Viễn cảnh Washington trở thành bạn với Moskva
Sau khi đắc cử, Trump đã tính tới việc gặp chính thức Putin, nhưng những lùm xùm quanh cuộc điều tra Nga can thiệp bầu cử Mỹ cùng những bất đồng ở Ukraine và Syria đã khiến ý định này của ông chưa thể trở thành hiện thực. Nếu mọi việc diễn ra theo đúng kế hoạch, cuộc gặp ở Helsinki sẽ là lần đầu tiên lãnh đạo Mỹ và Nga có một hội nghị thượng đỉnh.
Cuộc gặp sẽ diễn ra ngay sau khi Trump dự hội nghị thượng đỉnh NATO ở Brussels và thăm Anh, trong bối cảnh các đồng minh châu Âu của Mỹ có những bất đồng ngày càng sâu sắc với chính quyền Trump về một loạt vấn đề như thương mại, môi trường và chính sách quân sự.
Các đồng minh, đối tác của Mỹ ở châu Âu lo ngại rằng sau cuộc gặp thượng đỉnh này, Trump sẽ tiến gần hơn tới Putin, người bị nhiều lãnh đạo Tây Âu và quan chức đối ngoại Mỹ coi là một đối thủ lớn.
Theo một bình luận viên, bên ngoài, Anh phản ứng khá bình thản với thông báo về cuộc gặp Trump – Putin, khi nói rằng đây là một "hội nghị thượng đỉnh như bình thường", nhưng những thông điệp gần đây của các quan chức nước này lại không che giấu nổi sự lo lắng.
"Người ta thường nói sức mạnh của Trump nằm ở tư duy ngoài lối mòn. Nhưng điều đó không đúng. Ông ấy thậm chí còn không biết lối mòn đó là gì", bình luận gần đây của một chính trị gia cấp cao Anh, người từng tiếp xúc với nhiều đời Tổng thống Mỹ, phản ánh nỗi bất an của các lãnh đạo châu Âu về sự khó lường của lãnh đạo Nhà Trắng và viễn cảnh Washington trở thành bạn với Moskva, trong khi London và các đồng minh châu Âu bị gạt sang một bên.
Họ lo sợ rằng cuộc gặp Trump – Putin sẽ mang âm hưởng giống như hội nghị thượng đỉnh Trump – Kim ngày 12/6, khi Trump liên tiếp thể hiện thiện cảm với lãnh đạo Triều Tiên và có những động thái nhượng bộ bất ngờ trước Bình Nhưỡng. Tổng thống Mỹ cũng có thể quá háo hức với cuộc gặp Putin mà phớt lờ những thông điệp quan trọng tại hội nghị thượng đỉnh NATO và cuộc hội đàm với Thủ tướng Anh Theresa May diễn ra ngay trước đó.
Nỗi lo này càng lớn hơn sau khi các lãnh đạo phương Tây chứng kiến Trump kiên quyết rút khỏi tuyên bố chung G7 hồi đầu tháng và đăng những dòng tweet chỉ trích đồng minh khiến các nhà ngoại giao bị sốc.
Theo một bình luận viên, vấn đề với các lãnh đạo châu Âu là họ không dự đoán được điều gì sẽ diễn ra tại cuộc gặp Trump – Putin. Họ e ngại rằng cuộc gặp sẽ tạo động lực để Trump đưa ra những quyết định khó lường để lấy lòng Putin, chẳng hạn như quyết sách về vấn đề Syria, giải trừ vũ khí, tập trận với NATO hoặc thậm chí là lệnh cấm vận mà phương Tây đang áp đặt với Moskva.
"Chúng tôi không biết. Chúng tôi nhận ra là mình không thể biết điều gì sẽ được quyết định", một nhà ngoại giao Anh giấu tên, thừa nhận.
Vì sao châu Âu bất an?
Trump từ trước tới nay không che giấu quan điểm "phi truyền thống" về đồng minh truyền thống. Ông sẵn sàng áp thuế nhôm và thép đe dọa sẽ tiếp tục áp thuế mặt hàng ôtô từ các đồng minh thuộc Liên minh châu Âu, đồng thời chỉ trích NATO "tệ hại như Thỏa thuận Thương mại Tự do Bắc Mỹ", thậm chí còn nói đùa về việc thay đổi quan hệ với NATO thành "hợp tác kiểu thời vụ".
"Châu Âu lo sợ khi Trump ngồi vào bàn đàm phán với Nga khi họ không biết chiến lược của ông là gì", Daniel Fried, chuyên gia tại Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định. "Khi Trump phớt lờ những lời chỉ trích trong nước để gặp Putin và có xu hướng ngưỡng mộ lãnh đạo này, điều đó khiến người ta bất an".
Nỗi bất an này không phải là không có cơ sở. Trump đã ra lệnh ngừng các cuộc tập trận Mỹ - Hàn chỉ để đổi lấy lời cam kết không cụ thể của Kim Jong-un về "hướng tới phi hạt nhân hóa hoàn toàn". Trong hội nghị thượng đỉnh lần này, đối thủ của Trump là Putin, lãnh đạo lão luyện và có kinh nghiệm đàm phán hơn Kim Jong-un rất nhiều.
"Putin có thể sẽ xây dựng hình ảnh lôi cuốn", Fried nói. "Ông ấy khôn ngoan và biết mình có cái gì. Người ta lo sợ rằng ông ấy có thể dễ dàng khiến Trump thừa nhận hoặc trao đi quá nhiều".
