“Viên ngọc quý” của Tuồng Bình Định
NSND Minh Ngọc tên đầy đủ là Đặng Minh Ngọc, sinh năm 1964 ở Cát Trinh, Phù Cát. Lớn lên trên mảnh đất giàu truyền thống nghệ thuật Hát Bội, lại có mẹ là một đào hát không chuyên nên từ bé anh đã sớm tiếp xúc với câu ca, tiếng hát Tuồng. Xem rồi mê. Tình yêu với Tuồng nhen nhóm và lớn dần.
Sau này, anh xin gia nhập vào đoàn tuồng Đồng Ấu xã Cát Trinh, đi phục vụ văn nghệ cho bà con. Cũng ở đây, anh được thầy Nhưn Son - một kép hát có tiếng ở Phù Cát dạy những bài học vỡ lòng về Hát Bội. Có năng khiếu và tư duy bén nhạy nên anh lĩnh hội rất nhanh.
Năm 1979, nhân có Hội thi tiếng hát hay sân khấu Tuồng không chuyên toàn tỉnh, Minh Ngọc được cử tham gia và đoạt giải Ba. Năm 1981, Minh Ngọc quyết định đầu quân cho Nhà hát Tuồng Đào Tấn. Anh vừa học vừa làm, gắn bó với sân khấu Tuồng chuyên nghiệp đến giờ.
Có tố chất, lại ham học hỏi, Minh Ngọc sớm lĩnh hội những kỹ thuật diễn của lớp thầy đi trước để “làm giàu” cho nghề. Năm 1992, Minh Ngọc tham gia cuộc thi Tiếng hát hay toàn quốc tổ chức tại Hải Dương và đạt HCV đầu tiên trong sự nghiệp hát Tuồng của mình.
Liên tục sau đó, là những “cơn mưa huy chương” với hàng chục HCV trong các Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp Toàn quốc (SKCNTQ), khẳng định sự chín muồi trong nghề và đẳng cấp của một “viên ngọc Tuồng” sáng giá của vùng đất Bình Định.
Nhắc đến NSND Minh Ngọc, người mộ Tuồng sẽ nhớ ngay đến anh khi hóa thân vào những vai kép chính. Đặc biệt, với vai Quang Trung. Ở Bình Định, sau cố NSND Võ Sĩ Thừa và NSND Đình Bôi, nghệ sĩ Minh Ngọc là “truyền nhân” của vai này.
Gần bốn mươi năm gắn bó với Hát Bội, NSND Minh Ngọc như con tằm rút ruột nhả tơ, cháy hết mình với nghệ thuật. Khi nhập vai là anh hóa thân trọn vẹn vào vai diễn, đau nỗi đau của chính nhân vật. Ai cũng đều công nhận khả năng diễn tự nhiên như không mà cứ lằng lặng ghim gắn cảm xúc khiến người xem ấn tượng của Minh Ngọc.
Chính sự tận tâm, nghiêm túc cùng cảm quan tinh nhạy và cái duyên sân khấu đã giúp NSND Minh Ngọc làm “sáng” vai diễn Quang Trung, tạo ấn tượng mạnh mẽ đối với người xem. Bởi vậy, anh luôn là lựa chọn hàng đầu thể hiện vai Quang Trung trong các vở diễn cũng như trong Lễ hội kỷ niệm Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa, Festival Tây Sơn - Bình Định…
 |
| NSND Minh Ngọc hằng ngày vẫn lặng thầm làm hia cho các nghệ sĩ hát Bội |
Người thợ hia “độc nhất vô nhị ở Bình Định”
Người ta hiếm khi thấy NSND Minh Ngọc có thời gian nhàn rỗi, nghỉ ngơi. Sau ánh đèn sân khấu và công tác quản lý, giảng dạy, trở về cuộc sống đời thường, anh lại cần mẫn với công việc mà mình gắn bó hơn hai mươi năm nay - làm hia cho Tuồng.
“Trước đây, Tuồng Bình Định hay các đoàn Tuồng miền Trung đều phải mua hia của một nghệ nhân người Huế, tên La Chấu. Sau này ông mất, nguồn cung ứng trang phục cho Tuồng bị khuyết. Vậy là mình tự mày mò làm rồi dần cải tiến kỹ thuật. Chất lượng hia ngày càng đảm bảo và được nhiều anh em nghệ sĩ yêu thích”, NSND Minh Ngọc cho hay.
