Cào nhám - nghề huỷ hoại môi trường biển ở Quảng Ninh

Những "cỗ máy huỷ diệt"

Trung tuần tháng 9/2023, tại vùng biển Hải Hà – Móng Cái, một vùng biển nổi tiếng giàu tài nguyên, H. đón phóng viên lên thuyền của mình. Với người làm nghề lưới đánh bắt ven bờ như H, những chiếc tàu giã cào thực sự là “hung thần”.

H chỉ cho tôi đặc điểm nhận dạng tàu giã cào. Tàu được hàn một bộ khung sắt phía đuôi, chiếc ròng rọc được treo trên thanh ngang để thả hoặc kéo dây lưới. Bộ cào được thiết kế như chiếc bừa trên ruộng, nhưng lưỡi sắt dày hơn. Sau cào là túi lưới, có chiều dài từ 500 - 1.500m, mắt lưới dày từ 5-10cm và có nhiều lớp để “sàng”, “quét” hải sản từ tầng đáy đến mặt nước. Bộ kích điện được dòng xuống phía trước mũi cào. Hải sản bị mắc xung điện, chúng không thể bơi xa, chiếc cào khi đó làm nhiệm vụ đuổi hải sản từ tầng đáy ngoi lên, rồi bị cuốn vào túi lưới.

23h đêm, bầu không khí yên tĩnh tại khu vực hòn Miều, thuộc xã đảo Cái Chiên (huyện Hải Hà) bị phá vỡ bởi tiếng động cơ tàu kéo ầm ì. Tiếng máy gầm gào to hơn khi tàu thực hiện công việc cày xới đáy biển. Hơn chục con tàu quần thảo trong bán kính chỉ khoảng 2 km2.

Tàu cào nhám như những chiếc "máy bừa" xới tung đáy biển. Ảnh Quang Hà

H cho tôi biết: "Đây là đội tàu cào, chuyên cào nhám đến từ tỉnh khác, được "bảo kê" bởi một nhóm người đứng ra thu mua nhám, rồi bán cho chủ hàng miền Trung, cung cấp cho các cơ sở nuôi tôm hùm".

Trước đây, ngư dân Quảng Ninh không để ý đến con nhám, bởi đó là 1 loại sò nhỏ, thường sống dưới lớp bùn cát. Hơn 10 năm trước, nghề cào nhám xuất hiện ở các vùng biển Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, sau bị các địa phương này cấm vì hủy diệt nguồn lợi thủy sản. Từ năm 2022, những con tàu cào nhám tìm đến vùng biển Quảng Ninh.

Tàu chuyên cào nhám được trang bị bộ cào chuyên dụng, không có răng như bộ cào khác, túi lưới vẫn bố trí phía sau cùng, mắt lưới nhỏ chỉ khoảng 2cm, vừa đủ để lọc cát và giữ lại con nhám bằng đầu ngón tay bên trong.

H cho thuyền của mình lại gần một chiếc tàu cào và pha đèn pin sang. Các thuyền viên trên tàu vẫn miệt mài làm việc. Có thể họ cho rằng thuyền lưới như H chỉ đến trông chừng lưới bị mắc vào cào làm đứt. Cứ 10-15 phút, tàu cào lại nhấc đáy để thu gom nhám đóng bao.

Theo H, “thời điểm hiện tại, các chủ hàng thu mua 120.000 đến 140.000 đồng/bao nhám. Mỗi tàu làm 5 - 7 tiếng đồng hồ 1 ca, gặp bãi cũng kiếm được khoảng 15 - 20 triệu đồng”.

Ngoài khu vực hòn Miều, địa bàn khai thác của “nhám tặc” trải dài tới vùng biển Móng Cái. Đi tới đâu, lưỡi cào của họ xới tung bùn cát đến đấy, làm xáo trộn môi trường sinh sản, sinh trưởng của các loài hải sản, ấu trùng dưới đáy biển...

Khó khăn trong xử lý

Trao với phóng viên, Thượng tá Đỗ Thái Bình Vương - Đồn Trưởng đồn Biên phòng Quảng Đức (quản lý gần 50km trên biển thuộc huyện Hải Hà và huyện Đầm Hà) cho biết: "Đội tàu giã cào xuất hiện từ lâu trên vùng biển Quảng Ninh. Chúng tôi thường xuyên phối hợp với các xã ven biển, cùng các lực lượng khác kiểm tra, bắt giữ các tàu có hành vi khai thác trái phép. Tuy nhiên, thủ đoạn của các tàu này ngày càng tinh vi. Có khi chúng tôi bắt được tại chỗ, các đối tượng liền chặt bỏ bộ cào xuống biển, nhằm xóa dấu vết… Đồn biên phòng tuần tra kiểm soát cả biên giới trên bộ và trên biển, lực lượng mỏng nên chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn".

Ông Đỗ Đình Minh, Chi cục trưởng Chi cục Thuỷ sản Quảng Ninh thông tin, hoạt động khai thác thủy sản bằng nghề cấm, ngư cụ cấm diễn ra ngày càng phức tạp, tinh vi trên vùng biển Quảng Ninh. Hoạt động của cơ quan chức năng phải công khai và chủ yếu trong giờ hành chính nên đối tượng vi phạm dễ dàng theo dõi, thông báo cho nhau để né tránh, lẩn trốn khiến việc phát hiện và bắt giữ quả tang rất khó khăn.

"Lực lượng kiểm ngư tỉnh Quảng Ninh có 2 tàu tuần tra, chúng tôi nổ máy từ bờ là ngư dân biết và báo nhau tìm cách né tránh. Thậm chí khi thấy bóng dáng lực lượng chức năng là họ phi tang. Để ngăn chặn tình trạng “cào nhám” chúng tôi phải phối hợp cùng nhiều lực lượng, chính quyền địa phương, Bộ đội Biên Phòng, và lực lượng Kiểm ngư. Khi có chốt liên ngành, tình trạng đánh bắt trái phép đã giảm đi đáng kể, tuy nhiên họ vẫn lén lút đánh bắt khi vắng bóng lực lượng chức năng. Lực lượng liên ngành đã bắt và xử phạt nhiều tàu, nhưng vì lợi nhuận một số tàu vẫn bất chấp", ông Minh nói.

Cũng theo lời ông Minh, thời gian tới, Chi cục Thủy sản tỉnh Quảng Ninh cùng các lực lượng chức năng của tỉnh tăng cường kiểm tra, giám sát để bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản trên địa bàn tỉnh. Đồng thời, tiếp tục tăng cường tuyên truyền để các tổ chức, cá nhân nâng cao nhận thức, ý thức, trách nhiệm và có các hành động cụ thể, thiết thực, chung sức bảo vệ nguồn lợi thủy sản.

Trước đó ngày 6/9, tại khu vực đảo Hòn Miều – Cái Chiên, huyện Hải Hà, Đoàn Thanh tra của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Quảng Ninh và Chi cục Thuỷ sản Quảng Ninh đã bắt giữ 4 tàu cá của địa phương khác sử dụng cào khung sắt để khai thác nhám. Đoàn đã bàn giao cho UBND huyện để tiến hành xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật.