Thành Thái là vị vua thứ 10 của triều đình nhà Nguyễn, do tinh thần dân tộc nên bị giặc Pháp ép thoái vị, đi đày suốt 31 năm ròng rã. Năm 1947 trở về quê hương, vương triều này lại bị giặc Pháp dùng thủ đoạn thâm độc phân tán các hoàng tử mỗi người một nơi.
Trong số 17 hoàng tử con vua Thành Thái, hoàng tử thứ 7 tên Nguyễn Phước Vĩnh Giu cùng con cháu vương triều sống rải rác khắp nhiều tỉnh miền Tây. “Con vua thất thế lại ra quét chùa”, số phận của con cháu vua Thành Thái đa phần chua chát, người chạy xe ôm, người bán vé số, người làm bảo vệ.
Mang tiếng là hoàng tử nhưng ông Nguyễn Phước Vĩnh Giu (SN 1922, hoàng tử thứ 7 con vua Thành Thái) lại không một ngày được sống trong nhung lụa. Hoàng tử phải bôn ba nhiều việc để kiếm sống: từ công nhân cầu đường, mở hiệu sửa chữa xe đạp, đóng bàn ghế, làm thêm ở một số phòng trà, quán bar rồi cuối đời chết trong cảnh nghèo khó.
Ký ức ngang tàng
Ông Nguyễn Phước Bảo Tài (SN 1964, con trai hoàng tử Vĩnh Giu, cháu nội vua Thành Thái) hiện đang sống ở gần con rạch Ba Hiệp (ấp Nhơn Hưng, xã Nhơn Nghĩa, huyện Phong Điền, Cần Thơ). Lối đến nhà vị hoàng tôn (cháu vua) là con đường mòn sâu hun hút dọc theo con rạch, hai bên cỏ dại mọc ngang người. Nơi “thâm sơn cùng cốc” này lại là nơi thờ tự của một vị vua, một hoàng tử.
 |
| Hoàng tôn trước bàn thờ ông nội và cha là vua Thành Thái, hoàng tử Vĩnh Giu |
Mới bước vào cửa nhà ông Bảo Tài, hình ảnh đầu tiên đập vào mắt khách là bàn thờ đơn sơ nhưng toát lên vẻ trang trọng với di ảnh là vua Thành Thái chỉnh tề trong áo bào màu đỏ, đội mũ xung thiên (một loại mũ chỉ dành cho vua triều Nguyễn); phía dưới là di ảnh của hoàng tử Vĩnh Giu, phong thái rất trí thức với áo vét và cặp kính trắng.
Biết nhiều chuyện “thâm cung bí sư” của gia tộc, ông Bảo Tài hiểu khá rõ về cha mình và ông nội. “Tôi sống cùng cha từ nhỏ nên biết nhiều chuyện về cha và ông nội, cả những ngày bị lưu đày ở tận châu Phi”, ông nói nói. Trước đây khi còn sống, người cha thường kể chuyện về ông nội cho đứa con nghe. Ngày trẻ tuổi, vua Thành Thái được học cả chữ Nôm, chữ Hán và tiếng Pháp, đọc nhiều sách vở nên hiểu biết toàn diện.
Bởi vậy dù bị giặc Pháp khống chế gắt gao nhưng ông là một vị vua có tinh thần dân tộc và nhận kết cục bị giặc ép thoái vị, đày đi nước ngoài. Sau khoảng thời gian “bước đệm” bị quản thúc ở Vũng Tàu, năm 1916 vua và toàn bộ gia tộc bị lưu đày ra đảo Réunion ở châu Phi, một thuộc địa của Pháp. “Ở đó ông nội thuê một căn nhà, sống khá khép kín, sinh thêm được bảy người con, trong đó có cha tôi”, ông Tài nói.
Vị hoàng tôn này cho biết thêm, dù bị lưu đày nhưng vua Thành Thái vẫn giữ được một lối sống nề nếp, gia phong, phân công việc rạch ròi cho từng người. “Khi đó cha tôi có nhiệm vụ lo bữa ăn sáng cho ông nội và tìm lá trầu. Khi đó tìm lá trầu rất vất vả, chỉ vài gia đình người Việt sống ở đó trồng cây trầu làm kiểng, cha thường ghé đến mua”, hoàng tôn nhớ lại.
Không xao nhãng chuyện học hành của con cái, vua Thành Thái xin con vào học ở một chủng viện Thiên chúa giáo, nơi dành cho người nghèo và dân bản địa. Ngoài ra, ông tự dạy tiếng Hán và tiếng Pháp cho con.
“Bà nội tôi là Hoàng phi Chí Lạc, người xứ Huế, rất cam chịu, đảm đang, giỏi thơ văn. Để hướng con cái nhớ về cội nguồn dân tộc, bà dạy cha và các cô chú bác tôi nói tiếng Việt, viết chữ Nôm; ngoài ra còn dạy múa hát, đàn ca sáo nhị. Sau này về già, cha tôi vì thế vẫn giữ thói quen hay ngân nga đàn sáo”, vị hoàng tôn nhắc lại trong niềm tự hào.
