Có nhiều khái niệm về môi trường kinh doanh, nhưng tựu trung lại, môi trường kinh doanh được hiểu là Chính phủ phải tạo điều kiện thuận lợi thông thoáng về cơ chế, pháp lý, hội nhập với thế giới, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển.
Từ nhiều năm nay, Việt Nam tiến hành cải cách các lĩnh vực liên quan môi trường kinh doanh nhằm nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp, như hành lang pháp lý, hệ thống hành chính, hệ thống thuế, phòng chống tham nhũng, giảm chi phí đầu vào. Dựa trên những tiêu chí cụ thể, những năm gần đây, Việt Nam được nhìn nhận có những cải cách khá tích cực. Nếu báo cáo môi trường kinh doanh 2008 khu vực Đông Á- Thái Bình Dương của WB và IFC ghi nhận Việt Nam có 2 lĩnh vực cải cách, thì năm 2009 mặc dù xếp hạng ở vị trí 91 (giảm một bậc) nhưng có sự ghi nhận lĩnh vực hệ thống đăng ký thông tin tín dụng công được cải cách. Năm 2010, tiếp tục bị tụt 2 bậc, nhưng Việt Nam vẫn được ghi nhận 2 lĩnh vực cải cách trong 10 tiêu chí đánh giá kinh doanh năm nay là nộp thuế, thương mại quốc tế . Cụ thể, Việt Nam đã rút ngắn thời gian làm thủ tục xuất nhập khẩu của doanh nghiệp 2 ngày, cắt giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp từ 28% xuống còn 25% và loại bỏ thuế thu nhập bổ sung đối với hoạt động chuyển nhượng đất đai. Về thủ tục đăng ký doanh nghiệp hầu hết nghiên cứu chuyên sâu đồng ý kiến là đã được cải thiện rất nhiều và là một điểm sáng của môi trường kinh doanh Việt Nam. Hiện các doanh nghiệp đăng ký kinh doanh, gia nhập thị trường dễ dàng hơn rất nhiều so với các năm trước, thủ tục, thời gian và chi phí thực sự được cắt giảm.
Tuy vậy, so với nhiều quốc gia, WB và IFC đánh giá, cải cách môi trường kinh doanh ở Việt Nam còn diễn biến với tốc độ chậm. Bà Sylvia Solf, Giám đốc chương trình Dự án Môi trường kinh doanh, nhóm Ngân hàng Thế giới lấy ví dụ, ở lĩnh vực vay vốn tín dụng, Việt Nam từ hạng 27 tụt xuống 30; về tiêu chí thành lập doanh nghiệp cũng bị tụt hạng từ 109 xuống 116; bảo vệ nhà đầu tư cũng tụt từ 165 xuống 172. Thừa nhận thực tế này, nghiên cứu của Trung tâm nghiên cứu kinh tế và chính sách Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội cho thấy, các báo cáo thường niên của các tổ chức thế giới đánh giá vị trí chung của môi trường kinh doanh Việt Nam rất thấp trong các bảng xếp hạng, thậm chí còn ở thứ hạng dưới rất xa so với các nước trong khu vực. Theo báo cáo môi trường kinh doanh của WB, Việt Nam xếp hạng 91 năm 2009 và 93 năm 2010, trong khi Thái Lan xếp hạng 12 năm 2009, 2010 và Trung Quốc ở vị trí 86 (2009), 89 (2010). Cùng kết quả tương tự, báo cáo năm 2009 của Forbes Việt Nam vẫn giữ vị trí cũ của năm 2008 là 113/121 quốc gia tốt nhất cho kinh doanh và thuộc nhóm 10 nước ở vị trí cuối bảng tổng sắp... Về các tiêu chí cụ thể, bên cạnh những cải thiện, Việt Nam vẫn chưa có được đánh giá cao, đặc biệt về thủ tục và thời gian dành cho các thủ tục hành chính do các quy định còn rườm rà, phức tạp nên doanh nghiệp phải tốn khá nhiều thời gian để xử lý. Các thống kê cho thấy, trung bình doanh nghiệp phải dành 29,1% thời gian để làm các thủ tục này, tức là chỉ còn 2/3 thời gian dành cho quản lý và điều hành. Những doanh nghiệp lớn hoặc ở những thành phố lớn, thời gian còn dài hơn, tương ứng 44,5% và 38,7% cho những chủ doanh nghiệp ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, hoặc trên 50% cho những doanh nghiệp có quy mô vừa và lớn. Về thủ tục đóng thuế, báo cáo môi trường kinh doanh của WB cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam thuộc nhóm tiêu tốn nhiều thời gian nhất do những thủ tục phức tạp. Bình quân 1 doanh nghiệp phải nộp 32 lần và mất 1.050 giờ làm việc trong một năm, trong khi ở In-đô-nê-xi-a là 266 giờ. Chính điều này kéo Việt Nam tụt 7 bậc so với năm ngoái, xuống vị trí 147. Báo cáo của Hiệp hội doanh nghiệp trẻ Việt Nam năm 2009 cũng cho thấy, 39% số doanh nghiệp được hỏi cho rằng, thủ tục thuế hiện nay là phức tạp trong khi chỉ có 16% cho là đơn giản, hơn 40% đánh giá chính sách thuế thiếu minh bạch, thiếu ổn định.
Tham nhũng và chi phí chính thức cũng làm ảnh hưởng không nhỏ tới môi trường kinh doanh.
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, ở Việt Nam, những cải cách về môi trường kinh doanh vẫn đang diễn ra, nhưng các nước khác trong khu vực tiếp tục cải cách và làm tốt, nhanh hơn Việt Nam, nên được xếp hạng cao hơn. Đây là điều Việt Nam phải suy nghĩ. Bà Victoria Kwakwa, Giám đốc Quốc gia WB tại Việt Nam, cũng khuyến cáo: để có môi trường kinh doanh tốt, tạo điều kiện thu hút đầu tư của các doanh nghiệp nước ngoài cũng như tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong nước phát triển, Việt Nam cần phải liên tục cải cách với một tầm nhìn dài hạn.
Thực tế, cải cách luôn là bài toán không đơn giản. Chúng ta đã và đang triển khai nhiều cuộc cải cách trên nhiều lĩnh vực và đã giành được nhiều kết quả, nhưng vẫn còn hàng núi công việc phải làm. Riêng về môi trường kinh doanh, chắc chắn tới đây Quốc hội, Chính phủ và các doanh nghiệp còn phải nỗ lực mạnh mẽ hơn nữa, không phải để được “thăng hạng” trong những cuộc “tổng sắp” cụ thể mà là để bảo đảm môi trường kinh doanh vững bền, hội nhập sâu rộng với thế giới.
Thu Anh
