Kỳ 6: Tuyên bố về ứng xử ở Biển Đông không được tôn trọng.
Đã từ lâu, vấn đề tranh chấp phức tạp tại Biển Đông và nguy cơ bùng phát đụng độ do tranh chấp không được kiểm soát, đe dọa hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển ở Đông Nam Á đã được đặt ra. Trong số nhiều nỗ lực quốc tế và khu vực nhằm kiềm chế xung đột có thể xảy ra, Tuyên bố về Cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) là một văn bản hết sức quan trọng đối với các bên tranh chấp. Tuy nhiên, trên thực tế DOC đã không được tôn trọng.
 |
| Tàu hải giám Trung Quốc ngang nhiên cắt cáp tàu Bình Minh 02 tại lô 148 thuộc thềm lục địa Việt Nam. |
Ngày 4/11/2002, bên lề cuộc gặp thượng đỉnh ASEAN diễn ra tại Phnôm Pênh, Campuchia, các Ngoại trưởng các nước ASEAN và Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Wang Yi đã ký kết Tuyên bố về Cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC). Tuyên bố này được đưa ra với ý định ngăn ngừa sự căng thẳng của các bên tranh chấp biển và nhằm giảm thiểu khả năng xảy ra các xung đột quân sự trên Biển Đông.
Trong DOC, các thành viên cam kết tuân thủ các nguyên tắc của Hiến chương Liên Hợp Quốc (LHQ), Công ước Luật Biển năm 1982, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác tại Đông Nam Á năm 1976 và 5 nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình. Các bên khẳng định tuân thủ nguyên tắc không sử dụng vũ lực, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, thông qua đàm phán giữa các bên trực tiếp liên quan, phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, kể cả Công ước Luật Biển 1982; Kiềm chế trong việc thực hiện các hành vi có thể gây phức tạp hoặc gia tăng tranh chấp và ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định, kể cả việc không đưa người đến ở trên những đảo, đá, bãi ngầm chưa có người ở... Và một lần nữa, các thành viên tham gia DOC nhắc lại cam kết tôn trọng “quyền tự do hàng hải và tự do thực hiện các chuyến bay trên bầu trời của Biển Đông”.
Các thành viên DOC cũng đã trịnh trọng cam kết thực hiện nguyên tắc phòng ngừa để có thể dập tắt các tranh chấp, gia tăng các nỗ lực “nhằm xây dựng lòng tin và các cơ chế đối thoại giữa các bên liên quan”. Các biện pháp xây dựng lòng tin được ghi nhận trong DOC là: Tiến hành tham vấn và trao đổi quan điểm giữa các quan chức quốc phòng và quân sự; đối xử bình đẳng và nhân đạo với tất cả những người đang gặp hiểm nguy hoặc gặp nạn; trên cơ sở tự nguyện, thông báo cho các bên khác về việc diễn tập quân sự chung/kết hợp đang diễn ra cũng như các thông tin liên quan khác. Tuy nhiên, văn bản DOC không nêu rõ phạm vi áp dụng của các biện pháp mà ASEAN và Trung Quốc thỏa thuận để xây dựng lòng tin.
| “Việt Nam chủ trương giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở Hiến chương Liên Hợp Quốc và luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 và Tuyên bố về Cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), thông qua đàm phán song phương và đa phương nhằm duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông, trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế và lợi ích chính đáng của các bên liên quan” – Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Nguyễn Phương Nga. |
Bên cạnh đó, DOC nêu khả năng các bên tiến hành các hoạt động hợp tác với hình thức, phạm vi và vị trí sẽ được thỏa thuận giữa các bên liên quan trước khi thực hiện; các lĩnh vực hợp tác đó có thể bao gồm: bảo vệ môi trường, nghiên cứu khoa học biển, an toàn hàng hải, tìm kiếm cứu nạn, chống tội phạm có tổ chức. Đáng lưu ý là trong quá trình đàm phán, ASEAN đã bỏ quy định liên quan đến việc thăm dò và khai thác tài nguyên ở khu vực tranh chấp khỏi danh mục các lĩnh vực hợp tác.
Ngoài ra, DOC quy định về việc các bên tiếp tục tham gia vấn đề “các vấn đề liên quan” và việc khuyến khích các quốc gia khác tuân thủ các nguyên tắc nêu trong Tuyên bố. Cuối cùng, các bên ký kết DOC khẳng định vai trò của một Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) trong việc thúc đẩy hòa bình và ổn định trong khu vực và thỏa thuận sẽ tiếp tục hợp tác trên cơ sở đồng thuận để đạt được mục tiêu xây dựng COC.
Như vậy, việc ký kết Tuyên bố về Cách ứng xử của các bên ở Biển Đông năm 2002 là bước đầu tiên cho một khuôn mẫu áp dụng để giảm thiểu căng thẳng đối với những tranh chấp trên Biển Đông. DOC cho thấy rõ các bên liên quan trong tranh chấp mong muốn sử dụng các biện pháp hòa bình để giải quyết bất đồng. Nó đưa ra cảnh báo về việc sử dụng vũ lực trên Biển Đông và gửi đi thông điệp rằng các bên liên quan sẵn sàng hợp tác với nhau để giải quyết việc này. Như thế, rõ ràng DOC cũng xác nhận rằng sự hiện diện của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ không gây nguy hại cho nền hòa bình của khu vực.
Nhưng dù DOC là cam kết đa phương mở đường cho việc hợp tác trong khu vực tranh chấp, Tuyên bố này vẫn không được coi là một bước tiến quan trọng cho việc kiểm soát các xung đột và cung cấp các giải pháp. DOC đã chậm được triển khai, không giúp ngăn chặn được các vụ va chạm hay các nguy cơ xung đột. Việc DOC không được triệt để tuân thủ đã dẫn đến tình trạng trong một vài năm gần đây các hành động gia tăng căng thẳng ở Biển Đông không giảm bớt, gây lo ngại không chỉ đối với các nước ven Biển Đông, mà cả đối với các nước ngòai khu vực có tham gia sử dụng Biển Đông.
Trong những ngày gần đây khi Biển Đông lại một lần “dậy sóng”, những người yêu chuộng hòa bình, tôn trọng cam kết và tuân thủ luật pháp đều đặt ra vấn đề “Tại sao Trung Quốc có thể dễ dàng liên tục “phớt lờ” DOC?”. (còn nữa)
Phúc Lợi
