Mới đây, nghiên cứu của Scott A. Kulp & Benjamin H. Strauss đến từ Climate Central đăng trên tạp chí Nature Communications đã đưa ra những nhận định về nguy cơ ngập bởi nước biển dâng do biến đổi khí hậu cho các đồng bằng trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Theo đó, nước biển dâng do biến đổi khí hậu có thể xóa sổ một số thành phố ven biển.
Nghiên cứu chỉ ra, miền Nam Việt Nam, cụ thể là ĐBSCL có thể biến mất trong vòng 30 năm tới. Khoảng 20 triệu dân sẽ ảnh hưởng nặng nề do nước biển tăng cao. Ngoài ra, phần lớn diện tích trung tâm kinh tế hàng đầu là TP HCM sẽ biến mất hoàn toàn.
Nhận định về những kết quả của nghiên cứu này, trả lời báo chí, PGS. TS. Huỳnh Thị Lan Hương, Viện phó Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, Bộ TN&MT cho biết, việc quan tâm đúng mức đến nguy cơ mất đất do nước biển dâng ở khu vực ĐBSCL là hết sức cần thiết; tuy nhiên, nghiên cứu của Climate Central có nhiều điểm cần làm rõ.
Thứ nhất, trong nghiên cứu này, số liệu địa hình ven biển được xây dựng trên cơ sở hiệu chỉnh sai số của STRM DEM (số liệu địa hình của NASA –NASA’s Shutter Radar Topography Mission, 2000). Thực tế, STRM DEM thường có sai số về độ cao lớn do bao gồm cả các lớp thực vật và nhà cửa.
Vì vậy, bài báo đã hiệu chỉnh số liệu địa hình ven biển thông qua sử dụng số liệu địa hình Lidar tại Mỹ và mạng thần kinh nhân tạo MLP, sau đó áp dụng cho toàn cầu. Như vậy, nghiên cứu đã không hiệu chỉnh cho ĐBSCL nên số liệu địa hình trong nghiên cứu này chưa phản ánh đúng độ cao thực tế của khu vực.
Từ năm 2016, Bộ TN&MT đã công bố kịch bản Biến đổi khí hậu và nước biển dâng, tại kịch bản này, số liệu địa hình được sử dụng để xây dựng bản đồ nguy cơ ngập do nước biển dâng cho khu vực ĐBSCL được lấy từ mô hình số địa hình kích thước ô lưới là 2 mx2 m của 13 tỉnh ĐBSCL do Cục Viễn thám Quốc gia thực hiện năm 2008 và Bản đồ số địa hình tỉ lệ 1:2.000 do dự án bay chụp Lidar của Cục Đo đạc Bản đồ và Thông tin Địa lý Việt Nam thực hiện. Các số liệu này đều được quy chuẩn theo mốc quốc gia về bề mặt khu vực. Do vậy, có thể nói, số liệu trong nghiên cứu của Climate Central không chính xác bằng số liệu mà Bộ TN&MT đã sử dụng.
Thứ hai, trong nghiên cứu của Climate Central, các tác giả sử dụng kịch bản nước biển dâng 2m kết hợp với triều cường trong xây dựng bản đồ nguy cơ ngập. Thực tế, đây là sự “gộp” hai giả định rất cực đoan, nên tất yếu sẽ dẫn đến tình trạng nguy cơ rủi ro rất cao.
Hơn nữa, kết quả đưa ra sẽ không thể phân biệt ngập lụt do mực nước biển dâng vì biến đổi khí hậu (ngập vĩnh viễn) và nguyên nhân ngập lụt do hiệu ứng thủy triều (chỉ trong vài giờ). Bên cạnh đó, kịch bản nước biển dâng 2m không được đề xuất trong báo cáo Đánh giá lần thứ 5 của Ban Liên Chính phủ về biến đổi khí hậu (AR5).
Trong Kịch bản biến đổi khí hậu đã được công bố năm 2016 của Bộ TN&MT, kết quả xác định nguy cơ ngập ứng với mực nước dâng 100cm (tương ứng kịch bản RCP 8.5, đến năm 2100) như sau: Khoảng 16,8% diện tích Đồng bằng sông Hồng, 1,47% diện tích các tỉnh ven biển miền Trung từ Thanh Hóa đến Bình Thuận, 17,8% diện tích TP HCM, 38,9% diện tích ĐBSCL có nguy cơ bị ngập; cụm đảo Vân Đồn, Côn Đảo và Phú Quốc có nguy cơ ngập cao. Nguy cơ ngập với quần đảo Trường Sa là không lớn. Quần đảo Hoàng Sa có nguy cơ ngập lớn hơn.
Thứ ba, trên thực tế, ĐBSCL hiện nay có chỗ hạ, chỗ nâng đan xen, đặc biệt Long An, An Giang nâng lên rõ rệt. Khu vực Bạc Liêu theo nghiên cứu hạ nhiều nhất (nhưng trong hạ vẫn có nâng, tuy rất ít).
Trên cơ sở số liệu địa hình mới cập nhật (2019), Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu đã xây dựng kịch bản ngập cho tỉnh Bạc Liêu ứng với mực nước biển dâng 100cm để thử nghiệm so sánh với kịch bản biến đổi khí hậu năm 2016. Kết quả cho thấy không thay đổi nhiều so với kịch bản năm 2016, có khu vực diện tích nguy cơ ngập tăng, có khu vực lại giảm (mức ngập trong bản đồ năm 2016 và năm 2019 tương ứng là 48,6% và 49,1%).
Theo PGS. TS. Huỳnh Thị Lan Hương, nghiên cứu của Climate Central có ý nghĩa về mặt khoa học. Tuy nhiên, như đã phân tích ở trên, bản đồ số độ cao do Bộ TN&MT sử dụng trong xây dựng bản đồ nguy cơ ngập do nước biển dâng trong kịch bản năm 2016 là nguồn số liệu cập nhật và tốt nhất. Bộ cũng đã xây dựng bản đồ nguy cơ ngập với kịch bản nước biển dâng 100cm là mức cao trong trong kịch bản RCP 8.5 (kịch bản cao). Do vậy, các cơ quan, địa phương khi đánh giá nguy cơ ngập do nước biển dâng cần sử dụng số liệu chính thức do Bộ TN&MT công bố.
Hiện nay, Bộ TN&MT đang tiến hành cập nhật kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Dự kiến, trong thời gian tới sẽ tiếp tục cập nhật các bản đồ nguy cơ ngập do nước biển dâng từ dữ liệu cập nhật này trong các kịch bản tới.
PGS. TS Hương nhận định, thông tin “vào năm 2050, TPHCM và ĐBSCL sẽ bị xoá sổ” là chưa đủ cơ sở khoa học và dựa trên các giả định cực đoan. Tuy nhiên, đây cũng là một thông điệp cần quan tâm để khi xây dựng các phương án quy hoạch, các cơ quan thực hiện cần chú ý đến sự sụt lún, nước biển dâng và ngập lụt do triều cường để đề xuất phương án hợp lý giải quyết vấn đề nước biển dâng cho ĐBSCL và TP HCM.
