Chưa đánh giá tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá mới, khó định hình chính sách quản lý

Trong bối cảnh đó, khi thảo luận về chính sách quản lý nào phù hợp cho thuốc lá thế hệ mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, cần xem xét các báo cáo khoa học quốc tế về tiềm năng giảm tác hại của dòng sản phẩm này so với thuốc lá điếu cũng như kinh nghiệm quản lý của các quốc gia phát triển trên thế giới nhằm bảo đảm sự toàn diện và hiệu quả cho các đề xuất.

Có rủi ro nhưng vì sao các nước vẫn cho lưu hành?

Ở nhiều quốc gia, thuốc lá thế hệ mới đã và đang được xem như là một giải pháp thay thế ít độc hại hơn so với thuốc lá điếu. Theo đó, không ít chuyên gia cho rằng những hướng tiếp cận nhằm chối bỏ thuốc lá thế hệ mới chỉ giúp tăng sự bảo hộ cho tính “độc quyền” của sản phẩm thuốc lá độc hại nhất - đó là thuốc lá điếu đốt cháy truyền thống đang được sản xuất, phân phối và kinh doanh hợp pháp trên toàn cầu.

Trước đó, theo thang điểm về tác hại của các loại sản phẩm thuốc lá của Annu Rev Public Health 2018, có thể thấy các sản phẩm thuốc lá điếu có quá trình đốt cháy được xếp vào nhóm “cực kỳ độc hại”, trong đó thuốc lá điếu truyền thống có điểm tác hại cao nhất là 100 điểm. Thuốc lá điện tử chỉ ở mức điểm 3 thuộc nhóm “ít có hại hơn nhiều” thể hiện rõ mức độ giảm tác hại đáng kể. Nhóm “không có hại” là khi không sử dụng bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào.

Từ thang điểm này, chúng ta có thể khẳng định lần nữa, không sử dụng thuốc lá hoặc cai thuốc lá hoàn toàn là phương án tối ưu nhất. Tuy nhiên, nếu không thể cai thuốc, theo nhiều nghiên cứu, thay vì sử dụng loại sản phẩm ở nhóm “cực kỳ độc hại” người hút thuốc lá điếu có thể chuyển đổi sang sản phẩm ở nhóm “ít có hại hơn nhiều” để dần dần tiến đến việc cai thuốc lá hoàn toàn.

Theo báo cáo vào tháng 9/2022 của Văn phòng Cải thiện Sức khỏe và Bất bình đẳng Y tế mang tên “Nicotine vaping in England” (Tạm dịch: sử dụng thuốc lá điện tử nicotine ở Anh): Hơn một nửa số người từng hút thuốc lá điện tử dùng thuốc lá điện tử để giúp họ cai thuốc lá hoàn toàn hoặc để giúp họ cai thuốc lá. Điều này cho thấy nhiều người từng hút thuốc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử để ngăn ngừa tái nghiện thuốc lá điếu.

Học viện Y khoa Quốc gia Pháp cho rằng: “Người ta xác định rằng thuốc lá điện tử ít nguy hiểm hơn thuốc lá điếu. Do đó, người hút thuốc nên sử dụng thuốc lá điện tử. Kể từ năm 2016, Cơ quan Y tế Cấp cao (HAS) coi đây là “một biện pháp hỗ trợ để ngăn chặn hoặc giảm bớt việc tiêu thụ thuốc lá của những người hút thuốc”.

Một số quốc gia đã coi thuốc lá thế hệ mới, nhất là thuốc lá điện tử như là một phần trong chiến lược giảm thiểu tác hại thuốc lá truyền thống và đưa ra những giải pháp quản lý và điều tiết hành vi người dùng với thuốc lá truyền thống. Điển hình, Chính phủ Anh đã chính thức công nhận các sản phẩm thuốc lá điện tử có vai trò trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc, cai thuốc lá và giảm thiểu tác hại thuốc lá.

