Cám cảnh “nồi da xáo thịt” vì những bản di chúc

Lập di chúc là hành vi văn minh, thể hiện ý thức về quyền sở hữu và trách nhiệm của người sở hữu tài sản. Tuy nhiên, khi đời sống con người bị cuốn theo vòng xoáy thị trường, khi các giá trị vật chất “lên ngôi” ở nhiều nơi cũng là lúc nền tảng đạo đức gia đình theo đó cũng bị ảnh hưởng theo.

Và vấn đề di chúc chia tài sản của bố mẹ cũng không thoát khỏi sự ảnh hưởng đó. Chuyện oái oăm đã xảy ra ở rất nhiều gia đình, khi tờ di chúc của bố mẹ để lại đã khơi mào cho cuộc chiến tranh dành tài sản giữa những người con. 

Mất tình anh em vì di chúc

Vợ chồng anh Dương Xuân Lê dắt díu nhau đến một văn phòng Luật sư ở Hà Nội để xin được tư vấn về thủ tục... kiện di chúc. Anh Lê cho biết, năm 1990, vợ chồng anh chị cưới nhau và được bố mẹ cho ra sống riêng ở mảnh đất của bố anh được phân. Theo anh Lê thì chính xác ngày đó, phần đất mà bố anh được cơ quan phân cho chỉ được 80m2, sau khi vợ chồng anh Lê làm nhà thì bố mẹ anh mua thêm 30m2 cho rộng rãi.

Ảnh minh họa

Gần 20 năm nay, vợ chồng anh sử dụng mảnh đất đó, xây nhà và cửa hàng cho thuê. Thủ tục cấp “sổ đỏ” vẫn chưa được làm thống nhất cho một ai. Mọi thành viên trong gia đình không ai nghĩ đến chuyện chia phần tại mảnh đất ấy. Phần bố mẹ anh Lê cũng nói miệng rằng phần đất ấy cho vợ chồng anh Lê vì anh con trai cả đã có cơ ngơi đàng hoàng, còn ba cô con gái đã lấy chồng ổn định.

Không ngờ một năm sau khi bố mẹ anh Lê qua đời, các anh chị em trong gia đình họp nhau lại và đưa ra bản di chúc. Tờ giấy ấy có nội dung: Mảnh đất của ông được phân và mua thêm tổng diện tích là 110m2, ông bà chia làm hai phần, vợ chồng anh Lê sẽ được 55m2, nửa còn lại sẽ được chia cho ba cô con gái. Vợ chồng anh Lê không đồng ý với bản di chúc đó với lý do là ngày trước ông bà đã di chúc miệng lại cho vợ chồng họ hết số đất kia. Vậy là cuộc chiến giữa di chúc miệng và di chúc giấy của gia đình anh Lê diễn ra căng thẳng.

Anh Lê thì một mực không chịu thực hiện di chúc giấy vì đã nhận di chúc miệng của bố mẹ trước đó. Còn những người con còn lại thì cho rằng “bản di chúc miệng” kia không có ai làm chứng. Bản di chúc giấy của họ mới thật sự có giá trị pháp lý vì giấy trắng mực đen rõ ràng, lại có cả người làm chứng khi ông bà lập di chúc nữa. Nếu vợ chồng anh Lê không thực hiện, họ sẽ đưa ra Tòa để chia tài sản rõ ràng.

Chưa biết vụ kiện di chúc của vợ chồng anh Lê có thành công hay không nhưng trước mắt mấy anh em trong gia đình chia làm hai chiến tuyến: Một bên là vợ chồng anh Lê, một bên là bốn anh chị em còn lại và họ đã trở thành thù địch của nhau.

Nhờ di chúc mà “biết” con

Một lần, Văn phòng Luật sư Nguyễn Văn Hậu (TP.Hồ Chí Minh) đã náo động vì di chúc của thân chủ. Một nhóm anh chị em ở quận Bình Thạnh kéo tới đây làm loạn vì phát hiện được tờ di chúc mà người cha âm thầm lập, để lại gia sản cho anh con út, trong khi gia đình có đến bảy người con. Theo người cha, chỉ đơn giản vì những người còn lại đều đã có cơ ngơi riêng, trong khi anh con út thì rất nghèo mà lại có lòng hiếu kính đối với cha.