Hoàng tử thất thế sống bám vỉa hè
Sau 31 năm bị lưu đày, năm 1947 vua Thành Thái được thực dân Pháp cho về nước, nhưng thành viên trong gia đình bị chia rẽ, không được sống chung. Bản thân cựu hoàng sống ở Vũng Tàu, đến khi chết được rước về Huế chôn cất cùng tổ tông. Trong khi đó, các hoàng tử mỗi người phiêu bạt một nơi, tất cả đều được chính quyền bảo hộ theo dõi gắt gao, nếu thấy ai có biểu hiện chống đối thì chúng sẵn sàng trừ khử.
Giặc Pháp còn thâm độc triệt tiêu đường học hành của con cháu cựu hoàng, thực hiện chính sách “ngu dân” để trừ hậu hoạ. Hậu duệ vương triều này không được học hành tử tế, cũng là nguyên nhân khiến sau này nghèo khó vì không có nghề nghiệp, việc làm.
 |
| Vua Thành Thái |
Sau một thời gian được sống với cựu hoàng ở Vũng Tàu, năm 1949 hoàng tử Vĩnh Giu bị giặc ép xuống Cần Thơ. “Ba tôi kể, khi mới xuống đây bị giặc theo dõi “nhất cử nhất động”. Nhờ người dân che chở nên ông được an toàn. Sau sáu tháng, ông xin được vào làm công nhân ở ty công chánh chuyên làm cầu đường”, ông Tài nhớ lại. Sau mấy chục năm bôn ba khắp miền Tây làm công nhân xây dựng cầu đường, ông tha thẩn về ở rể trên đường Phan Đình Phùng (phường An Lạc, quận Ninh Kiều, Cần Thơ), trưng biển sửa chữa, bơm vá xe đạp.
Cuộc sống càng thêm khó khăn khi vợ chồng hoàng tử sinh đến 6 người con trai và 1 con gái. “Để có tiền nuôi chúng tôi, má bán mía lạnh, chuối nướng ở trước cửa nhà. Còn ba ngoài sửa xe đạp còn đi mua ve chai, đóng bàn ghế cho những người chở cá ở chợ. Nhờ ca hát, vũ công giỏi, đặc biệt có khiếu đánh đàn tỳ bà, đàn tranh nên ban đêm ba tôi đi làm thêm ở một số phòng trà, quán bar kiếm thêm tiền”, vẫn lời ông Tài.
Ông Tài cho biết, cả gia đình ông sống ở Cần Thơ đến 50 năm mà không ai biết cha con ông là hậu duệ vua Thành Thái. Chỉ đến khi vào khoảng năm 2005, khi cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt ghé thăm ông Vĩnh Giu, mọi người mới giật mình biêt chuyện.
“Cha tôi sống ẩn dật và kín tiếng, chỉ nói những gì cần nói”, ông Tài nhớ về cha. Có lẽ được trực tiếp vua cha dạy dỗ trong thời gian lưu đày, ông Vĩnh Giu vẫn giữ được phong thái của một hoàng tử, dù thất thế. Dù phải làm những nghề không được nhiều người coi trọng, sống trong nghèo khó nhưng ông vẫn giữ được cho mình một lối sống kiểu cách, nho nhã.
“Cha tôi từ nhỏ đến lúc mất chỉ ăn bằng dĩa chứ không ăn bằng chén bát như những người bình thường. Đôi khi bữa ăn rất đơn giản, chỉ cần một dĩa cơm với bát muối ớt, bát mỡ hành. Đặc biệt cha tôi thích ăn bánh mỳ chấm sữa và khoai tây chiên”, ông Tài hồi tưởng. Những buổi sáng và chiều tối, ông hay đeo giày thể thao, mặc quần cộc, áo phông đi tập thể dục, uống cà phê thư giãn.
 |
| Hoàng tử Vĩnh Giu |
Những lúc rảnh rỗi, vị hoàng tử này mở đài phát thanh nghe tình hình thời sự, thậm chí còn nghe cả đài tiếng Pháp. “Cha tôi hay theo dõi mảng chính trị thế giới, đọc vanh vách tên và tiểu sử các vị nguyên thủ quốc gia, những người nổi tiếng thế giới. Ông không chỉ nghe, mà còn đoán biết được xu thế thời cuộc”.
Nói một hồi, ông Tài sực nhớ: “Ngày tôi còn trẻ chưa hiểu sâu mọi chuyện, khi ấy tôi đã nghe cha dự cảm rằng Mỹ Ngụy trước sau cũng bị đánh đổ. Về sau, lịch sử đã chứng minh dự cảm của cha tôi là đúng”.
(Còn tiếp)
Minh Sơn
