Những hàng ghế trống trơn thay tràng pháo tay khán giả
Theo lãnh đạo Bộ VH-TT&Du lịch, “Nhà hát online” được kì vọng sẽ đưa nhà hát ngày càng gần với công chúng hơn. Bởi nhờ công nghệ, khán giả không cần phải đến rạp vẫn có thể thưởng thức được các vở kịch đặc sắc.
Ông Trần Hướng Dương - Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn - cho rằng, mô hình nhà hát online không chỉ là giải pháp trong thời Covid-19. Đây phải được coi như một hướng đi mới để tiếp cận các hoạt động biểu diễn. Việc xây dựng “Nhà hát online” không chỉ đơn thuần đưa những chương trình có sẵn mà sẽ xây dựng một chương trình hoàn toàn mới, phù hợp để phát trên các nền tảng số.
Những tác phẩm được lựa chọn cũng nằm trong danh sách tác phẩm kinh điển, có sức nặng và khả năng tạo được tiếng vang. Từ đó, mô hình này sẽ thu hút được sự tương tác của khán giả đối với các sản phẩm sân khấu, lôi kéo mọi người đến nhà hát nhiều hơn và là một hình thức quảng bá hiệu quả.
Trong đại dịch Covid, một số nhà hát thế giới đã chuyển hướng sang “Nhà hát online”. Sáu vở diễn nổi tiếng làm nên thương hiệu của nhà hát Bolshoi và cũng là một trong những vở opera và ballet lớn nhất trên thế giới gồm “Hồ Thiên Nga”, “Người đẹp ngủ trong rừng”, “Cô dâu của Sa Hoàng”, “Marco Spada”, “Boris Godunov và Kẹp Hạt Dẻ”, “Bóng ma nhà hát” đã gây “sốt” trên toàn cầu, “thôi miên” khán giả nhờ biểu diễn trực tuyến với sự đầu tư cực kỳ công phu - một cách để phát huy sức nóng của sân khấu trong mùa Covid-19.
Giám đốc nhà hát Bolshoi - ông Vladmir Urin - chia sẻ: “Nhà hát Bolshoi đã phải tuyên bố tạm thời đóng cửa vì bệnh dịch. Nhưng chúng tôi không hề muốn đánh mất kết nối với khán giả. Sân khấu là một trải nghiệm sâu sắc và xúc động. Khi không thể biểu diễn trực tiếp trước khán giả, chúng tôi muốn chia sẻ thông qua số hóa”. Đúng như ông này nói, hàng triệu khán giả đã được thưởng thức buổi chiếu miễn phí vở opera kinh điển này như món quà đầy bất ngờ.
Không đứng ngoài xu hướng chung, gánh xiếc nổi tiếng nhất thế giới Cirque du Soleil (Gánh xiếc mặt trời) hồi tháng 4 cũng quyết định đưa lên mạng hàng loạt show diễn thành công khắp toàn cầu. "Để giữ kết nối với người hâm mộ, Gánh xiếc mặt trời quyết định cung cấp cổng giải trí chất lượng cao để khán giả có thể thưởng thức các buổi diễn chất lượng tại nhà và cũng là để giữ mình an toàn nhằm đánh bại Covid-19”, thông cáo của Cirque du Soleil viết.
Tuy hút khán giả, nhưng Giám đốc Nhà hát Bolshoi không hề hứa hẹn sau khi hết dịch bệnh, “Nhà hát online” vẫn sẽ “sáng đèn” liên tục. Dường như đối với họ, “Nhà hát online” chỉ là tình thế tạm thời mùa đại dịch. Bởi hơn ai hết, họ mong muốn được chứng kiến những tràng pháo tay, giọt nước mắt, nụ cười của khán giả trong đêm diễn chứ không phải hàng ghế khán giả trống trải, lạnh lẽo.
Đó cũng là nỗi lo của không ít lãnh đạo, nghệ sĩ sân khấu Việt Nam. Tại “Nhà hát online”, các nghệ sĩ không được sống trong tràng pháo tay, cảm xúc của khán giả. Với những hàng ghế trống trơn, các nghệ sĩ khó lòng thăng hoa, hay đo đếm trực tiếp cảm xúc của khán giả trong từng vở diễn, từng khoảnh khắc nhân vật. Không khí ngập tràn cảm xúc của nhà hát, “Nhà hát online” khó có thể có được.
Đạo diễn Việt Tú khẳng định: “Chẳng có gì thay thế được cảm xúc thật”. Bởi theo anh, xem online bạn có thể nhìn sâu vào ngóc ngách các chi tiết nhưng có một thứ vô giá của việc xem trực tiếp chính là cảm xúc, không khí nhà hát ấy, cảm xúc của người nghệ sĩ khi họ cất lên tiếng hát, giọng nói hay điệu múa ấy, đó là điều không gì thay thế được”.
