Chọn lựa bộ sách giáo khoa dùng chung – ý kiến người trong cuộc

Sau một số năm thực hiện nhiều bộ sách giáo khoa song song, đã thu được kết quả nhất định và cũng có không ít bất cập, việc ban hành 1 bộ sách giáo khoa dùng chung là tất yếu trong tình hình hiện nay. Tuy nhiên để việc có được bộ sách chung được sử dụng ngay từ năm học 2025-2026 đòi hỏi phải có cách làm phù hợp, kịp thời.

Là người làm công tác quản lý giáo dục, tôi rất quan tâm đến vấn đề lựa chọn sách giáo khoa qua việc xem thời sự, đọc báo, cũng thường xuyên trao đổi với nhiều giáo viên đang trực tiếp làm công tác giảng dạy ở các trường phổ thông về vấn đề này. Họ cũng rất đồng tình việc chọn 1 bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc. Nhưng chọn như thế nào thì cũng rất nhiều ý kiến:

Nếu biên soạn lại 1 bộ sách mới toanh, thì có lẽ sẽ không kịp cho năm học tới. Còn nếu lấy nguyên 1 bộ sách mà bỏ các bộ kia thì rất lãng phí cả chất xám lẫn tâm sức của Hội đồng biên soạn, và thiếu công bằng cho những bộ sách không được chọn, vì hiện tại, những bộ sách đang dùng đều có ưu điểm riêng.

Có những ý kiến lại cho rằng nên chọn mỗi cấp học 1 bộ sách (Ví dụ tiểu học dùng bộ A, THCS dùng bộ B, THPT dùng bộ C)

Lại cũng có nhiều thầy cô cho rằng nên chọn theo môn. Ví dụ như môn Toán lấy toàn bộ sách của bộ A (Từ tiểu học đến THCS,THPT), môn văn lấy của bộ B, môn Tiếng Anh lấy của bộ C…

Cũng có ý kiến khác cho rằng: Nên chọn từng bài trong từng môn của các bộ sách rồi ghép lại để thống nhất sách chung cho môn học đó.

Ý kiến thì nhiều, mà trong tháng 11 Bộ GD phải có phương án trình các cấp thẩm quyền phê duyệt để kịp triển khai một bộ sách giáo khoa vào năm học tới. Như vậy thời gian rất gấp, chỉ còn tính từng ngày.

Những người đưa ra ý kiến trên, họ đều có lý do chính đáng. Nhưng theo cá nhân tôi, xin có vài ý kiến như sau:

Nếu tổ chức biên soạn một bộ sách giáo khoa mới thì sẽ đảm bảo tính thống nhất về nội dung. Nhưng để biên soạn một bộ sách mới trong 12 lớp, phải cần khoảng 4 - 5 năm (biên soạn, biên tập, dạy thử nghiệm, thẩm định, xin ý kiến góp ý của giáo viên, chuyên gia và tập huấn giáo viên…). Trong khi đó, bộ sách chung phải được sử dụng vào năm học tới, thì rất khó khả thi. Nếu vậy chỉ có cách nhanh nhất là chọn theo bài của từng bộ sách riêng lẻ, sau đó lắp ghép thành 1 môn học xuyên suốt.

Nếu lựa chọn trọn vẹn một trong 3 bộ sách hiện có, quả thực là khó khăn. Cả ba bộ sách đều được thẩm định, phê duyệt và đã được sử dụng rộng rãi ở các mức độ khác nhau, chọn như vậy sẽ không đảm bảo tính công bằng cho các bộ sách kia.

Việc chọn mỗi bộ sách áp dụng cho 1 bậc học để ghép lại thành bộ sách chung thì đáp ứng yêu cầu về tiến độ, vừa bảo đảm công bằng tương đối giữa các bộ sách. Tuy nhiên, phương án này có hạn chế là bộ sách mới có thể bị “lệch pha”, không đảm bảo tính hệ thống, nhất quán giữa các môn, các cấp học.