Năm 2023, một chiến dịch quốc gia đã diễn ra với tên gọi “Swap to Stop” (Chuyển đổi để cai thuốc lá), Chính phủ Anh cung cấp 1 triệu kit thuốc lá điện tử miễn phí cho người hút thuốc lá ở Anh để khuyến khích họ chuyển từ thuốc lá truyền thống sang sử dụng thuốc lá điện tử và tiến tới cai thuốc lá. Gần 1/5 số người hút thuốc ở Anh sẽ được cung cấp bộ sản phẩm thuốc lá điện tử cùng với hỗ trợ hành vi để giúp họ từ bỏ thói quen hút thuốc, nhằm giúp Chính phủ Anh thực hiện tham vọng trở thành quốc gia không khói thuốc vào năm 2030, giảm tỷ lệ hút thuốc xuống 5% hoặc ít hơn.

Một chiến dịch quốc gia tại Anh đã diễn ra với tên gọi “Swap to Stop” để khuyến khích người hút thuốc lá chuyển từ thuốc lá truyền thống sang sử dụng thuốc lá điện tử và tiến tới cai thuốc lá.

Chuyển sang các giải pháp không khói là xu hướng

Thụy Điển đã và đang thúc đẩy việc sử dụng các dạng thuốc lá và nicotine không đốt cháy ít độc hại hơn như túi ngậm chứa nicotine và thuốc lá điện tử… Chỉ ra thành công đáng chú ý của Thụy Điển, Giáo sư Zimlichman, Giám đốc Viện Nghiên cứu Tim mạch Brunner thuộc Khoa Y Sackler, Đại học Tel Aviv, Israel nhấn mạnh: “Ở Thụy Điển, việc chuyển sang các giải pháp thay thế không khói đã giúp giảm 70% số ca tử vong liên quan đến hút thuốc so với các nước láng giềng”.

Giáo sư Zimlichma cũng nhấn mạnh bằng chứng từ các quốc gia như Thụy Điển, Nhật Bản và Vương quốc Anh đang rất thuyết phục. Áp dụng các chiến lược giảm thiểu tác hại, chẳng hạn như chuyển sang các hệ thống phân phối nicotine thay thế, đã dẫn đến sự giảm đáng kể về tỷ lệ tử vong và kết quả sức khỏe cộng đồng được cải thiện và hiệu quả.

Đầu tháng 2/2024, trong bài viết mới nhất trên tạp chí y tế hàng đầu thế giới The Lancet, hai giáo sư đồng thời nguyên là lãnh đạo của WHO, Robert Beaglehole và Ruth Bonita, một lần nữa nhắc lại tầm quan trọng của chiến lược giảm tác hại thông qua những dữ liệu thực tế từ các quốc gia đã áp dụng và mong muốn Tổ chức này xem xét hướng tiếp cận này trên cơ sở giảm tỷ lệ tử vong do hút thuốc lá gây ra.

Trong nội dung bài viết, hai Giáo sư nêu rõ các nước phát triển như New Zealand, Thụy Điển, Na Uy, Anh, Nhật Bản, các nước thuộc Liên minh Châu Âu… đều không cấm các sản phẩm thuốc lá không khói thế hệ mới (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng).

Các tác giả đánh giá rằng việc phản đối các sản phẩm thuốc lá giảm tác hại (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) của WHO là không có cơ sở, đồng thời còn bị tác động quá mức từ những người chỉ chấp nhận cai hoàn toàn nicotine. Hướng tiếp cận như vậy chỉ càng bảo hộ cho tính “độc quyền” của sản phẩm thuốc lá độc hại nhất, đó là thuốc lá điếu đốt cháy truyền thống.

Có thể thấy, các nước trên thế giới đã nhìn nhận tích cực hơn về vai trò của thuốc lá thế hệ mới trong việc giảm tác hại của thuốc lá. Tại Hội nghị Các bên về Kiểm soát thuốc lá lần thứ 10 (COP10) vừa tổ chức từ ngày 5 - 10/2/2024, nhiều chuyên gia kêu gọi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá công tâm về những dữ liệu này. Đại biểu nhiều quốc gia cũng đồng ý thành lập nhóm chuyên trách để tiếp tục xem xét, đánh giá và đưa ra khuyến nghị thích hợp vào Kỳ họp COP11 (dự kiến sau 2 năm) đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng thay vì đưa ra kết luận tại kỳ họp năm nay.