Cảnh báo rủi ro tiềm ẩn trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Kênh huy động vốn quan trọng

Theo Bộ Tài chính, trong năm 2021, thị trường TPDN vẫn tiếp tục là kênh huy động vốn quan trọng của các DN, đáp ứng nhu cầu vốn trung và dài hạn cho đa dạng lĩnh vực như: sản xuất, thương mại, dịch vụ, năng lượng... Mặc dù nền kinh tế chịu ảnh hưởng lớn của dịch bệnh, các DN vẫn lựa chọn kênh phát hành trái phiếu để huy động vốn với khối lượng phát hành tăng 40,36% so với năm 2020.

Thống kê cho thấy, khối lượng đăng ký chào bán TPDN ra công chúng năm 2021 tầng cao nhất từ trước tới nay, đạt 51.125 tỷ đồng, tăng 51,8% so với năm 2020; khối lượng phát hành thực tế tăng 11,8%, chiếm 5,3% tổng khối lượng phát hành. Trong quý I/2022, các DN đã chào bán 5.486 tỷ đồng TPDN ra công chúng.

Khối lượng giao dịch trên thị trường TPDN thứ cấp, bao gồm cả TPDN niêm yết và TPDN phát hành riêng lẻ, đều tăng so với năm 2020. Theo đó, nhu cầu giao dịch TPDN trên thị trường là tương đối lớn, việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống giao dịch TPDN tại Sở Giao dịch chứng khoán là cần thiết để vừa tăng cường tính minh bạch của thị trường, vừa thúc đẩy thanh khoản trái phiếu.

Cũng theo đánh giá của Bộ Tài chính, thông tin thị trường TPDN ngày càng minh bạch với việc yêu cầu công bố thông tin tập trung trên hệ thống chuyên trang thông tin đối với cả DN phát hành và tổ chức đăng ký, lưu ký.

Những rủi ro tiềm ẩn trên thị trường

Mặc dù có các kết quả tích cực nêu trên, theo Bộ Tài chính, thị trường TPDN năm 2021 còn xuất hiện những vấn đề mới, có thể là các rủi ro đối với sự phát triển của thị trường. Đáng chú ý, qua công tác quản lý giám sát, Bộ Tài chính đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ tình hình hoạt động của thị trường TPDN 10 tháng đầu năm 2021 và phân tích một số rủi ro trên thị trường như tại Công văn số 1957/BTC-TCNH ngày 20/12/2021. Theo đó, vẫn còn những rủi ro tiềm ẩn trên thị trường.

Thứ nhất, về nhà đầu tư TPDN riêng lẻ: Mặc dù trên thị trường sơ cấp, tỷ trọng nhà đầu tư cá nhân mua TPDN riêng lẻ giảm mạnh so với năm 2020 nhưng trên thị trường thứ cấp tỷ trọng mua của các nhà đầu tư cá nhân lên tới mức 19% tổng khối lượng phát hành. Để chào mời, mua TPDN riêng lẻ cho nhà đầu tư cá nhân, thị trường đã xuất hiện nhiều cách thức “lách” quy định của pháp luật về nhà đầu tư chứng khoán riêng lẻ.

Cụ thể, nhà đầu tư cá nhân được xác nhận là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp (hiệu lực trong vòng 1 năm) bằng hợp đồng mua kỳ hạn TPCP hoặc chứng khoán niêm yết trong thời gian từ 2-4 ngày; Nhà đầu tư cá nhân sử dụng tài khoản vay ký quỹ để chứng minh danh mục chứng khoán niêm yết đang nắm giữ có giá trị trên 2 tỷ đồng nhưng thực tế số vốn tự có thấp hơn; Cá nhân không trực tiếp đứng tên mua trái phiếu mà ký hợp đồng dân sự với công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại hoặc DN khác để mua TPDN riêng lẻ.

Thứ hai, về DN phát hành: Trong số 358 DN phát hành TPDN riêng lẻ năm 2021, có 57 DN phát hành có kết quả kinh doanh lỗ trước khi phát hành; 45 DN có hệ số nợ trên vốn chủ sở hữu lớn hơn 10 và 10 DN phát hành có tỷ lệ khối lượng phát hành gấp trên 5 lần vốn chủ sở hữu. Thậm chí, một số DN phát hành để góp vốn, mua cổ phần, mua trái phiếu của DN khác hoặc cho DN khác vay vốn; hoặc phát hành để chuyển vốn “lòng vòng” nhằm lách quy định về giới hạn cho vay/đầu tư TPDN của tổ chức tín dụng đối với 1 khách hàng/nhóm khách hàng.

Bên cạnh đó, cũng theo Bộ Tài chính, trên thị trường còn có hiện tượng các DN chào bán công khai TPDN phát hành riêng lẻ trên các phương tiện thông tin đại chúng. Trái phiếu được chào bán là trái phiếu có lãi suất cao (11-12%/năm), thông tin chào bán do chính tổ chức phát hành trực tiếp chào mời trên thị trường sơ cấp (như trường hợp của CTCP Tập đoàn APEC và CTCP Tập đoàn VsetGroup hoặc do DN có liên quan chào bán lại trên thị trường thứ cấp (như trường hợp Tập đoàn Tân Hoàng Minh chào bán các trái phiếu do Cty TNHH Bất động sản Ngôi sao Việt và CTCP Cung điện Mùa đông phát hành trên website của Tập đoàn).

Về tổ chức cung cấp dịch vụ: Tổ chức tư vấn hồ sơ chào bán trái phiếu là công ty chứng khoán cung cấp dịch vụ tư vấn, rà soát, hỗ trợ xây dựng hồ sơ chào bán TPDN riêng lẻ đáp ứng quy định về điều kiện và hồ sơ chào bán trái phiếu theo Nghị định số 153 và có trách nhiệm rà soát, đảm bảo tính tuân thủ của hồ sơ. Tuy nhiên, vẫn có hiện tượng một số tổ chức tư vấn xây dựng hồ sơ chào bán có lợi cho DN để huy động vốn mà không cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin công bố cho nhà đầu tư.

Ngoài ra, theo quy định tại Nghị định số 153, tổ chức đại lý phát hành, tổ chức đăng ký lưu ký trái phiếu có trách nhiệm rà soát chào bán cho đúng đối tượng nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp và thực hiện đăng ký, chuyển nhượng trái phiếu cho đúng đối tượng nhà đầu tư. Tuy nhiên, một số tổ chức đại lý phát hành, tổ chức đăng ký lưu ký cung cấp các dịch vụ để hợp thức hóa hồ sơ xác nhận nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp để chào mời nhà đầu tư cá nhân mua TPDN riêng lẻ.