Người cha nói: “Nó nghèo, nhưng lo lắng, chăm sóc tui đàng hoàng lắm, trong khi mấy đứa khác cả năm cũng không thăm viếng tui một lần”. Trong một lần lục lại giấy tờ cũ, một người trong nhóm anh em họ phát hiện được tờ di chúc. Họ nặng lời trách móc cha, lôi ông lên văn phòng Luật sư và gây áp lực, buộc ông phải làm lại tờ di chúc. Trước thái độ bất kính của đàn con, ông già nói trên chỉ còn biết im lặng, nước mắt lưng tròng: “Tui còn sống mà tụi nó đã vậy. Tui chết rồi chúng còn loạn cỡ nào?”.

Còn ông Nguyễn Công Tuấn (ở tỉnh Long An) lại rơi vào hoàn cảnh khác. Để yên tâm, ông không lập di chúc mà chia thẳng hết tài sản cho ba người con. Thế nhưng sau khi ông phân chia tài sản xong, con cái lập tức trở mặt với người sinh thành ra mình. Người con trai độc nhất và con dâu dù đang sống trên chính mảnh đất tổ tiên để lại vừa được chia nhưng nhiều lúc có thái độ như muốn đuổi bố ra khỏi nhà. Buồn bã, ông Tuấn tâm sự: “Giá như tôi chẳng chia tài sản ngay lúc sống mà cứ lập di chúc rồi chết đi chúng nó tranh giành thế nào mặc kệ. Chứ sống thế này khác gì chết”.

Để di chúc không tạo ra các cuộc chiến

Trước những “cuộc chiến tương tàn” do di chúc, hiện nay nhiều ông bố bà mẹ dù đã ở tuổi gần đất xa trời nhưng vẫn không dám nghĩ đến di chúc vì... sợ. Tuy nhiên, theo các Luật sư, việc lập di chúc là một hành vi văn minh, thể hiện được ý thức về quyền sở hữu và trách nhiệm của người sở hữu tài sản và đa số các di chúc là những “bài toán” đã được giải quyết một cách tối ưu cho các vấn đề về vật chất và tình cảm của người lập di chúc để lại.

Nhưng làm thế nào để những bản di chúc của bố mẹ để lại luôn là sợi dây liên kết tình cảm của con cái khi mình đã ra đi? Điều này không chỉ phụ thuộc vào chữ hiếu của những đứa con mà còn phụ thuộc vào sự công tâm của những người làm cha làm mẹ. Không nên vì yêu con này, hiềm khích một chút với con kia mà lập một bản di chúc nhất bên trọng, nhất bên khinh.

Mặt khác, người lập di chúc phải lưu ý để có một bản di chúc hợp pháp bởi theo Luật sư Trần Hùng Phong (ở TP.Hồ Chí Minh) thì “những tờ di chúc được lập không đúng luật càng là tiền đề cho những chuyện nồi da xáo thịt...”.

Theo quy định của pháp luật dân sự, tính hợp pháp của di chúc được thể hiện ở những khía cạnh như: Người lập di chúc trước khi lập phải đi khám sức khỏe để chứng minh mình hoàn toàn khỏe mạnh, minh mẫn; phô tô các giấy tờ liên quan đến tài sản để làm hồ sơ, nếu là tài sản chung của hai vợ chồng thì cần thống nhất trước; viết và tuyên bố di chúc theo đúng quy định pháp luật trước công chứng viên hoặc người có thẩm quyền chứng thực của UBND...

Đặc biệt, không nên nghĩ rằng, di chúc đã lập là bất di bất dịch, bởi di chúc chỉ có giá trị và được thực hiện khi người lập di chúc qua đời. Vì thế, khi còn sống, người lập di chúc vẫn có quyền hủy bỏ hay bổ sung di chúc. Phần được bổ sung có hiệu lực ngang với phần đã lập trước đó và nếu có mâu thuẫn thì phần bổ sung sau sẽ có hiệu lực thay thế. 

Nam Thành