Vì lợi nhuận bất chấp pháp luật
Trong năm 2023, Cơ sở dữ liệu của Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV) đã ghi nhận 1.832 vụ việc vi phạm về động vật hoang dã (ĐVHD) trên Internet, bao gồm 8.358 vụ việc quảng cáo, buôn bán nhỏ lẻ và 118 trường hợp buôn bán có tính chất chuyên nghiệp.
Mới đây nhất, ngày 28/2/2024, TAND quận 6, TP Hồ Chí Minh đã tuyên phạt đối tượng Vưu Ngọc Thái (SN 1992, trú tại TP Hồ Chí Minh) 24 tháng tù về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm” theo quy định tại khoản 1 Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017. Thái cũng bị phạt bổ sung 50 triệu đồng.
Tháng 6/2023, Công an quận 6, TP Hồ Chí Minh đã phát hiện và bắt giữ Thái khi đối tượng này đang có hành vi vận chuyển, buôn bán trái phép 03 cá thể rùa đầu to. Trước đó, vào tháng 9/2022, Công an huyện Bình Chánh, TP Hồ Chí Minh đã xử phạt Thái 1.250.000 đồng cho hành vi quảng cáo kinh doanh trái phép sản phẩm từ ĐVHD.
Bất chấp việc đã bị xử phạt cho hành vi trên, Thái tiếp tục tạo thêm nhiều tài khoản mạng xã hội để quảng cáo bán trái phép nhiều loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm, trong đó có những loài rùa được pháp luật Việt Nam bảo vệ ở cấp độ cao nhất như rùa đầu to, các loài rùa hộp trán vàng miền Bắc và miền Nam.
“Để tránh sự kiểm tra của các cơ quan chức năng cũng như của các sàn thương mại điện tử, người bán đã cố tình viết sai chính tả, thậm chí viết sai quy cách, hay dùng tiếng lóng như: “bán socola 30” hay “cao 30” thì chính là cao hổ cốt; hay “măng đen, thịt nạc” là sừng tê giác; hoặc họ không dùng từ ĐVHD mà thay vào đó là dùng từ “cứu hộ”, “bảo tồn” để ám chỉ “tôi có hàng là ĐVHD”, gây khó cho cơ quan chức năng phát hiện, cũng như sàn thương mại điện tử không thể đặt được những từ khoá tìm kiếm bán hàng như vậy và khi có động tĩnh là họ xoá ngay bài. Còn nếu căn cứ vào bằng chứng chỉ có trên mạng xã hội để xử phạt thì họ bao biện, đối phó cho rằng rao bán chỉ để “câu view, câu like” cho vui, còn thực tế không có hàng”, đại diện TRAFFIC Việt Nam thông tin tại Hội thảo “Nâng cao trách nhiệm xã hội hướng tới phát triển bền vững và giảm thiểu các rủi ro từ buôn bán ĐVHD trái pháp luật trên không gian mạng”.
Ngày 23/7/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 29/CT-TTg về một số giải pháp cấp bách quản lý, bảo vệ ĐVHD, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng trong việc “kiểm tra, xử lý các hành vi quảng cáo, mua bán trái phép mẫu vật ĐVHD trên các trang thông tin điện tử”. Theo quy định hiện hành của pháp luật, hành vi quảng cáo bán ĐVHD trái phép trên Internet có thể bị xử phạt hành chính lên tới 100 triệu đồng. Các hoạt động buôn bán, vận chuyển, nuôi nhốt, tàng trữ trái phép ĐVHD có thể bị xử phạt vi phạm hành chính đến 400 triệu đồng đối với cá nhân hoặc phạt tù lên tới 15 năm đối với cá nhân.
Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, cơ quan chức năng đã có nhiều nỗ lực trong công tác xử lý các vi phạm về ĐVHD trên Internet. Thực tế đã và đang cho thấy, chỉ khi các đối tượng quảng cáo, buôn bán ĐVHD trên Internet, đặc biệt là những đối tượng hoạt động mang tính chất lâu dài, chuyên nghiệp như đối tượng Thái bị xử lý nghiêm thì mới khiến các đối tượng đã và đang phạm tội có thể nhận thấy những hậu quả pháp lý nghiêm trọng từ loại tội phạm này, từ đó không tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội.
Trách nhiệm của các công ty công nghệ?
Nhưng cũng từ đây, một câu hỏi đặt ra, để ngăn chặn các hành vi mua bán ĐVHD trên không gian mạng thì các công ty công nghệ có trách nhiệm hay không?
Tháng 11/2022, vấn đề này đã được Hội thảo về “Nâng cao trách nhiệm xã hội hướng tới phát triển bền vững và giảm thiểu các rủi ro từ buôn bán ĐVHD trái pháp luật trên không gian mạng” đề cập tới trong bối cảnh các sản phẩm ĐVHD được rao bán trái pháp luật trên các nền tảng xã hội ngày càng tăng lên. Trong khi đó, thị trường mua bán trực tuyến còn thiếu các quy định rõ ràng để kiểm soát, ngăn chặn tình trạng mua bán sản phẩm này.
Theo thông tin đưa ra tại Hội thảo, khảo sát với tất cả các nền tảng trực tuyến (trang mạng xã hội, các sàn thương mại điện tử) của TRAFFIC Việt Nam từ tháng 7/2021 - 6/2022 cho thấy, có hơn 8.000 tin, bài quảng cáo rao bán công khai các sản phẩm ĐVHD. Trong đó, phần lớn là các loại ĐVHD được bảo vệ nguy cấp và quý hiếm. Voi và các sản phẩm từ ngà voi là những sản phẩm được bán, cũng như được tìm kiếm nhiều nhất. Chỉ cần gõ chữ “ngà voi” thì rất nhanh công cụ tìm kiếm Google đã tìm thấy hơn 1,5 triệu kết quả. Các sản phẩm thường được rao bán mạnh mẽ vào thời điểm trước Tết hay lễ hội, do nhu cầu tìm kiếm, mua bán các sản phẩm này gia tăng. Thậm chí các sản phẩm ĐVHD được rao bán ngày càng trở nên đa dạng hơn trên các nền tảng xã hội.
Cũng tại Hội thảo này, bên cạnh việc cần gia tăng mức phạt, hình phạt để tăng tính răn đe thì các chuyên gia còn nhấn mạnh cần có sự phối hợp liên ngành giữa các cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp thương mại điện tử... để giải quyết vấn đề này. Theo đó, các cơ quan quản lý nhà nước cần cung cấp thêm thông tin, kiến thức, trang bị thêm kỹ năng, công cụ để doanh nghiệp có thể ứng phó, đối phó tốt hơn với các rủi ro từ buôn bán ĐVHD trái phép. Về phần doanh nghiệp, cần thể hiện quan điểm, ý chí mạnh mẽ, quyết tâm chống lại hành vi vi phạm bất hợp pháp này, cùng hành động thì sẽ góp phần chặt đứt được chuỗi buôn bán ĐVHD bất hợp pháp tại Việt Nam.
“Với kết nối quốc tế và khu vực, các công ty công nghệ Việt Nam có thể đóng vai trò quan trọng trong việc chống buôn bán ĐVHD trái pháp luật thông qua việc chặn quảng cáo và không cho phép hoạt động mua bán liên quan trên các nền tảng của mình” - bà Michelle Owen - Giám đốc văn phòng nhà thầu dự án bảo vệ ĐVHD nguy cấp, Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF).