Hia tuồng sản xuất ở một số nơi, nhưng thường là đế bằng, mũi hia hơi hất lên chứ không cong vút. Hia do NSND Minh Ngọc làm cao hơn 5 phân, mặt tiếp xúc đất chỉ chiếm một khoảng rất nhỏ ở giữa đế chừng 2 phân. Mũi hia cong vút như mũi thuyền. Hia trông chòng chành như chiếc sõng, người mang lướt nhẹ như không.
Đặc biệt, hia Tuồng phải được làm bằng củ tre ngà, vì đường vân gỗ đã có độ cong sẵn, giữ được độ bền, không bị vỡ, gãy. NSND Minh Ngọc cho biết: Hia anh làm không có chiếc phải chiếc trái. Thẳng từ trước ra sau. Làm hia rất kỳ công, trải qua nhiều công đoạn, tìm củ tre ngà, gọt ra thành hình, làm đế, lận da… Làm một đôi như thế phải mất từ 4-5 ngày.
Là một diễn viên Tuồng tài hoa, dạn dày kinh nghiệm nên NSND Minh Ngọc hiểu rõ tường tận đôi hia như thế nào mới hợp với người diễn. Từng kinh qua các nghề mộc, may để sinh kế thuở cơ hàn khó khổ nên NSND Minh Ngọc hội đủ điều kiện từ góc nhìn nghệ thuật đến kỹ thuật chế tạo để có thể “ôm sô” trọn gói công đoạn hoàn thành một đôi hia, được hết thảy người sử dụng tấm tắc hài lòng.
Những đôi hia làm từ đôi tay khéo léo của anh đã theo nhiều ngã rẽ “nâng bước” cho đôi chân nghệ sĩ Tuồng mang đến những cảm xúc thăng hoa cho người xem. Thật bất ngờ khi tôi được biết, hơn hai thập niên nay, NSND Minh Ngọc cũng chính là nghệ nhân “độc nhất vô nhị” làm hia cho hết thảy các Nhà hát Tuồng miền Trung cũng như anh em nghệ sĩ Tuồng không chuyên trong khu vực.
Đi hia luôn là thử thách ghê gớm đối với diễn viên tuồng mới vào nghề. Nhưng khi “chinh phục” được những đôi hia này rồi, nó lại giúp cho động tác biểu diễn linh hoạt, vũ đạo mềm mại, ảo diệu, sinh động, thanh thoát hơn. Những động tác xoay, bê, xiến, lỉa được NSND Minh Ngọc biểu diễn thuần thục, toát ra được thần sắc và độ tinh diệu của vũ đạo. Nếu các bậc tiền bối ví một người giỏi đi hia phải khiến đôi hia trở thành sinh thể sống “biết nói” thì NSND Minh Ngọc đã làm được điều đó.
Cháy hết mình trên sân khấu, cống hiến những vai diễn thăng hoa cho người xem rồi lặng lẽ góp chút công sức của mình với Tuồng bằng công tác đào tạo, hay tỉ mỉ làm từng đôi hia cho anh em nghệ sĩ đã cho thấy một NSND Minh Ngọc vừa đa tài vừa đầy nhiệt huyết với nghệ thuật hát Bội. Nhìn lại chặng đường đã đi qua, đầy những buồn vui nhưng tình yêu với hát Bội của anh cứ lặng lẽ được đắp bồi, dày thêm theo năm tháng…
NSƯT Văn Bá Dũng, Giám đốc Nhà hát Tuồng Đào Tấn, người đã có thời gian làm việc cùng NSND Minh Ngọc nhiều thập niên qua, chia sẻ: “NSND Minh Ngọc là người có năng khiếu bẩm sinh, nắm bắt hiểu biết rất mau về Tuồng. Anh có thể đảm nhận rất rộng vai nhưng sở trường của anh vẫn là kép võ. Những vai này thường là những vai tính cách nên vừa phải múa nhiều lại thêm biểu diễn nội tâm, bởi thế, mỗi lần vào vai là mỗi lần Minh Ngọc phải đổ bao công sức vào tập luyện. Còn nhớ, có lần nhập vai lão tướng Trần Dĩnh tự tử trong ở Nỗi oan tình, anh đã nhập tâm đến mức đâm cả kiếm gỗ vào bụng mình chảy máu”.
