành, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong thực thi công vụ và trong công tác quản lý thuế để phấn đấu hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chính trị được giao, đặc biệt là nhiệm vụ thu ngân sách nhà nước.

Ngân hàng “thúc” cập nhật sinh trắc học trước “giờ G”

Các ngân hàng đồng loạt “thúc” khách hàng cập nhật sinh trắc học. (Ảnh: VCB)
(PLVN) - Từ ngày 01/01/2025, các tài khoản ngân hàng chưa đối chiếu, chưa cập nhật sinh trắc học sẽ bị dừng giao dịch trực tuyến. Đây là lý do khiến các ngân hàng đang đồng loạt triển khai các chương trình nhằm thúc đẩy khách hàng thực hiện cập nhật sinh trắc học.

Xuất khẩu 2025 sẽ gặp nhiều thuận lợi

Xuất nhập khẩu đạt kết quả cao trong năm 2024. (Ảnh: VnEconomy)
(PLVN) -  Trên đà thuận lợi của xuất nhập khẩu 2024, Bộ Công Thương dự tính, xuất khẩu năm 2025 sẽ tiếp tục tăng trưởng tốt, nhất là trong bối cảnh kinh tế thế giới đã ổn định trở lại, các thị trường truyền thống phục hồi nhu cầu…