“Thân phận” cổ vật
Theo Luật Di sản văn hóa, cổ vật là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, khoa học, có từ một trăm năm tuổi trở lên. Còn đối với giới chơi cổ vật, ông Nguyễn Trường, một người chơi đồ cổ kinh nghiệm ở Quán Thánh (Hà Nội) cho rằng:
Những ai thạo về cổ vật đều ngấm cái câu “nhất dáng, nhì da, tam toàn, tứ tuổi”. Nhưng chưa đủ, vì cần phải thêm hai tiêu chí nữa là “độc” và có “thân phận” rõ ràng.
Đối với tiêu chí “độc”, có thể áp dụng câu “quý hồ tinh, bất quý hồ đa”, chỉ quý những cái tốt, tinh xảo và hiếm. “Thân phận” của cổ vật cũng được người sành chơi xem xét. Các vật của vua quan, danh nhân được cho có giá trị hơn hẳn của người bình dân. Hiệu đề, tên lò sản xuất, minh văn cung tiến… được xem như giấy khai sinh của cổ vật.
Lý thuyết là vậy, nhưng không ít người sành cổ vật vẫn phải “ngậm đắng nuốt cay” vì mua phải đồ cổ giả. Cuối năm 2015, giới cổ vật Nam Định xôn xao chuyện một nhà sưu tầm có tiếng may mắn mua được một chiếc bát cổ với họa tiết hoa sen, có đường kính miệng khoảng 11cm. Tuy chiếc bát cổ bị sứt một miếng nhỏ nhưng được cho là loại gốm đầu tiên được làm cho hoàng cung, và sử dụng kỹ thuật tráng men của phương Tây.
 |
| Ông Mông Nông Vũ có sở thích sưu tầm bình trà. |
Ông TT.Đức, người mua được chiếc bát trên cho hay: “Một người đã đến nhà tôi đem theo chiếc bát và giới thiệu là vật gia truyền. Anh ta bảo không sành đồ cổ nhưng nghe cụ, kỵ kể lại là chiếc bát làm thời nhà Thanh. Tôi xem xét rất kỹ dáng hình, chất men, họa tiết và phán đoán đúng là đồ hoàng cung nhà Thanh. Rất quý và hiếm”.
Ông Đức kể khi ấy đã mừng thầm, định giá chiếc bát sẽ bán được nhiều tỷ đồng. Vì thế sau vài lần gạ bán, ông đã mua được chiếc bát với giá tròn 100 triệu đồng.
Nghe tin ông Đức mua được bát quý, bạn bè đến xem cũng tấm tắc khen. Một người bạn chơi cổ vật ở Huế cũng bay ra chia vui với ông Đức. Nhưng vừa cầm chiếc bát, người này nói: Hình như đồ giả. Ngay hôm sau, ông Đức cùng người bạn trên đem chiếc bát đi thẩm định. Không ngờ chiếc bát được sản xuất năm 2013 đã được “phù phép” thành bát cổ quý giá. Ông Đức vừa mất tiền vừa mang tiếng bị lừa.
Ông Mông Nông Vũ, một nhà sưu tầm ấm trà cổ nổi tiếng Thái Nguyên, kể câu chuyện về một người mua phải đồ cổ giả. Chuyện bắt đầu khi có thông tin về một người chuyên đi bán đồ cổ, giá lại rẻ. Đáng chú ý là thứ rất rẻ ấy lại quý hiếm: Ấm Thế Đức gan gà.
Ông Vũ cho hay: “Các cụ vẫn dạy: “Thứ nhất Thế Đức gan gà, thứ nhì Lưu Bội, thứ ba Mạnh Thần”. Ông Trần Ph, ở Hà Nội thì lại mê ấm lắm. Nghe đâu có ấm cổ là ông tìm đến ngay và mua cho bằng được, nếu thứ ấy trong nhà ông chưa có.
Không biết bằng cách nào, ông Ph được bắn tin ở Lạng Sơn có người giữ ấm Thế Đức màu gan gà. Ông lên ngay, họ hẹn gặp ở một quán cà phê. Đưa chiếc ấm ra, ông Ph ngắm nghía, xem hết dáng lẫn da, lật cả đáy ấm để xem đến Hán tự.
“Cái ấm ấy cao trà đã dầy và sâu lắm rồi, tôi nghĩ ít cũng phải 300 năm mà lại khá nguyên vẹn”, ông Ph tâm sự. Sau vài lần hẹn lên hẹn xuống, cuối cùng người trên đem ấm xuống Hà Nội bán cho ông Ph với giá chỉ 3 triệu đồng. Thậm chí, người này còn bán rẻ cho ông Ph một cái ấm Lưu Bội nữa chỉ với giá 2 triệu.
