Chìm nổi hàng thủy sản Hải Phòng

Long đong phận… gia công

Vào đầu những năm 2000, viễn cảnh tươi sáng của các mặt hàng thủy sản xuất khẩu tại Hải Phòng đã tạo nên động lực lớn thúc đẩy các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố đầu tư xây dựng nhiều nhà máy chế biến thủy sản hiện đại để có thể xuất khẩu được những mặt hàng thủy sản chiến lược như mực, tôm vào thị trường khó tính như EU, Bắc Mỹ…Chỉ trong vài năm, hàng loạt cơ sở sản xuất đã ra đời. Tổng công ty Thủy sản Hạ Long  có dây chuyền chế biến bánh nhân thủy sản, Công ty chế biến thủy sản xuất khẩu có dự án nâng cấp nhà máy chế biến thủy sản xuất khẩu đông lạnh F42, Công ty xây dựng và dịch vụ thủy sản cũng có nhà máy chế biến thủy sản xuất khẩu thuộc dự án nâng cấp cải tạo khu dịch vụ hậu cần bến cá Ngọc Hải (Đồ Sơn)…Cùng với các doanh nghiệp Nhà nước, các doanh nghiệp tư nhân và liên doanh cũng đồng loạt “tung” ra những dây chuyền chế biến thủy sản hiện đại như Công ty TNHH Minh Châu, Công ty TNHH Việt Trường, Liên doanh Hải Lợi Hàng…Thế nhưng, chỉ sau  thời gian ngắn hoạt động, các dây chuyền chế biến thủy sản xuất khẩu của các doanh nghiệp Nhà nước đã bị “đông cứng” do thiếu vốn, thiếu nguyên liệu, thiếu nhân công giỏi, nhưng quan trọng nhất là thiếu những bạn hàng cần thiết và chiến lược kinh doanh hiệu quả. Trong khi đó, các doanh nghiệp tư nhân lại phát triển vươn lên với sản phẩm mực sushi, tôm cấp đông của Công ty TNHH Việt Trường, thủy sản tẩm gia vị của Công ty TNHH Minh Châu, các loại hàng ăn liền của Công ty TNHH Hải Long…

Hoạt động chỉ trong thời gian ngắn, hầu hết các doanh nghiệp có dây chuyền “hoành tráng” lại trở về trạng thái ban đầu: nhận gia công cho các doanh nghiệp khác. Việc làm cho công nhân có, dây chuyền đôi lúc cũng hoạt động, song doanh thu thấp hơn rất nhiều và những mặt hàng đã từng làm nổi danh thủy sản Hải Phòng cũng dần mất theo. Nhiều người đã dành  tâm huyết vì sự phát triển của thủy sản Hải Phòng cũng phải chua chát nhận định, các mặt hàng thủy sản nổi tiếng của Hải Phòng đã thực sự “biến mất” và những bạn hàng truyền thống từ Nhật Bản, Đài Loan, Thái Lan, Hàn Quốc… đã “một đi, không trở lại”, các doanh nghiệp đã khó khăn lại càng khó khăn hơn. Ngay cả Công ty TNHH Việt Trường- một doanh nghiệp có tiếng tăm về chế biến xuất khẩu mặt hàng mực sushi sang thị trường Nhật Bản cũng phải nói lời chia tay với mặt hàng này và chuyển nhanh sang chế biến chả cá xuất khẩu. Còn Nhà máy đông lạnh F42 đôi lúc cũng phải nhận gia công cho một doanh nghiệp ở xã Lập Lễ (Thủy Nguyên) cấp đông mực nguyên con để xuất khẩu.

Thua thiệt ngay trên “sân nhà”

Điều đáng lưu ý, hoạt động chế biến thủy sản tại Hải Phòng  đã thua thiệt ngay chính “sân nhà”- nơi được coi là “điểm tựa” để phát triển. Với đội ngũ doanh nghiệp hùng hậu, có những dây chuyền chế biến hiện đại nhưng do cách làm kém cỏi đã dẫn đến tình trạng này. Nhìn sang những tỉnh, thành phố khác  không khỏi chạnh lòng, khi vào gian hàng bán hàng thủy sản đông lạnh tại các siêu thị lớn như BigC, Metro, người tiêu dùng dễ dàng mua được nhiều mặt hàng thủy sản chế biến, song rất hiếm khi gặp các mặt hàng “madein Hải Phòng”, mà thường là của TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Cần Thơ- những địa phương xa biển, không có nguồn nguyên liệu dồi dào như Hải Phòng.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này có nhiều, song một nguyên nhân cơ bản mà nhiều doanh nghiệp Nhà nước không nhận ra (hoặc cố tình không nhận ra) là cũng cần sản xuất để tiêu thụ nội địa. Ai cũng biết, xuất khẩu mang lại giá trị kinh tế cao, song trước hết cần phải có chỗ dựa vững chắc, đó là thị trường nội địa. Vì “tầm nhìn gần” này mà khá nhiều doanh nghiệp lớn tại Hải Phòng chỉ tập trung vào xuất khẩu, nên vô tình đã tạo ra sự lãng phí lớn. Chẳng hạn, để xuất khẩu tôm bóc cấp đông hoặc nguyên con, các doanh nghiệp phải lựa theo đơn đặt hàng của phía bạn, tức là tôm phải đạt đủ kích cỡ, nhưng khi thu mua, những con tôm đủ kích cỡ chỉ đạt khoảng 50%, dẫn đến việc mua nguyên liệu sẽ rất khó khăn, thậm chí, nhiều nơi không  bán cho các doanh nghiệp này, do đó nguồn nguyên liệu sẽ bị hạn chế rất nhiều dẫn dến khó khăn trong sản xuất. Trong khi đó, một số doanh nghiệp cũng tham gia xuất khẩu thủy sản lại rất thoáng:  tôm cỡ nào cũng mua, sau đó  lựa chọn những con đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu, con nào không đủ kích cỡ thì mang ra tiêu thụ nội địa. Thậm chí, có doanh nghiệp chế biến tôm bóc vỏ cũng tận dụng luôn được vỏ tôm, đầu tôm để chế biến thành thức ăn cho cá, cho gia súc. Như vậy, cả con tôm hầu như không loại bỏ  thứ gì, kể cả phế phẩm cũng trở thành hàng hóa được nhiều người tìm mua. Thành công từ những thứ nhỏ nhất sẽ mang lại hiệu quả cao nhất.

Trở lại vấn đề của chế biến thủy sản tại Hải Phòng trong những năm qua, việc “bỏ bẵng sân nhà” đã gây ra hậu quả tiêu cực mà chính các doanh nghiệp phải gánh chịu. Khi bạn hàng thế giới quay lưng, hậu phương không vững, thiếu vốn để SX-KD, dẫn đến hàng loạt các doanh nghiệp lao đao  bên “bờ vực” phá sản buộc phải chuyển hướng làm ăn. Hiện vẫn chưa quá muộn, các doanh nghiệp chế biến thủy sản tại Hải Phòng cần ngồi lại với nhau để tạo ra tiếng nói chung. Hãy dành thời gian và công của để tập trung cho thị trường nội địa để tạo thương hiệu, canh tranh lành mạnh bằng chất lượng và giá thành với các sản phẩm đến từ nơi khác, để người tiêu dùng có thêm sự lựa chọn. Khi thương hiệu được củng cố vững chắc tại “sân nhà” sẽ là bệ phóng kết hợp với xuất khẩu để đưa hàng thủy sản Hải Phòng trở lại vị thế ngày nào…

Mai Lâm