Đặc sắc lễ tảo mộ ngày cuối năm
Người Chăm ở tỉnh Ninh Thuận có nhiều lễ hội mang nét văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc như: Katê, Rijanưgar, Súc dâng, Tết Ramưwan... Nếu như Katê là lễ hội lớn nhất trong năm của người Chăm Ahiêr thì Tết Ramưwan là lễ hội lớn nhất trong năm của người Chăm Bàni. Đây được xem là Tết cổ truyền, sản phẩm văn hóa tinh thần từ truyền thống tín ngưỡng cổ của cư dân người Chăm.
Tết Ramưwan được tổ chức chính vào các ngày 30/2 và ngày 1, 2/3 theo Chăm lịch và kéo dài suốt một tháng. Đây là dịp để con cháu, những người còn sống hội tụ nhớ đến tổ tiên, ông bà, các đấng sinh thành; cầu nguyện cho làng xóm được bình yên, nhà nhà sung túc, người người được an lành, hạnh phúc, mùa màng tươi tốt, đất nước thái bình. Do vậy, dù phải làm ăn xa và bận rộn mấy đi chăng nữa thì những người Chăm Bàni vẫn dành thời gian về quê để tận hưởng những giây phút hạnh phúc bên gia đình và người thân.
Vào những ngày này, nhà nhà trong làng người Chăm Bàni đông vui náo nhiệt, trẻ con chạy nhảy nô đùa tung tăng; đồ vật trong nhà, bếp, ngoài sân được sắp đặt gọn gàng, dọn vệ sinh sạch sẽ để đón khách. Trước ngày Tết Ramưwan, các bà, các chị, các mẹ chuẩn bị sắm quần áo mới cho đám nhỏ và quần áo lễ, đi chợ sắm lễ vật, xay bột làm bánh tét, bánh ít…
 |
| Vị chức sắc thực hiện nghi thức cúng trong lễ tảo mộ của người Chăm Bàni. |
Tối ngày 29 Tết, tại sân của chùa, các nam nữ thanh niên Chăm Bàni vui tươi và duyên dáng trong trang phục truyền rực rỡ sắc màu cùng nhau hát, múa đón mừng năm mới. Những điệu múa apsara, múa quạt truyền thống… xuất hiện trầm hùng mà sâu lắng, lúc lại nhẹ nhàng thiết tha.
Những điệu múa hòa quyện với âm thanh độc đáo, đặc sắc của tiếng trống paranưng bập bùng, tiếng kèn saranai réo rắt cùng không gian huyền ảo, mờ tỏ. Tất cả như đưa đồng bào đến với một thế giới khác - thế giới của các vị thần, với những cánh đồng lộng gió, với những cồn cát trắng chạy dài tràng ngập nắng vàng.
Lễ tảo mộ là phần quan trọng nhất của Tết Ramưwan. Lễ tảo mộ diễn ra trong 3 ngày, bắt đầu vào những ngày cuối của tháng cũ và kết thúc vào ngày đầu tiên của Tết Ramưwan.
Nghĩa địa của người Chăm Bàni thường ở nơi có địa hình cao ráo và sạch sẽ. Trong dịp tết Ramưwan, tất cả các tộc họ ở các làng Chăm Bàni đều đi đến nghĩa địa để tảo mộ. Từ sáng sớm, các vị chức sắc mặc áo dài trắng có viền đỏ quấn khăn, đầu bịt khăn trắng có tua đỏ, mang theo hộp đồng có trầu cau têm sẵn, thuốc lá, nước thánh, trầm hương đi đến nghĩa địa để làm lễ vật cúng tế.
Các thành viên trong gia đình từ các cháu thiếu nhi đến người trưởng thành và người già trong gia đình mặc trang phục truyền thống đẹp và mới nhất đi tảo mộ. Lễ vật trong lễ tảo mộ khá đơn giản, gồm: trầu cau, thuốc, nước uống và nước thánh.
Từng tộc họ đến nghĩa địa để làm cỏ, vun đất phần mộ cho sạch đẹp. Mộ của người Chăm Bàni là những hòn đá tròn xếp thành những hàng dài rất đều đặn. Tất cả được chôn có khoảng cách đều nhau và theo hướng Bắc - Nam. Hướng Bắc là vị trí của đầu, hướng Nam là vị trí của chân. Các mộ liền nhau, thậm chí chôn chồng lên nhau nên còn được coi là mộ chôn chung.