Bởi vậy, khi ký tuyên bố chung Helsinki, Trump có thể ra lệnh ngừng các cuộc tập trận chung Mỹ - NATO ở Ba Lan và các nước vùng Baltic, vốn bị Nga phản đối từ lâu. Ông cũng có thể nới lỏng lệnh trừng phạt với Nga mà không tham vấn với các đồng minh châu Âu.
Việc Trump có hai cuộc họp quan trọng với NATO và Anh trước khi ngồi lại với Putin cũng có thể ảnh hưởng lớn đến kết quả thượng đỉnh Mỹ - Nga. Theo Fried, nhiều lãnh đạo châu Âu lo ngại rằng tại hội nghị thượng đỉnh NATO, Trump có thể tung những lời lẽ chỉ trích đồng minh vì đã "lợi dụng" Mỹ, như những gì đã xảy ra tại hội nghị G7.
Chuyến thăm Anh sau đó của Trump cũng được dự đoán là gặp nhiều trắc trở, khi các nhà hoạt động ở London đã kêu gọi tổ chức một cuộc biểu tình lớn để phản đối Tổng thống Mỹ ngay khi ông vừa đặt chân xuống sân bay. Cuộc biểu tình này có nguy cơ phủ bóng lên triển vọng tăng cường quan hệ "đồng minh đặc biệt" vốn đang trắc trở giữa Anh và Mỹ.
Nếu cả hai sự kiện này đều không thuận lợi, khi ngồi vào bàn đàm phán với Putin, Trump sẽ rất muốn làm gì đó để tạo "thắng lợi lớn" trong chuyến đi đến châu Âu lần này. "Lúc ấy Trump sẽ ở vị thế rất yếu vì ông không muốn có ba cuộc gặp tồi tệ liên tục", Fried nhận định. "Có nguy cơ Trump sẽ nhượng bộ nhiều trước Putin để có được một hội nghị triển vọng".
Nhiều chuyên gia bày tỏ lo ngại rằng Trump sẽ nhượng bộ Putin trong cuộc họp. Vài tuần trước, Trump đã kêu gọi Nga được tái gia nhập nhóm các cường quốc công nghiệp G7 để trở thành G8 như trước kia. Ông còn ám chỉ việc Nga sáp nhập Crimea là chính đáng vì nhiều người Nga sống ở đó. Trump cũng tiếp tục đưa ra nghi ngờ về cáo buộc Moskva can thiệp bầu cử tổng thống năm 2016.
Các nhà phân tích so sánh mong muốn gặp Putin của Trump giống như mong muốn đàm phán với Kim Jong-un. Hai tuần trước, trong hội nghị tại Singapore, Trump - Kim tuyên bố hướng tới phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên nhưng không nêu chi tiết sẽ thực hiện quá trình này như thế nào.
Trump còn tuyên bố hủy bỏ các cuộc tập trận quân sự chung với Hàn Quốc - điều mà Bình Nhưỡng mong muốn bấy lâu nay, khiến nhiều nhà phân tích đánh giá Trump đã cho nhiều hơn nhận và cảnh báo điều tương tự có thể xảy ra tại Phần Lan.
Họ lo ngại rằng Trump có thể tiết lộ với Putin thông tin mật, phát đi tín hiệu cho thấy Mỹ sẵn sàng dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt, thể hiện rằng Mỹ không mặn mà với việc bảo vệ các đồng minh NATO ở Đông Âu hay hứa hẹn với Putin về các ưu đãi thương mại.
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và các quan chức khác thường nhấn mạnh rằng chính quyền Trump đã cứng rắn hơn đối với Nga so với chính quyền Obama. Họ nhắc đến các biện pháp trừng phạt của Mỹ, việc cung cấp vũ khí cho quân đội Ukraine, trục xuất các nhà ngoại giao và lên án Nga về các cuộc tấn công mạng.
Tuy nhiên, việc Trump luôn miễn cưỡng chỉ trích Putin phần nào giảm nhẹ sức nặng của những biện pháp này. "Điều quan trọng là Tổng thống nói gì", R. Nicholas Burns, nhà ngoại giao từng làm việc trong chính quyền Clinton và George W. Bush, nói. "Những điều ông ấy nói hoàn toàn làm suy yếu chính sách. Giống như ông ấy không có quan điểm đồng điệu với chính quyền của mình".
Richard N. Haass, chủ tịch trung tâm Hội đồng Quan hệ đối ngoại, bình luận: "Các nhân viên chính quyền chỉ tập trung vào lời bài hát mà bỏ qua giai điệu. Một vài phần trong lời bài hát thì cứng rắn, nhưng giai điệu thì lại như tình ca".
Trump lập luận rằng mối quan hệ cá nhân sẽ giúp ông mang lại kết quả vượt qua những người tiền nhiệm. Trong cuộc phỏng vấn với Fox News sau cuộc họp ở Singapore, Trump nói nếu ông ăn tối với Putin, ông có thể thuyết phục Putin rút khỏi Syria và khủng hoảng Ukraine.
Harry J. Kazianis, chuyên gia tại Trung tâm Lợi ích Quốc gia, thì ủng hộ việc Trump gặp Putin: "Hội nghị thượng đỉnh giữa hai lãnh đạo sẽ không giải quyết tất cả sự khác biệt nhưng ít nhất đó là một bước đi đúng hướng để ngăn chặn một cuộc chiến tranh lạnh và thậm chí tệ hơn là xung đột thật sự",
