Cần hài hòa giữa các quyền lợi

Nhà máy chế biến tăng nhanh, nguyên liệu khai thác nuôi trồng giảm

Theo Hiệp hội chế biến thủy sản (VASEP), hiện nguồn lợi thuỷ sản ven bờ cạn kiệt, đội tàu khai thác xa bờ chưa phát huy được hiệu quả. Sản lượng tôm nuôi mấy năm gần đây chỉ ở mức 350.000 tấn/năm, dự kiến chưa thể tăng cao. Các nguồn nguyên liệu khác như nuôi hải sản trên biển chưa thể tăng nhanh. Sự khan hiếm nguyên liệu thủy sản là vấn đề hết sức căng thẳng trong thời gian tới, bởi theo quy hoạch phát triển thủy sản được phê duyệt, sản lượng khai thác thủy, hải sản sẽ chỉ ở mức 2,1 triệu tấn/năm. Như vậy, nếu chỉ dựa vào nguyên liệu trong nước, khó có thể đưa xuất khẩu thuỷ sản vượt quá 4 tỷ USD mỗi năm.

Cũng theo thống kê của VASEP, gần đây, hệ thống nhà máy chế biến thủy sản phát triển nhanh hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng về sản lượng khai thác và nuôi trồng. Hiện cả nước có tới 450 nhà máy chế biến và chỉ tính riêng công suất cấp đông của các nhà máy chế biến thủy sản đông lạnh lên tới 1,7 triệu tấn thành phẩm mỗi năm, tương ứng 5,1 triệu tấn nguyên liệu. Trong khi đó, tổng sản lượng nguyên liệu đủ tiêu chuẩn làm thực phẩm ước tính mới đạt dưới 3,2 triệu tấn/năm.

Bên cạnh đó, sản xuất của ngành thuỷ sản mang tính mùa vụ cao, dẫn đến việc phần lớn nhà máy chế biến chỉ hoạt động 50% công suất thiết kế, nhất là trong lúc giáp vụ do không có đủ nguyên liệu. Vùng thiếu nguyên liệu trầm trọng nhất là miền Trung và miền Bắc. Khu vực đồng bằng sông Cửu Long, vốn là nơi có nguồn nguyên liệu thủy sản phong phú, cũng có không ít nhà máy thiếu nguyên liệu. Nếu không nhập khẩu nguyên liệu, nhiều nhà máy trong khu vực phải ngừng hoạt động.

Trước tình hình thiếu nguyên liệu như hiện nay, nhập khẩu nguyên liệu đang là giải pháp hữu hiệu của nhiều doanh nghiệp. Theo thống kê của ngành thủy sản, Việt Nam đang nhập khẩu thủy sản từ 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, với kim ngạch 90-100 triệu USD/năm, bằng 4 - 5% so với kim ngạch xuất khẩu thủy sản. Thị trường cung cấp thuỷ sản chính cho Việt Nam là Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, ASEAN, Hồng Kông, Đài Loan. Các mặt hàng thủy sản nhập khẩu của Việt Nam chủ yếu là tôm đông lạnh, cá đông lạnh, trong đó, tôm đông lạnh chiếm trên 70%, cá đông lạnh 10-16%, còn lại là các loại thủy sản khác như cá hồi tươi, cá hồi đông lạnh, tôm hùm, cá hộp, nghêu, sò...

Theo kế hoạch đề ra, nếu Việt Nam nhập khẩu 1 - 2 tỷ USD nguyên liệu thủy sản mỗi năm, có thể gia tăng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này thêm 1,8 - 3,5 tỷ USD, đưa giá trị xuất khẩu thủy sản lên 6 - 8 tỷ USD. Không những thế, việc nhập khẩu nguyên liệu còn tạo ra nguồn nguyên liệu bổ sung, khắc phục tính mùa vụ, giải quyết việc làm và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp phát huy hết công suất thiết kế.

Người nuôi trồng, đánh bắt băn khoăn

Không chỉ riêng người nuôi tôm, nuôi cá, thông tin VASEP đề nghị Chính phủ cho phép nhập nguyên liệu thủy sản được lãnh đạo các sở NN-PTNT các tỉnh, thành phố đồng bằng tiếp nhận với thái độ âu lo. Ông Nguyễn Việt Thắng, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT, Chủ tịch Hội Nghề cá Việt Nam, nhận định: Nếu chấp thuận đề xuất giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu thủy hải sản xuống còn 0%- 0,5% là tạo điều kiện cho doanh nghiệp chuyển hướng sang nhập khẩu nguồn nguyên liệu có lợi nhất cho họ, bỏ mặc nguồn nguyên liệu trong nước. Điều này không những gây khó khăn cho người nuôi trồng mà còn ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế về vùng quy hoạch, phát triển ngành.

Trong khi đó, ông Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch VASEP cho biết, việc nhập khẩu nguyên liệu thuỷ sản sẽ không gây ảnh hưởng bất lợi đến quyền lợi của nông dân, ngư dân trong nước. Việc nhập khẩu nguyên liệu thuỷ sản sẽ tạo ra nguồn bổ sung cho nguyên liệu sản xuất trong nước, giải quyết tình trạng thiếu nguyên liệu, khắc phục tính mùa vụ của nguồn cung ứng nguyên liệu tại chỗ. Do thiếu mới nhập, nên người nuôi trồng khó bị o ép về giá. Theo VASEP, nguồn nguyên liệu trong nước với giá rẻ sẽ là ưu tiên mua đầu tiên, vì giá của nguyên liệu thuỷ sản nhập khẩu bao giờ cũng cao hơn giá nguyên liệu trong nước. Đồng thời, việc nhập khẩu nguyên liệu cũng tạo áp lực để ngành khai thác và nuôi trồng thuỷ sản trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt về mặt chất lượng để thỏa mãn các yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Nhập nguyên liệu là việc cần làm để ngành thủy sản không lãng phí công suất các nhà máy chế biến. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng là chỉ nên cho nhập những nguyên liệu mà trong nước không có hoặc thiếu. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nên kết hợp với người nuôi trồng thủy, hải sản để xây dựng vùng nguyên liệu bảo đảm chất lượng và phát triển bền vững thay vì chỉ nhăm nhăm trông vào nhập khẩu nguyên liệu thủy sản, trước mắt chỉ có lợi cho doanh nghiệp chế biến.