Vấn đề được đưa ra tại Hội thảo “Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và đổi mới, phát triển DN” do Ban Kinh tế TW phối hợp với Đảng ủy Khối DN TW, VCCI tổ chức sáng ngày 26/3…
Năng lực cạnh tranh – còn ở mức hạn chế
Kết quả đánh giá môi trường kinh doanh trong tương quan so sánh với 189 nền kinh tế trên thế giới cho thấy môi trường kinh doanh của Việt Nam chưa có nhiều cải thiện. Theo báo cáo Kinh doanh 2016 của Ngân hàng Thế giới, mức độ thuận lợi đối với kinh doanh của Việt Nam đứng thứ 90/189 nền kinh tế, chỉ đạt mức điểm trên trung bình (62,1/100).
Các lĩnh vực đánh giá kém thuận lợi và có điểm trung bình và dưới trung bình bao gồm: Nộp thuế (168/189); Bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư (122/189); Giải thể DN (123/189); Tiếp cận điện năng (108/189) và Khởi sự kinh doanh (119/189). So với mức trung bình của các ASEAN-6 cũng như 10 nền kinh tế thuận lợi nhất cho kinh doanh trên thế giới, hầu hết các chỉ số của Việt Nam đều thấp hơn đáng kể.
Đánh giá năng lực cạnh tranh toàn cầu trong tương quan của 140 nền kinh tế, năng lực cạnh tranh của Việt Nam có thay đổi và được cải thiện dần nhưng vẫn còn ở mức hạn chế. Theo báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu CGI, năm 2015, Việt Nam có thứ hạng 56/140 nền kinh tế, đạt 4,3/7 điểm, tăng 12 bậc so với năm 2014 và là thứ hạng cao nhất của Việt Nam giai đoạn 2006 - 2015.
Đặc biệt, lĩnh vực Việt Nam có thứ hạng thấp ở nửa cuối, trung bình và dưới trung bình gồm: Thể chế (85/140); ); Phát triển thị trường tài chính (84/140); Đào tạo và giáo dục sau tiểu học (95/140); Cơ sở hạ tầng (76/140); Trình độ kinh doanh (100/140), Sẵn sàng công nghệ (92/140), Đổi mới sáng tạo (73/140).
Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu 2015-2016 đã chỉ ra 5 nhóm vấn đề được coi là trở ngại lớn nhất đối với Việt Nam, gồm: ”Tiếp cận tài chính”, ”Chính sách không ổn định”, ”Lao động qua đào tạo không đủ”, ”Kỷ luật lao động kém” và ”Tham nhũng”.
Theo TS Vương Đình Huệ một nền kinh tế có năng suất, hiệu quả là nền kinh tế có năng lực sử dụng, khai thác tốt các nguồn lực có hạn. Nói cách khác, bản chất của năng lực cạnh tranh quốc gia là năng lực vận hành nền kinh tế có hiệu quả, với chi phí hợp lý nhất mang lại kết quả thịnh vượng và bền vững tối đa nhất.
Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã nêu rõ nhiệm vụ trọng tâm để nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế, tuy nhiên, Trưởng ban kinh tế TW thừa nhận việc triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước cũng như các nhiệm vụ, giải pháp đề ra về cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong thời gian qua tuy có một số chuyển biến tích cực nhưng còn chưa tạo ra những đột phá thực sự ở các lĩnh vực…
Thể chế nào, doanh nhân đó…
Chủ tịch VCCI, TS.Vũ Tiến Lộc, cho rằng 5-7 năm tới sẽ trả lời cho câu hỏi dân tộc Việt Nam có vượt lên, có bứt phá được hay không. “Chúng ta có một thời cơ thuận lợi khi TPP đã được ký kết. Chúng ta đã vượt lên so với nhiều nước ASEAN và các nước láng giềng bên cạnh. Đây là cơ hội có một không hai khi TPP chưa mở rộng thành viên. Liệu có làn sóng đầu tư mới, làn sóng phát triển mới hay không? Câu trả lời tùy thuộc vào liệu có làn sóng cải cách thể chế hay không?”-TS Lộc quả quyết.
Dẫn Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII, TS Lộc cho rằng đây lần đầu tiên khẳng định Việt Nam xây dựng một nền kinh tế thị trường, định hướng XHCN theo hướng hiện đại theo chuẩn mực của thế giới, tức là đi theo con đường chung của nhân loại. Đây cũng lần đầu tiên nhắc đến kinh tế tư nhân là động lực và xây dựng quốc gia khởi nghiệp. “Thể chế nào, doanh nhân đó, ở bầu thì tròn, ở ống thì dài. DN phát triển tốt nếu có hệ thống thể chế tốt, là bệ đỡ cho sự phát triển của mình…”” – TS Lộc khẳng định.
Theo TS Lộc, điều quan trọng là Chính phủ đã có bước đầu tiên hoàn thiện thể chế, đó là việc ban hành Nghị quyết 19 trong đó khẳng định mục tiêu trở thành một nước dẫn đầu ASEAN. Và cũng không dừng ở mục tiêu này, mà tiến tới mục tiêu cao hơn. Theo ông, với việc gia nhâp TPP như là một tuyên ngôn Việt Nam sẵn sàng có thể chế hàng đầu.
Và để Việt Nam trở thành quốc gia có thể chế thuộc dạng hàng đầu thế giới, Chính phủ cần phải làm hai tay, một tay cố gắng tạo môi trường bình đẳng, một tay khác hô trợ DN nhỏ vàvừa. “Đó là sứ mệnh của mọi chính phủ” – ông Lộc nhận định.
