Nội dung vụ án
Theo cáo trạng, ngày 5/9/2012, UBND tỉnh Phú Yên có Thông báo số 50/TB-UBND về việc thu hồi đất để thực hiện dự án tại xã Hòa Tâm do Công ty TNHH Dầu khí Vũng Rô làm chủ đầu tư, trong đó giao UBND huyện Đông Hòa thực hiện thu hồi đất và thẩm định, phê duyệt, thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.
Ngày 3/4/2013, Chủ tịch UBND huyện Đông Hòa ký Quyết định số 229/QĐ-UBND thành lập Ban giải phóng mặt bằng (GPMB) do Huỳnh Ngọc Sương (Phó Chủ tịch UBND huyện) làm Trưởng ban, Nguyễn Kích (Giám đốc Trung tâm Phát triển quỹ đất (PTQĐ) làm Phó ban và 12 thành viên khác.
Trong quá trình đo đạc, kiểm kê do còn nhiều vướng mắc nên Nguyễn Tài (nguyên Chủ tịch UBND huyện Đông Hòa) đã chỉ đạo các đơn vị phải hoàn chỉnh phương án để niêm yết công khai lấy ý kiến những người bị thu hồi đất. Tuy nhiên, khi Trung tâm PTQĐ (đơn vị được giao lập phương án đền bù) chưa hoàn chỉnh, niêm yết công khai lấy ý kiến người dân thì ngày 4/10/2013, bị cáo Nguyễn Tài đã chỉ đạo Nguyễn Kích và Phòng TN&MT lập tờ trình Huỳnh Ngọc Sương ký Quyết định 806/QĐ-UBND phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ (giai đoạn 1) gồm 238 trường hợp với tổng số tiền hơn 95 tỷ đồng, chuyển Nguyễn Tài để làm việc với nhà đầu tư.
Do phương án đã phê duyệt chưa lập hoàn chỉnh, chưa thẩm định, chưa có danh sách chi trả bồi thường cụ thể, không thể chi trả tiền chính xác nên Trung tâm PTQĐ lập lại phương án đợt 1 gồm 10 trường hợp. Phòng TN&MT huyện Đông Hòa đã thẩm định theo đúng quy định và trình Huỳnh Ngọc Sương ký Quyết định số 945/QĐ-UBND ngày 26/11/2013 phê duyệt phương án với số hơn 4,2 tỷ đồng và làm thủ tục chi trả cho các trường hợp bị thu hồi đất. Ngày 2/12/2013, Nguyễn Tài chủ trì cuộc họp để nghe báo cáo về thẩm định và chi trả tiền cho các trường hợp bị thu hồi đất đợt 1, 2. Tại cuộc họp này, Nguyễn Tài đã chỉ đạo Phòng TN&MT sớm thẩm định trình phương án để UBND huyện duyệt chi trả bồi thường và giao Văn phòng UBND dự thảo thông báo theo kết luận chỉ đạo. Tuy nhiên, khi Văn phòng trình Nguyễn Tài thông báo để duyệt phát hành thì ông này đã lại thay đổi gạch bỏ từ “thẩm định” sửa thành “rà soát hoàn chỉnh”, và gạch bỏ cụm từ “phê duyệt phương án” sửa thành “Bảng kê chi trả tiền giai đoạn 1- 134ha cảng và sớm trình UBND huyện chi trả cho nhân dân theo kế hoạch trước ngày 30/12/2013.
Ngày 4/12/2013, khi đoàn công tác của UBND tỉnh Phú Yên kiểm tra tiến độ thì phát hiện dự án giai đoạn 1 -134ha được UBND huyện Đông Hòa phê duyệt 2 phương án bồi thường theo 2 Quyết định 806 và 945. Theo đó, yêu cầu Phòng TN&MT giải trình, thì được báo cáo phương án duyệt theo Quyết định số 806 chỉ làm tờ trình để phê duyệt chưa nhận hồ sơ để thẩm định, vì Nguyễn Tài chỉ đạo lập phương án cho nhà đầu tư ứng vốn nên các bộ phận liên quan đã lập lại phương án, tổ chức thẩm định trình duyệt theo Quyết định số 945 cho đúng quy định. Theo đó, thành viên đoàn công tác là cán bộ Sở TN&MT Phú Yên yêu cầu UBND huyện Đông Hòa thu hồi Quyết định số 806 và thực hiện theo Quyết định 945. Tuy nhiên Nguyễn Tài không thực hiện, đồng thời giao cấp dưới thu hồi Quyết định 945 và vẫn dùng Quyết định 806 để căn cứ bồi thường, hỗ trợ…
Theo bản án sơ thẩm, chính từ những việc làm này của Nguyễn Tài và cấp dưới gây thiệt hại cho Nhà nước số tiền hơn 9,2 tỷ đồng. Trong đó thực hiện bồi thường về đất không đủ mật độ cây trồng, đất lấn chiếm, nhà cất trái phép cho 3 trường hợp; hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm cho cán bộ đang công tác, cán bộ hưu trí, những người ở ngoài tỉnh, không trực tiếp sản xuất, không có hộ khẩu và không đăng ký tạm trú ở địa phương 9 trường hợp; lập hợp thức hồ sơ bồi thường, hỗ trợ diện tích đất nuôi trồng thủy sản vượt hạn mức cho 1 đối tượng, đứng tên 4 người khác để nhận tiền cao hơn so với quy định của pháp luật.
