Triều đại chấm dứt phụ thuộc vào phương Bắc
Nguyễn Giản Tông (1883-1884) tên thật Nguyễn Phúc Ưng Đăng, là con trai thứ 26 của vua Thiệu Trị. Trong thời gian ở ngôi lấy niên hiệu Kiến Phúc, là hoàng đế thứ 7 của triều Nguyễn.
Lại kể tiếp chuyện hậu cung triều Nguyễn, vua Tự Đức không có con nên nhận ba người cháu làm con nuôi. Trong đó vua thương yêu Ưng Đăng nhất. Song vì Ưng Chân là con trưởng nên buộc phải nhường ngôi.
Sau đó liên tiếp những biến động chính trị xảy ra chốn cung cấm. Sử sách chép lại đây là giai đoạn “tứ nguyệt tam vương” (4 tháng 3 vua) khi Dục Đức ở ngôi 3 ngày, Hiệp Hòa gần 4 tháng đều lần lượt bị phế truất, giết hại.
Tiếp đó, ngày 1/12/1883, Nguyễn Giản Tông kế vị, trị vì đến ngày 31/7/1884. Đáng lẽ con nuôi thứ hai của Tự Đức là Ưng Kỷ lên kế vị nhưng các quyền thần sắp xếp đưa Ưng Đăng lên ngôi khi mới 14 tuổi để dễ bề thao túng.
 |
| Vua Kiến Phúc lên ngôi khi mới 14 tuổi |
Việc này được thực hiện do áp lực của thực dân Pháp, do các quyền thần định đoạt, vua Kiến Phúc chỉ làm theo. Nhưng dẫu sao cũng đánh dấu sự biến mất vết tích cuối cùng của quyền uy tối thượng của triều Thanh (Trung Quốc) với nước An Nam.
Ban chiếu dụ trọng dụng người tài
Mặc dù lên kế vị khi mới 14 tuổi, ngồi ngai vàng 8 tháng nhưng triều đình dưới thời vua Kiến Phúc đã có những việc làm đáng nhớ. Đó là việc triều đình vào tháng Giêng năm Giáp Thân (1884) đã cho chế tạo thử loại súng theo kiểu của Mỹ và Đức, đồng thời cho dệt thử các loại vải hoa, vải thô của phương Tây.
Có rất ít tài liệu ghi chép lại các sự kiện trên, cũng không có sử sách nào nói rõ mục đích của triều đình là gì. Chỉ biết rằng vua Kiến Phúc giao cho ông Nguyễn Xuân Phiếu phụ trách những việc trên cùng với 3 người thợ máy, 15 thợ dệt, 20 biền binh.
Những người này đều được phái đi học tập, thí nghiệm. Sau khi thành thục đều được phong thưởng: Nguyễn Xuân Phiếu từ chức Đô đốc công tòng cửu phẩm thừa phái, được hưởng chức Tư vụ. Những người khác đều được thăng trật hoặc được thưởng tiền bạc.
Một việc nữa mà vua Kiến Phúc lưu danh trong thiên hạ: Trước khi mất không lâu, vào tháng 2/1884, hoàng đến ra quyết định chưa từng có trong lịch sử. Vua ban chiếu lệnh buộc tất cả những người từng đỗ đạt đã đỗ tiến sĩ, phó bảng, cử nhân, tú tài đều phải ra làm việc tại các nha môn, công đường trên cả nước. Kể cả những người từng làm quan nhưng đã từ quan về quê, những người đỗ đạt viện cớ không chịu ra làm quan.
Để thi hành triệt để chủ trương, vua lệnh cho quan lại địa phương phải có trách nhiệm cấp ngựa cho những người đỗ đạt về kinh. Nếu ai ốm đau chưa về được, quan địa phương phải phái người đến tận nơi điều tra thực hư. Ai không tuân theo chỉ dụ sẽ bị tước bỏ văn bằng. Còn nếu quan địa phương không khai báo nghiêm túc sẽ bị nghiêm trị.
Ngoài ra, vua Kiến Phúc còn cho ngựa đi đón những người đã bị giáng chức, cách chức đưa về kinh chờ lệnh bổ dụng. Việc làm của hoàng đế Kiến Phúc được cho là hành động chiêu mộ nhân tài trên cả nước, hy vọng đưa nước nhà qua giai đoạn rối ren.
Ngày 31/7/1884 Nguyễn Giản Tông qua đời khi mới 15 tuổi. Có thuyết nói rằng vua mắc bệnh mà chết, cũng có thuyết nói vua bị đầu độc. Đến nay cái chết của nhà vua này vẫn là bí ẩn lịch sử. Sau khi mất, thi hài vua được an táng tại làng Dương Xuân Thượng, gọi là Bồi lăng.
(Còn nữa)