Chính phủ cũng phải cạnh tranh như doanh nghiệp
Theo TS Nguyễn Minh Phong – Phó Vụ trưởng, Phó Ban tuyên truyền lý luận – Báo Nhân Dân, áp lực lớn nhất của Việt Nam hiện nay là cải cách và phát triển thể chế. “Dường như chúng ta đang để tồn tại quá nhiều thể chế trùng lặp, ngáng chân nhau” – ông Phong bình luận.
Ví dụ: Đề án đề cập đến những chương trình hành động, nên có những chương trình đánh giá các tiêu chí đánh giá của Việt Nam. Nhưng có những chương trình trùng lặp như: Ban chỉ đạo quốc gia về cải thiện môi trường kinh doanh, Ban chỉ đạo quốc gia về cơ chế một cửa thuế, hải quan, Hội đồng quốc gia về nâng cao năng lực cạnh tranh. Ông đề nghị, nên gồm ba cơ quan này lại do một Phó Thủ tướng phụ trách.
Nói về vai trò hỗ trợ của DN, TS Vũ Tiến Lộc đề nghị Chính phủ phải thay đổi cách hỗ trợ, chỉ hỗ trợ những DN có tiềm năng cạnh tranh vươn lên nhưng gặp khó khăn tạm thời. “Phải chọn những DN có tiềm năng nhất để hỗ trợ, để họ có thể vượt lên, trở thành đầu tàu của nền kinh tế. Từ đó chúng ta có những DN tư nhân mạnh, trở thành đối tác của các tập đoàn lớn thế giới, trở thành thương hiệu quốc gia. Các DN sẽ đứng trên vai nhà nước để phát triển. Đây là tư duy cần được áp dụng để phát triển…”- Ông đè nghị.
GS Võ Đại Lược – Nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu Kinh tế Trung ương đặt vấn đề: “Thể chế quốc gia hiện nay đối với quốc gia là gì? Tôi nghĩ, cần phải có chức năng phục vụ DN và chức năng này phải là chức năng quan trọng nhất….”
Ông Lược cho biết thêm: “Khi thảo luận văn kiện Đại hội 12, chúng tôi đề nghị để DN tư nhân là lực lượng chủ yếu, nhưng văn kiện chỉ ghi là động lực quan trọng. Nhưng vấn đề là luật thế nào? Cùng cái khung pháp luật nhưng mà DNNN được ưu đãi còn tư nhân thì chả được ưu đãi gì. Nếu cần có khung thì phải DNNN, DN tư nhân và FDI phải khác nhau..”- Ông đề nghị.
Chủ tịch hội đồng doanh nhân và gia đình Việt Nam, Chủ tịch tập đoàn Phú Thái, ông Phạm Đình Đoàn thẳng thắn: “Nếu DN hội nhập bằng năng lực, sáng tạo, bằng sản phẩm, hàng hóa thì nhà nước phải hội nhập và cạnh tranh bằng cơ chế, chính sách và tinh thần hỗ trợ DN phát triển”. Doanh nhân này đê nghị nên cho phép cộng đồng DN được phản biện, giám sát và chấm điểm các cơ quan chính quyền và chính phủ để làm cơ sở đánh giá, cải thiện các chất lượng dịch vụ cũng như làm cơ sở cho việc cất nhắc, bổ nhiệm cán bộ.,,
Trưởng ban Kinh tế TW Vương Đình Huệ cho biết, các kiến nghị, giải pháp tại Hội thảo sẽ được tổng hợp để báo cáo Thường trực Ban Bí thư, Chính phủ và các bộ, ngành, cơ quan liên quan để nghiên cứu, triển khai trong thực tiễn …
Bà Victoria Kwakwa – Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam:
“Chất lượng thể chế đóng vai trò cạnh tranh…”
Phát biểu tại Hội thảo, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, bà Victoria Kwakwa khẳng định, chất lượng thể chế đóng vai trò cạnh tranh, đóng vai trò mấu chốt trong xã hội. Trong đó, thái độ của Chính phủ đối với thị trường tự do, quản lý điều tiết quá mức, thiếu sự minh bạch, sự phụ thuộc chính trị vào hệ thống tư pháp sẽ ảnh hưởng tới chi phí rất lớn.
Để nâng cao năng lực cạnh tranh, theo bà Victoria Kwakwa, cần kết nối các thị trường, cải thiện cơ sở hạ tầng đồng thời giúp giảm nghèo, bình đẳng…và cả giáo dục bởi nền kinh tế đòi hỏi nuôi dưỡng những người có trình độ, mức độ đào tạo cán bộ nhất là hướng nghiệp dạy nghề là điểm rất quan trọng để nâng cao tay nghề, tạo ra thị trường mong muốn. Để làm được các việc trên đòi hỏi mức can thiệp của Chính phủ, tạo sự hoạt động của DN. Đối với các nhà đầu tư nước ngoài, thương mại quốc tế đóng vai trò quan trọng.
Bà Victoria Kwakwa cho rằng cần đánh giá phù hợp nhân tố rủi ro để có một môi trường kinh tế lành mạnh. Việt Nam cần có thị trường tài chính mạnh mẽ hơn nữa, cần có nguồn vốn. Để thực hiện chức năng này thì ngân hàng cần có sự minh bạch để bảo vệ các nhà đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng, giảm cơ chế, cải thiện cơ sở tài chính, nâng cao năng suất bằng đổi mới công nghệ….
“Chính phủ cần điều phối để đưa ra chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia thông qua việc: thúc đẩy khu vực tư nhân, tự do hóa, bình đẳng cho các DN; Phát triển nguồn vốn con người; Thúc đảy văn hóa khởi nghiệp, cải thiện môi trường kinh doanh; Tiếp tục đầu tư cơ sở hạ tầng; Xây dựng khu vực dịch vụ xương sống như khu vực tài chính, logistic, giao thông…”- Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam khuyến nghị.
