Nền kinh tế Việt Nam đang đứng trước những thách thức không nhỏ, một phần đến từ những “biến động” ngoại sinh, mà điển hình là chính sách thuế quan đầy khó đoán của Hoa Kỳ.
Những thông tin về việc Hoa Kỳ áp thuế đối ứng lên hàng hóa Việt Nam, dù đã có những điều chỉnh về thời gian và mức độ, vẫn tạo ra một tâm lý bất an cho cả doanh nghiệp và nhà đầu tư. Sự không chắc chắn này có thể làm trì hoãn các quyết định đầu tư, thu hẹp hoạt động sản xuất kinh doanh và gây ra những xáo trộn khó lường cho thị trường lao động.
“Biến động” ngoại sinh và áp lực nội tại
Cụ thể, nếu Hoa Kỳ áp dụng mức thuế đối ứng đáng kể, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những ngành hàng xuất khẩu chủ lực sang thị trường Mỹ, sẽ phải đối mặt với vô vàn khó khăn. Áp lực thuế quan gia tăng đột ngột sẽ bào mòn đáng kể lợi nhuận, thậm chí đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình thế thua lỗ. Trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, việc tăng giá sản phẩm để bù đắp chi phí thuế quan có thể khiến hàng hóa Việt Nam mất đi lợi thế cạnh tranh, dẫn đến giảm sút đơn hàng và thị phần. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh nghiệp mà còn kéo theo những hệ lụy cho người lao động, với nguy cơ cắt giảm nhân sự, giảm giờ làm và gia tăng thất nghiệp.
Trong bối cảnh đó, áp lực nội tại từ việc tăng thu ngân sách và điều chỉnh các chính sách thuế trong nước, đặc biệt là thuế TTĐB, càng trở nên nặng nề. Tuy nhiên, việc tăng thuế TTĐB vào thời điểm này cần được xem xét một cách kỹ lưỡng, tránh tạo ra hiệu ứng “thuế chồng thuế”, làm trầm trọng thêm những khó khăn mà nền kinh tế đang phải đối mặt. Một động thái tăng thuế nội địa mạnh mẽ vào thời điểm này có thể tạo ra một "cú đúp" tác động tiêu cực lên nền kinh tế, vốn đang phải đối mặt với những thách thức từ bên ngoài.
Cần một lộ trình điều chỉnh hợp lý
Một trong những vấn đề then chốt được đặt ra trong các cuộc thảo luận về chính sách thuế TTĐB là lộ trình điều chỉnh. Nhiều ý kiến từ các hiệp hội doanh nghiệp và chuyên gia kinh tế đều cho rằng, việc tăng thuế cần được thực hiện theo một lộ trình hợp lý, từng bước một, thay vì tăng đột ngột với mức tăng quá cao.
Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), trong công văn gửi Quốc hội, đã kiến nghị cụ thể về lộ trình điều chỉnh thuế TTĐB đối với một số mặt hàng. Đối với rượu bia, VCCI đề xuất bắt đầu áp dụng từ năm 2028 và tăng thuế mỗi năm 5% theo Phương án 1. Đối với thuốc lá, kiến nghị mức thuế tuyệt đối tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Những đề xuất này nhằm mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực đến sản xuất kinh doanh, đồng thời vẫn đảm bảo tăng thu ngân sách một cách bền vững.
Việc áp dụng các phương án tăng thuế TTĐB cần được cân nhắc kỹ lưỡng, đặc biệt là trong bối cảnh Quốc hội sẽ thông qua Luật thuế TTĐB tại kỳ họp tháng 5/2025. Nếu quyết định tăng thuế được đưa ra mà không tính đến những diễn biến khó lường của chính sách thuế quan từ Hoa Kỳ (dự kiến có kết quả vào tháng 7), Việt Nam có thể tự đẩy mình vào thế khó, khi phải đối mặt với “cú sốc kép” từ cả bên trong lẫn bên ngoài.
Lấy ví dụ cụ thể về một số mặt hàng, đối với ô tô pickup, đây là phương tiện phục vụ cho nhiều ngành kinh tế khác nhau, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và các ngành xây dựng, vận tải. Việc tăng thuế có thể làm tăng chi phí đầu vào cho các ngành này, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh chung của nền kinh tế.
Tương tự, đối với mặt hàng thuốc lá, việc tăng thuế quá cao và đột ngột sẽ càng đẩy người tiêu dùng đến các sản phẩm lậu, kích thích mạnh mẽ hơn nữa hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp, vốn đã là một vấn đề nhức nhối ở Việt Nam. Thuốc lá lậu không chỉ gây thất thu ngân sách Nhà nước mà còn không đảm bảo chất lượng, gây hại gấp nhiều lần cho sức khỏe người tiêu dùng, và gây khó khăn cho các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp. Hơn nữa, việc tăng thuế TTĐB quá cao và đột ngột cũng sẽ làm gia tăng khoảng cách giá giữa thuốc lá hợp pháp và thuốc lá lậu, tạo ra lợi nhuận kếch xù cho các đối tượng buôn lậu, gây ra những hệ lụy sâu rộng cho vấn đề an ninh, trật tự xã hội. Đồng thời, sinh kế của hàng chục nghìn hộ nông dân ở nhiều vùng trồng nguyên liệu trên cả nước cũng bị ảnh hưởng tiêu cực.
 |
| Tại Việt Nam, việc tăng thuế quá cao và đột ngột sẽ càng kích thích mạnh mẽ hơn nữa hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực cho kinh tế, an sinh-xã hội. |
Còn đối với bia rượu, việc tăng thuế có thể làm giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước so với hàng nhập khẩu, cũng như ảnh hưởng đến các hoạt động du lịch và dịch vụ liên quan.
Hài hòa các mục tiêu phát triển
Trong quá trình xây dựng và điều chỉnh chính sách thuế TTĐB, Việt Nam cần hướng đến sự hài hòa giữa các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Một mặt, cần đảm bảo nguồn thu ngân sách để đáp ứng các nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Mặt khác, cần tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và duy trì sự ổn định của thị trường.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã nhấn mạnh tại phiên họp thứ 43 rằng, cần lắng nghe ý kiến của các hiệp hội, doanh nghiệp và người dân, đặc biệt là những đối tượng chịu tác động trực tiếp của thuế TTĐB, như người nông dân trồng nguyên liệu và người lao động trong các ngành sản xuất liên quan.
Quốc hội cũng cần tính đến bối cảnh các chủ trương của Đảng, Nhà nước trong năm 2025 đã được xác định trong Nghị quyết 192, với mục tiêu tăng trưởng 8%, để có những giải pháp mạnh mẽ thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Việc xem xét và tính toán tác động của từng phương án thuế TTĐB là rất quan trọng để đảm bảo mục tiêu hạn chế tiêu dùng đối với các mặt hàng này, đồng thời tránh gây tác động lớn đến hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Việt Nam cần chủ động xây dựng các kịch bản ứng phó khác nhau, bao gồm cả kịch bản xấu nhất về thuế quan của Mỹ. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức kinh tế và các bên liên quan khác để đưa ra những quyết sách kịp thời và hiệu quả.
Việc cân nhắc kỹ lưỡng các tác động kinh tế - xã hội của chính sách thuế TTĐB, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động, là vô cùng quan trọng. Chỉ khi có được sự đồng thuận cao và một lộ trình điều chỉnh hợp lý, Việt Nam mới có thể tận dụng hiệu quả “con dao hai lưỡi” thuế TTĐB, vừa đảm bảo nguồn thu ngân sách, vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