Ấm vừa được đặt vào tủ kính thì một người trong ngành khảo cổ đến. Chưa cần sờ vào hiện vật, người này đã phán: Ấm giả 100%, giá bán không đến 300 ngàn đồng, kẻ lừa đảo đặt hàng ở bên Giang Tô (Trung Quốc) rồi về nấu luộc lại cho cao trà dính vào.
 |
| Một chiếc bát sản xuất năm 2010 nhưng được “phù phép” thành bát cổ. |
Thủ đoạn “hô biến” đồ mới thành đồ cổ trăm tuổi
Một số đối tượng lại cải trang thành những nhà sưu tập đồ cổ, dùng nhiều chiêu trò tinh vi như tung tin đồn, mồi chài, gạ bán những món “đồ rởm” với giá hàng tỷ đồng.
Mặc dù đã xảy ra khá lâu nhưng câu chuyện về “thương vụ” rao bán cổ vật giả tiền tỷ vẫn còn gây xôn xao ở Hà Tĩnh. Chuyện xảy ra vào tháng 8/2015, tại xã Kỳ Nam (thị xã Kỳ Anh). Người dân xôn xao một nhóm người đào được một số cổ vật quý, gồm: 1 bình hồ lô, 2 con cóc và 1 tượng Phật.
Trong đó, chiếc bình hồ lô có chiều cao hơn 20cm, đường kính đáy khoảng 10cm, xung quanh phần đáy dưới có đúc nổi các “ông tiên” với các sắc thái mặt, tư thế và đội mũ khác nhau; phần giữa thân bình là hình bát quái và dưới đáy có 4 chữ Hán “Đại Thanh niên chế”. Nhóm trên ra giá 1,5 tỷ đồng cho chiếc hồ lô khiến tin đồn lan rộng khắp nơi.
Nhiều người chơi đồ cổ kéo về để thưởng lãm, giá trị của cổ vật lại càng được đẩy lên cao…Tuy nhiên, khi gặng hỏi về xuất xứ của các món “cổ vật” này, chủ nhân không cho biết cụ thể, chỉ nói chung chung là đào được ở vùng ven biển thị xã Kỳ Anh và đang tìm người để bán.
Rất may, nhiều người mê cổ vật đã chụp hình và tham khảo ý kiến của các chuyên gia cổ vật. Chuyên gia khẳng định những vật được rao tiền tỷ trên toàn là “cổ vật giả cổ”. Ngay sau khi thông tin đồ giả được bung ra, nhóm người rao bán cổ vật lừa đảo trên cũng lặn mất tăm.
Ông Mông Nông Vũ thừa nhận: “Thế giới cổ vật có những lọc lừa đến độ tinh vi nên người sành nghề nhiều khi cũng dính bẫy. Kẻ làm đồ già cổ có đủ chiêu trò biến đồ mới tinh thành cổ vật vài trăm năm tuổi”.
Như ấm gốm mua về, chỉ cần lấy giấy nhám vo nhuyễn đánh nhẹ từ trong ra ngoài rồi đem ninh nhừ với trà khoảng 7 ngày 7 đêm. Sau đó đem ra lau khô, ủ với trà mạn khoảng chục ngày, nhỏ lên ấm vài giọt hóa chất thì mắt thường không thể nhận ra là ấm mới.
 |
| Một lò sản xuất gốm Bàu Trúc làm theo lối giả cổ. |
Ông Nguyễn Trường lại tiết lộ bí mật mà các đối tượng làm đồ giả cổ thực hiện với đồ đồng đen là thoa dung dịch CuSO4 lên bề mặt và ngâm trong nước javel (chất tẩy rửa trong công nghiệp).
Còn đồ gốm sứ, có thể thực hiện phương pháp “nuốt men”: đặt đồ vật lên bàn xoay, phía đối diện là máy bắn cát cho mòn lớp men đi. Sau đó, xoay trôn bình lên và bắn tiếp. Cách này khá hiệu quả vì đánh vào tâm lý “đồ cổ là phải cũ” của một số người khi nhìn nhận đồ cổ.
“Còn nhiều chiêu trò phù phép biến đồ cũ thành đồ mới, nên thật giả khó phân biệt. Ngay cả máy móc còn dễ bị qua mặt nữa là mắt thường”, ông Trường cho hay.