Là người trong cuộc, tôi thấy nên chọn theo môn của mỗi bộ sách, dọc xuyên suốt từ lớp 1 đến lớp 12. Ví dụ như môn Toán lấy toàn bộ sách của bộ A (Từ tiểu học đến THCS,THPT), môn văn lấy của bộ B, môn Tiếng Anh lấy của bộ C… với các lý do sau:

Thứ nhất: Đảm bảo tính công bằng giữa các bộ sách đang sử dụng. Nhìn chung mỗi bộ sách khi được viết ra đều là tâm huyết của nhóm tác giả, và đều có những ưu điểm riêng. Hiện nay cả 3 bộ sách đều được áp dụng như nhau, không thể lấy bộ này mà bỏ bộ kia. Vì thế tốt nhất là lựa chọn tổng hòa cả 3 bộ sách, vừa kế thừa phát huy tận dụng chất xám của Hội đồng biên soạn các bộ sách, lại tiết kiệm được chi phí in ấn rất nhiều.

Thứ hai: Kiến thức 1 môn học sẽ chạy dọc xuyên suốt, liền mạch của cả chương trình từ lớp 1 đến lớp 12, dễ dạy dễ học, mang tính hệ thống. Người dạy cũng thuận lợi và người học cũng dễ dàng, chủ động hơn. Điều này có hiệu quả hơn việc chọn mỗi bộ vài bài rồi ghép lại, sẽ vụn vặt, chắp vá.

Thứ ba: Việc dùng chung 1 bộ sách cũng sẽ tạo sự chủ động cho khâu in ấn phát hành. Bên cạnh đó tiết kiệm được rất nhiều chi phí cho phụ huynh, do các thế hệ anh chị em trong cùng gia đình chuyển cho nhau. Việc quyên góp sách giáo khoa san sẻ cho các vùng khó khăn cũng được thuận lợi hơn, tránh lãng phí.

Thứ tư: Các đầu sách không được lựa chọn đưa vào bộ sách dùng chung, vẫn có thể làm sách tham khảo. Theo tinh thần của chương trình GDPT 2018, vai trò của sách giáo khoa sẽ được nhận thức đúng hơn. Sách giáo khoa là một trong nhiều nguồn học liệu, chứ không có tính chất pháp lệnh, và bộ sách thống nhất sẽ không có vị trí độc tôn như trước đây. Các nguồn học liệu khác, bao gồm cả các đầu sách không được chọn, vẫn tiếp tục đóng góp vào hoạt động dạy học với vai trò là sách tham khảo, và cung cấp ngữ liệu cho giáo viên khi cần thiết đưa vào bài học.

Tất nhiên trong quá trình sử dụng 1 bộ sách dùng chung đó, sẽ có chỉnh lý bổ sung cho phù hợp. Đặc biệt với các môn Lịch sử - Địa lý và môn Giáo dục địa phương, cần cập nhật cho đúng với mô hình chính quyền hai cấp hiện nay. Việc ban hành đính chính và phụ bản này là bình thường đối với công tác xuất bản, mà không phải viết lại toàn bộ, gây tốn kém lãng phí.

Vậy ai sẽ là người quyết định vai trò chọn lựa này. Các thành viên chủ biên của chương trình giáo dục phổ thông 2018 và hội đồng biên soạn của các bộ sách phải ngồi lại với nhau, để đi đến thống nhất chọn đầu sách của mỗi bộ cho môn học nào trong bộ sách dùng chung, trên tinh thần công tâm. Trong tình hình hiện nay, để có 1 bộ sách giáo khoa dùng chung, theo tôi, việc lựa chọn cần dựa trên một số tiêu chí, trong đó ưu tiên người học là số một. Bên cạnh đó cần đến yếu tố xuyên suốt, bám sát vào nội dung chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Xuất phát từ góc độ quản lý giáo dục, với ý kiến cá nhân của người trong cuộc tôi thấy việc dùng chung một bộ sách giáo khoa vẫn đáp ứng Chương trình giáo dục phổ thông 2018, không vi phạm Luật Giáo dục hiện hành. Chúng tôi mong chờ được sớm cầm trên tay bộ sách thống nhất như ý, đáp ứng tốt yêu cầu của người dạy, người học trong năm học tới.