Chuyện cổ tích Nga qua những tác phẩm sơn mài nhỏ xinh

Thành tựu hai thế kỷ những món hàng sơn mài nhỏ xinh của Nga được trưng bày tại triển lãm "Cuộc đối thoại của các thời", tổ chức ở Viện Bảo tàng nghệ thuật trang trí thực nghiệm Matxcơva. Tại đây tập hợp hơn một nghìn hiện vật sơn mài, tất cả đều trang trí bằng những bức tranh rực rỡ theo chủ đề thông tục, lịch sử và cổ tích. Những chiếc tráp, hộp đựng, đồ kim hoàn trang sức, rồi bao kính, hộp bút, những tủ ngăn com-môt để trên bàn đầu thế kỷ XIX kể về một hiện tượng  đáng kinh ngạc trong nền văn hóa nghệ thuật thế giới, đó là nghề sơn mài Nga, nổi tiếng nơi nơi với tên gọi như "Fedoskino", "Kholui", "Palekh",  xuất phát từ địa danh những làng Nga vốn là trung tâm sản sinh ra nghề nghệ thuật thủ công này.

Tại Triển lãm có một gian mà bất kỳ vị khách thăm nào cũng phải dừng chân, dù là trong phòng này chẳng hề có giá trưng bày.  Những bức tường phủ đầy bố cục sơn mài đen-đỏ-vàng, giống như bức pano lộng lẫy mà tao nhã.  Nữ họa sĩ Palekh nổi tiếng Natalya Kozlova-Larionova  giải thích:  Đây là những phần trang trí của thư phòng sơn mài, theo mo-tip truyện cổ tích dân gian Nga.  Công việc được xem là thể nghiệm, nhưng theo quan điểm của họa sĩ, đàng sau nó là cả một truyền thống sâu xa.      

"Chúng tôi tiếp thu kinh nghiệm lịch sử lâu đời, bởi ở Palekh người ta không chỉ vẽ những cái hộp mà còn làm đồ phụ trang giành cho nhà hát. Nguyên cả căn phòng sơn mài cũng đã được làm rồi. Chẳng hạn, các bậc thầy của chúng tôi đã phục chế nội thất của cung điện Monplezir lừng danh ở Petergof. Hóa ra là các họa sĩ Nga đã đặt cung điện dưới lớp sơn bóng Trung Hoa. Tại Palekh đã chế ra  cả những cuốn sách tranh, cả những bức bích họa. Hiện nay có những họa sĩ chuyên vẽ tranh thánh. Tức là vùng quê Palekh có những khả năng rất rộng lớn".

Bà Natalya Kozlova-Larionova  xác nhận rằng, các họa gia ở Palekh không bao giờ cảm thấy mình là thợ thủ công.

" Không giống những làng nghề thủ công sơn mài như Kholui, Fedoskino, nơi có nhà máy và đội ngũ họa sĩ chuyên sao chép, ở Palekh, bản thân cơ cấu làm việc cũng khác. Chỗ chúng tôi tất cả đều làm công việc của tác giả. Họa sĩ thường ký tên họ của mình lên sản phẩm. Tất nhiên là sẵn có chủ đề truyền thống, thường là chuyện cổ dân gian Nga, nhưng để cho truyền thống luôn sống động thì nó cần được phục hồi và đổi mới. Có thể chọn bất kỳ đề tài nào nhưng tìm ra tiếng nói bên trong và cách thể hiện nội dung ấy ra sao lại là việc khác. Dù sao tôi cũng nghĩ rằng mỗi họa sĩ nhận được học vấn ở Palekh đều nắm vững nghệ thuật trang trí, tinh tế và sắc màu, rất đặc trưng và cho thấy sự khác biệt của trường phái sơn mài Palekh".

Bản thân nữ họa sĩ Natalya Kozlova-Larionova thuở trước vốn cũng từ nơi khác đến Palekh học nghề, nhưng rồi đã ở lại sống và làm việc ở ngôi làng cổ này. Phong cách Palekh đã chinh phục con người họa sĩ trong bà. "Từ hồi thơ ấu tôi đã thích tất cả những gì liên quan tới nghệ thuật sắp đặt. Nhà bà tôi rất nhiều thứ đồ sơn, những vật dụng bằng gỗ sơn mài mà trước hết là những đồ đựng, chén bát với những bức vẽ dùng hai màu đen và đỏ-đen điểm vàng".

"Nhưng trong những trang trí của nghệ nhân làm đồ sơn không thấy có người. Chỉ rất sẵn hoa lá và những con vật. Tôi thích và trân trọng tất cả những cái đó nhưng cứ muốn vẽ thêm người vào đó. Những nhân vật cổ tích có vẻ hợp với tôi hơn cả. Mặc dù dành cho thư phòng sơn mài này chúng tôi đã phải cố gắng nghiên cứu thêm nhiều nghề thủ công. Trong lối trang hoàng ở chỗ chúng tôi có những yếu tố của nghề ren và trần thiết bằng ren mài".

Triển lãm ở Bảo tàng nghệ thuật trang trí thực nghiệm sẽ mở cửa đến 15 tháng Tám. Cư dân và các vị khách của thủ đô Matxcơva vậy là sẽ có đủ thời gian để chiêm ngưỡng và đánh giá lịch sử phong phú cũng như tương lai chẳng kém vẻ vang của nghề trang trí sơn mài Nga.