Bộ Công Thương can thiệp sâu vào quyền tự chủ kinh doanh?

Phạm vi điều chỉnh quá rộng

Theo VCCI, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công Thương đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung Nghị định 02, Nghị định 114 (hai Nghị định đều quy định về “phát triển và quản lý chợ”). Tuy nhiên, việc dự thảo mở rộng phạm vi ra cả ngành phân phối (trong đó gồm cửa hàng, trung tâm đấu giá hàng hóa, siêu thị, trung tâm thương mại, trung tâm mua sắm...) là vượt quá tinh thần chỉ đạo tại Công văn 12070/VPCP của Văn phòng Chính phủ.

Chợ chỉ là một bộ phận của hệ thống phân phối nên những vấn đề liên quan tới phát triển và quản lý chợ không đại diện cho toàn bộ vấn đề của hệ thống phân phối. Chưa kể, hiện nay chợ đang bị phân hóa mạnh nên cần có cách thức quản lý đặc thù. Vì vậy, việc phát triển chính sách của toàn bộ ngành phân phối nhưng lại đứng từ góc độ cơ bản là chính sách đối với chợ là không thích hợp. Vì vậy, VCCI đề nghị điều chỉnh lại phạm vi dự thảo là “quản lý và phát triển chợ”: Bỏ các quy định liên quan đến các hình thức phân phối khác không phải là “chợ” (siêu thị, trung tâm thương mại...). 

Bên cạnh đó, việc đặt ra nhiều yêu cầu đối với hoạt động siêu thị, trung tâm thương mại trong khi chưa đánh giá cụ thể tác động của các quy định đối với hoạt động kinh doanh này có thể khiến chính sách chưa phù hợp, cản trở hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Can thiệp quá sâu vào doanh nghiệp

VCCI cho rằng, có một số quy định có tính chất can thiệp vào quyền tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp, ví dụ về quản lý điểm kinh doanh tại chợ. Đơn vị kinh doanh khai thác phải “lập phương án bố trí, sắp xếp ngành nghề kinh doanh, sử dụng điểm kinh doanh tại chợ, trình UBND cấp có thẩm quyền phê duyệt”.

Việc phê duyệt phương án kinh doanh của UBND là can thiệp sâu vào quyền tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp một cách bất hợp lý. Hơn nữa, xét về tính minh bạch, đây được xem là một dạng giấy phép, tuy nhiên không rõ về tiêu chí và thủ tục để có được loại giấy phép này.

Về hoạt động kinh doanh tại chợ, dự thảo quy định “những người thuộc diện sản xuất nhỏ, tự tiêu thụ sản phẩm của mình (nông dân, thợ thủ công…) và những người buôn bán nhỏ, hàng rong, quà vặt được bố trí bán hàng trong chợ ở khu vực riêng dành cho người kinh doanh không thường xuyên tại chợ và phải chấp hành nội quy chợ”. Quy định này dường như can thiệp vào mối quan hệ dân sự giữa doanh nghiệp kinh doanh khai thác chợ với người thuê địa điểm kinh doanh bởi Nhà nước không thể yêu cầu người kinh doanh chợ phải cho các nhóm chủ thể nhất định.

Bên cạnh đó, trường hợp người kinh doanh chợ đã tổ chức khu vực bán hàng không thường xuyên nhưng không đủ đáp ứng nhu cầu thì giải quyết như thế nào? Ngược lại, nếu số lượng có nhu cầu ít hơn số chỗ trong chợ thì doanh nghiệp khai thác chợ phải để nguyên chỗ trống không được khai thác, trong khi các chủ thể khác có nhu cầu lại không được? Quy định này có thể sẽ không khuyến khích nhà đầu tư vào chợ.

Biến tướng thành điều kiện kinh doanh?

Bộ Công Thương đang nỗ lực cắt giảm các điều kiện kinh doanh thuộc lĩnh vực Bộ quản lý. Tuy nhiên, một số nội dung trong dự thảo lại đang thiết kế thêm các điều kiện kinh doanh mới. Ví dụ như về tiêu chí xác định siêu thị, trung tâm thương mại, dự thảo quy định về tiêu chuẩn siêu thị, trung tâm thương mại trong đó có một số giới hạn tối thiểu về diện tích, các tiêu chuẩn về phòng cháy chữa cháy, an ninh, an toàn…

Quy định này cần xem xét lại ở nhiều khía cạnh, ví dụ, việc đưa ra tiêu chí để phân biệt tiêu chí, trung tâm thương mại để làm gì? Những cơ sở kinh doanh không đáp ứng tiêu chí này nhưng vẫn gọi là siêu thị, trung tâm thương mại thì những lợi ích công cộng nào bị ảnh hưởng?

Hơn nữa, các hoạt động kinh doanh trong siêu thị, trung tâm thương mại liên quan đến nhiều loại hàng hóa khác nhau, tương ứng với các loại hàng hóa đó có những văn bản chuyên ngành điều chỉnh tương ứng và các văn bản này đã đủ để kiểm soát rủi ro đối với hoạt động này; Các vấn đề về vệ sinh, môi trường, phòng cháy chữa cháy, xây dựng cũng sẽ có hệ thống pháp luật tương ứng điều chỉnh.

Trong quản lý và điều hành siêu thị, trung tâm thương mại, quy định “thời gian mở cửa: siêu thị, trung tâm thương mại phải mở cửa tất cả các ngày trong tuần, kể cả các ngày nghỉ lễ, tối thiểu từ 10h sáng đến 22h tối” là can thiệp sâu vào quyền tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp. Đây là vấn đề của thị trường, Nhà nước không cần/không nên can thiệp.

Việt Nam không ở bối cảnh khan hiếm hàng hóa tiêu dùng đến mức bắt buộc phải duy trì các siêu thị, trung tâm thương mại tất cả các ngày. Ngoài ra, cần chú ý là các siêu thị, trung tâm thương mại không phải chỉ toàn bán các sản phẩm tiêu dùng thiết yếu (ví dụ nhiều siêu thị chuyên ngành điện máy…). Bên cạnh đó, quy định giới hạn về đợt bán hàng giảm giá, các quy định ràng buộc về giảm giá tại dự thảo Nghị định là chưa hợp lý; là sự can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp một cách bất hợp lý./.