Tại phiên tòa tháng 9/2016, nguyên Chủ tịch UBND huyện Đông Hòa Nguyễn Tài đã bị TAND tỉnh Phú Yên tuyên phạt phạt 12 năm tù về tội Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng.
Bản án sơ thẩm bị hủy
Khi xét xử phúc thẩm, TAND Cấp cao tại Đà Nẵng đã yêu cầu làm rõ nhiều căn cứ về trách nhiệm của bị cáo Nguyễn Tài, nguyên Chủ tịch UBND huyện Đông Hòa để đưa ra xét xử nghiêm minh, tránh oan sai.
Tại Bản án phúc thẩm số 236/2017/HSPT ngày 25/9/2017 của TAND Cấp cao tại Đà Nẵng đã nêu rõ, bị cáo Nguyễn Tài cho rằng mình không phải là người trực tiếp chỉ đạo thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ vì đây là trách nhiệm của Ban GPMB. Bị cáo không có bất cứ văn bản nào chỉ đạo cụ thể việc chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ trong tổng số tiền hơn 9,2 tỷ. Bị cáo thực hiện việc triển khai dự án theo cơ chế đặc thù của UBND tỉnh Phú Yên. Việc tính toán thiệt hại trong bồi thường, hỗ trợ không có căn cứ và chưa đủ cơ sở kết luận vì dự án đang được triển khai chưa kết thúc. Sai phạm của bị cáo cần phải xem xét lại “hành vi cố ý làm trái”.
Luật sư Trần Minh Hùng (Văn phòng Luật sư Gia đình - Đoàn Luật sư TP HCM) cho rằng: Kết luận điều tra, cáo trạng và án sơ thẩm chỉ dựa vào lời khai của các bị cáo khác để kết tội ông Nguyễn Tài là mang tính suy đoán. Trong khi đó, ông Tài có Văn bản 512 yêu cầu Ban GPMB tiến hành các bước theo đúng quy trình thẩm định trước khi chi trả tiền bồi thường theo Phương án 25 nhưng chưa được xem xét. Phương án 25 chỉ chi trả cho 238 đối tượng nhưng thực tế đã chi trả cho 254 đối tượng. “Việc truy tố ông Nguyễn Tài tội “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” là không có căn cứ, không phù hợp với hành vi, trách nhiệm của bị cáo”, Luật sư Hùng nói.
TAND Cấp cao tại Đà Nẵng nhận thấy trong vụ án này hành vi của các bị cáo bị truy tố và xét xử là do làm trái các quy định của pháp luật về đất đai trong bồi thường. Việc xác định thiệt hại phải được các giám định viên tài chính về đất đai xác định số tiền bị thiệt hại do đền bù, hỗ trợ không đúng để từ đó mới có căn cứ xem xét trách nhiệm của những người được giao nhiệm vụ thực hiện công vụ nói trên. Trong quá trình điều tra, truy tố, cơ quan điều tra chỉ trưng cầu giám định viên của Sở TN&MT Phú Yên giám định các Quyết định số 806, Quyết định 905, các thông báo chỉ đạo của Nguyễn Tài và việc bồi thường, hỗ trợ cho Nguyễn Hữu Phí. Phải chăng một cơ quan tố tụng như TAND tỉnh Phú Yên cũng lại không biết quy trình xác định thiệt hại?
Đồng thời, bản án của TAND Cấp cao tại Đà Nẵng cũng khẳng định kết luận điều tra, cáo trạng, án sơ thẩm đều sử dụng kết quả giám định với các văn bản từ giám định viên của Sở TN&MT Phú Yên kết luận để truy tố và xét xử các bị cáo là chưa đủ căn cứ. “Quyết định số 806 chưa được niêm yết công khai, chưa thẩm định cũng chỉ vi phạm về trình tự, thủ tục khi thực hiện các quy định, nếu sau khi được thẩm định không làm thay đổi nội dung cũng như số tiền phải bồi thường như quyết định này thì các bị cáo không phải chịu trách nhiệm hình sự”- bản án phúc thẩm nêu.
Bản án phúc thẩm cũng cho rằng, việc chi trả số tiền bồi thường về đất và tài sản sai quy định theo Quyết định 806 hoàn toàn chưa được thẩm định như kết luận giám định. Vì vậy, phương án bồi thường theo quyết định này bị thiệt hại như thế nào phải được thẩm định lại theo đúng quy định. Danh sách được phê duyệt trong Phương án 25 (giai đoạn 1) là 238 hộ, nhưng khi chi trả là 254 hộ (vượt 16 hộ) cũng phải được làm rõ để từ đó xác định vai trò của các bị cáo trong việc chi trả sai, ai là người trực tiếp thẩm định thì phải chịu trách nhiệm từ đó mới có căn cứ để thấy vai trò của Trưởng ban, các Phó trưởng ban GPMB. Do đó, bản án sơ thẩm tuyên 16 bị cáo tội “Cố ý làm trái các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” là chưa đủ căn cứ do chưa được giám định tư pháp kết luận thiệt hại. Trong vụ án này, việc điều tra cấp sơ thẩm là chưa đầy đủ và tòa án cấp phúc thẩm không thể bổ sung nên phải hủy toàn bộ bản án sơ thẩm để điều tra lại.