Nỗi lo thiếu nguồn thu để giữ “lửa nghề”
Nỗi lo thứ hai chính là khán giả. Trước đại dịch, sân khấu Việt Nam vốn đã khó khăn khi kéo khán giả tới mua vé để xem nghệ thuật kịch, cải lương, tuồng, chèo… Không ít đêm diễn sáng đèn chủ yếu là khách mời. Khán giả Việt lười đi đến rạp xem.
Nhiều nghệ sĩ lo, nếu sắp tới, các nhà hát có “Nhà hát online”, có thể càng tạo thói quen “ngồi khểnh ở nhà” và khó có thể bỏ tiền túi ra mua vé xem trực tiếp. Điều này sẽ khiến các nghệ sĩ lo lắng bản quyền online có thể bị xâm hại cũng như ít có nguồn thu từ bán vé để đảm bảo sự giữ lửa nghề cho các nghệ sĩ.
Ngoài lo lượng khán giả, kỹ thuật âm thanh, ánh sáng, cảnh quay sân khấu cũng làm cho các lãnh đạo, nghệ sĩ băn khoăn. NSND Hồng Vân nhận xét, kịch online thực tế giống kịch truyền hình mà còn không hấp dẫn bằng. Bởi lẽ kịch truyền hình còn được quay nhiều góc máy chứ kịch online càng hạn chế góc máy hơn so với nhà đài thực hiện.
“Tôi nghĩ mô hình sân khấu online không khả thi. Bản chất của bộ môn sân khấu là nghệ sĩ tương tác trực tiếp, tạo sự cộng hưởng với khán giả chứ không thể thông qua hình thức khác như màn hình điện thoại, máy tính.
Cá nhân tôi cũng không thích diễn online kiểu này. Với thực trạng sân khấu đang thoi thóp như hiện nay tại TP.HCM, tôi nghĩ cần hết sức cân nhắc việc phát triển mô hình nhà hát, sân khấu online. Nếu mô hình này không khả thi, việc cố triển khai có thể tạo rủi ro, gây nguy hiểm đến sân khấu”- NSND Hồng Vân bày tỏ.
NSND Tống Toàn Thắng - Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam - thẳng thắn cho rằng, nhà hát online đòi hỏi nhiều yếu tố kỹ thuật cao mới có thể truyền tải đầy đủ giá trị và tinh thần của tác phẩm. Trong khi điều kiện kỹ thuật của các nhà hát và sân khấu Việt Nam còn nhiều hạn chế thì các nhà hát có quay video vở diễn của mình nhưng chỉ dừng ở mức độ là lưu giữ với góc máy duy nhất. Góc máy, âm thanh, ánh sáng không đảm bảo thì khó có thể làm nên vở diễn online thành công, đong đầy xúc cảm.
Để đầu tư sân khấu, âm thanh, ánh sáng, cảnh quay theo đúng chuẩn của “Nhà hát online” rất tốn kém công sức và kinh phí. Trong khi, các nhà hát hiện đang gặp khó với cơn bão Covid lại “cõng” thêm áp lực kinh tế tự chủ, xã hội hóa. Dù Bộ VH-TT&DL có thể sẽ hỗ trợ một phần kinh phí đầu tư trang thiết bị nhưng cũng khó khỏa lấp sự lo lắng của các lãnh đạo nhà hát cũng như tập thể anh chị em nghệ sĩ.
Câu hỏi đặt ra là đầu tư khủng nhưng liệu tiền thu từ lượt xem “Nhà hát online” có đủ một phần chi phí? Doanh nghiệp có tự tin để làm “bầu sữa” cho các chương trình sân khấu ảo không khán giả và ít lượt xem?
Nhạc sĩ Huy Tuấn cho hay: “Tôi ủng hộ hình thức “Nhà hát online” ở Việt Nam với điều kiện chúng ta phải tổ chức được một chất lượng âm thanh, kỹ thuật đảm bảo. Trên thực tế, hầu hết các show diễn online hiện nay nếu miễn phí sẽ là những hoạt động từ thiện xã hội, hoặc là những show diễn mang tính chất quảng bá chất lượng cho các nhà hát, điển hình là các vở ballet của nhà hát Bolshoi Nga, các vở nhạc kịch nổi tiếng của các nhà hát West End London vừa qua. Nhưng các vở diễn ấy chỉ được mở trong một thời gian nhất định mà thôi”.