Khi vào lễ, các vị chức sắc làm lễ tẩy uế phần mộ và mời tổ tiên về dự lễ. Tiếp theo là đọc kinh cầu nguyện cùng với mọi người, làm dấu ấn thánh khấn vái ông bà tổ tiên phù hộ cho xóm làng và những người còn sống được yên bình hạnh phúc. Sau đó, lấy trầu cau têm sẵn nhét xuống từng ngôi mộ. Tiếp đó, mỗi người sẽ chắp tay giơ cao vái lạy sát đất 3 lần sau khi hoàn tất phần lễ.
 |
| Lễ tảo mộ của người Chăm Bàni không thể thiếu trầu cau. |
Sau phần lễ, bên các phần mộ, các gia đình ngồi nói chuyện cùng nhau. Nhiều người còn khóc vì vẫn còn thương nhớ người đã khuất.
Lễ tảo mộ diễn ra trong 3 ngày. Ngày đầu đi tảo mộ ở xa, ngày thứ 2 tảo mộ ở những chỗ gần hơn và ngày thứ 3 tảo mộ ở nơi gần nhất. Lý do của “lịch trình” tảo mộ này là do người Chăm Bàni quan niệm đi tảo mộ là để mời tổ tiên về ăn Tết. Ở xa, các ông bà tổ tiên đi lâu về đến nhà hơn nên phải tảo mộ trước, làm lễ mời trước.
Lễ tảo mộ là một phong tục rất quan trọng, một phần thuộc về tôn giáo, phần còn lại thuộc về tín ngưỡng dân gian. Đó là sự tưởng niệm, biết ơn tổ tiên và dòng tộc cũng như tâm linh của mọi người trong cộng đồng, không phân biệt đẳng cấp, tầng lớp, tất cả đều vì tổ tiên và ông bà.
Tháng tịnh chay để hướng tới chân thiện mỹ
Sau lễ tảo mộ, người dân sẽ về nhà làm lễ cúng ông bà. Nhà nào cũng làm lễ cúng bằng mâm mặn và mâm ngọt. Con trai đi lấy vợ cũng mang lễ vật về nhà cúng vào dịp này.
Khi mâm cúng được bày biện xong, thầy Char tụng kinh và cúng cho từng người trong gia đình, mỗi người cúng khoảng 10 phút. Sau phần cúng lễ, người Chăm Bàni tổ chức ăn uống tập trung tại các gia đình anh em họ hàng.
Sau phần lễ là phần hội. Tại các làng Chăm Bàni ở Ninh Thuận diễn ra nhiều hoạt động giải trí, văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao giữa thanh niên của các làng. Các vị chức sắc tôn giáo nêu gương sáng trong tinh thần hòa hợp đạo giáo, vận động tín đồ đoàn kết, đùm bọc giúp nhau làm ăn.
Với truyền thống hiếu khách, người Chăm Bàni đón tiếp anh em bè bạn, đồng nghiệp, bà con gần xa đến chúc Tết rất chu đáo và niềm nở. Càng đông khách đến chúc Tết, bà con càng phấn khởi và coi đó là niềm tin vào một năm mới mưa thuận gió hòa, vụ mùa thuận lợi, gia đình bình yên, khỏe mạnh, hạnh phúc, con cháu học giỏi và gặp nhiều may mắn trong cuộc sống.
Sau những ngày lễ hội vui tươi, các làng Chăm Bàni bước vào tháng tịnh chay Ramưwan trang nghiêm. Trong tháng Ramưwan, các vị chức sắc Bàni sinh hoạt tại thánh đường, chỉ được phép ăn uống khi mặt trời đã lặn.
Các vị chức sắc đạo Bàni quan niệm rằng thực hiện tháng tịnh chay là làm cho thể xác, tinh thần trong sạch. Các vị chức sắc chế ngự những ham muốn tầm thường, vận động tín đồ hướng tới cuộc sống chân thiện mỹ.
Mỗi người Chăm Bàni đều dành thời gian đến thánh đường để tịnh tâm, tự suy ngẫm về những việc làm của mình trong một năm đã qua, tự đánh giá bản thân và xóa bỏ những tạp niệm để sống tốt hơn. Đồng thời, cầu mong tổ tiên độ trì cho một năm mới mọi chuyện được tốt lành.
Tháng Ramưwan của đồng bào Chăm Bàni là hoạt động tôn giáo mang đậm sắc thái tín ngưỡng tâm linh của người dân địa phương. Các vị chức sắc động viên tín đồ chấp hành tốt chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Các gia đình tộc họ đoàn kết giúp đỡ nhau làm ăn vươn lên xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.
Tết Ramưwan là sản phẩm văn hóa và tinh thần được hun đúc từ truyền thống tín ngưỡng của cư dân người Chăm, góp phần làm phong phú bản sắc văn hóa dân tộc. Hiện nay, Tết Ramưwan, nhất là lễ tảo mộ của người Chăm Bàni thu hút nhiều khách tham quan du lịch, nhà nghiên cứu đến tìm hiểu nét văn hóa đặc trưng này.
