Bị cáo đầu tiên được hưởng dịch vụ luật sư công ở Mỹ

 Dù là người thất nghiệp, bệnh tật như Clarence Gideon 50 năm trước hay tay chơi với hầm rượu trị giá hàng trăm ngàn đôla như Russell Wasendorf, giám đốc điều hành của Công ty tài chính Pergrine hiện thời, tất cả đều có quyền được luật sư công bảo vệ trước tòa án Mỹ, với điều kiện họ trắng tay không thuê nổi luật sư. Nhưng con đường để quyền này đến với mọi công dân không bằng phẳng.  

Bị cáo đầu tiên được hưởng dịch vụ luật sư công ở Mỹ

Dù là người thất nghiệp, bệnh tật như Clarence Gideon 50 năm trước hay tay chơi với hầm rượu trị giá hàng trăm ngàn đôla như Russell Wasendorf, giám đốc điều hành của Công ty tài chính Pergrine hiện thời, tất cả đều có quyền được luật sư công bảo vệ trước tòa án Mỹ, với điều kiện họ trắng tay không thuê nổi luật sư. Nhưng con đường để quyền này đến với mọi công dân không bằng phẳng.

Trong thời gian từ nửa đêm tới 8 giờ sáng ngày 13/6/1961, một vụ trộm xảy ra ở phòng chơi bida Bay Harbor tại thành phố Panama bang Florida. Một kẻ nào đó đã phá cửa, đập nát máy bán thuốc lá, máy hát quay đĩa tự động và lấy đi một số tiền trong đó.

Một nhân chứng báo với cảnh sát rằng vào khoảng 5h30 hôm đó ông ta nhìn thấy một người da đen tên Clarence Earl Gideon rời khỏi phòng chơi bida, tay cầm một chai rượu và ít tiền từ trong túi thò ra. Trên cơ sở lời khai này duy nhất này, cảnh sát đã bắt Gideon về tội đột nhập trái phép với ý định ăn cắp.

Vụ án có vẻ khá đơn giản, Gideon chỉ phạm tội ăn cắp, tuy nhiên quá khứ của ông ta xem ra không thuận lợi. Mồ côi từ năm lên 3 tuổi và bỏ học lúc 8 tuổi, Gideon trở thành kẻ vô gia cư và bước vào con đường trộm cắp lúc mới 16 tuổi. Ông ta từng bị tuyên án 10 năm nhưng khi cuộc Đại khủng hoảng kinh tế nổ ra năm 1932, tòa án ban lệnh ân xá cho ông ta sau 3 năm ngồi tù. Trong 30 năm tiếp theo của cuộc đời, Gideon luôn sống trong cảnh nghèo tùng nhưng lấy vợ tới 4 lần.

Từ giữa những năm 1950, ông ta bị lao,chỉ kiếm được vài công việc không thường xuyên trong khi phải nuôi 6 đứa con (đứa con ruột, 3 đứa con riêng của người vợ sau cùng). Điều may mắn là trong khoảng 10 năm cuối trước khi bị bắt, hồ sơ cảnh sát và tòa án ghi nhận Gideon không phạm tội nào cả.

Ra tòa, Gideon không đù tiền thuê luật sư. Khi ông ta đề nghị tòa chỉ định luật sư công, giữa thẩm phán và bị cáo đã diễn ra cuộc đối thoại được ghi biên bản:

Thẩm phán : “Ông Gideon, tôi rất tiếc nhưng tôi không thể chỉ định luật sư thay mặt cho ông trong vụ án này. Theo luật của bang Florida, Tòa chỉ có thể chỉ định luật sư đại diện cho bị cáo khi người đó bị truy tố về một trọng tội. Tôi rất tiếc nhưng tôi buộc phải từ chối yêu cầu chỉ định luật sư bảo vệ ông trong vụ án này”.

Gideon: "Toà án Tối cao nói tôi có quyền được có luật sư”.

Rút cục, Gideon buộc phải tự mình làm luật sư, ông ta đã cố bảo vệ chính mình trước tòa một cách tuyệt vọng, bằng cách chứng minh ông ta vô tội. Tuy nhiên, tòa đã bác toàn bộ ý kiến của Gideon và tuyên phạt ông ta 5 năm tù.

Từ trong nhà tù của tiểu bang Florida, Gideon đã viết đơn chống án bằng bút chì lên Tòa án Tối cao Hoa Kỳ. Trong đó, Gideon khiếu nại rằng ông ta đã bị tước mất quyền mà Tu chính án số 6 và Tu chính án số 14 của Hiến Pháp đã ban cho khi tòa án tiểu bang Florida từ chối chỉ định luật sư công bảo vệ miễn phí.

Ngày 18/3/1963, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ ra phán quyết cho rằng quyền được hưởng dịch vụ luật sư công của những người không có khả năng thuê luật sư là quyền hiến định của mọi công dân và là bắt buộc cho tất cả các bang cũng như cho mọi công dân, mọi vụ án chứ không mang tính tùy chọn theo từng tiểu bang hay tính chất nặng nhẹ của vụ án.

Năm tháng sau phán quyết của Tòa án Tối cao, ngày 5/8/1963 vụ án Gideon được đưa ra xét xử lại. Lần này, luật sư Fred Turner được chỉ định đứng ra bảo vệ cho Gideon.

Tại phiên xử, luật sư Turner đã khai thác kỹ càng lời khai của một trong các nhân chứng là Henry Cook. Turner lấy được xác nhận của một tài xế tắc xi, người đã chở Gideon từ tiệm bida Bay Harbor tới  một quá ba khác trong thành phố Panama. Tài xế tắc xi này quan sát Gideon trong lúc ông ta ra khỏi quán bida và thấy trong tay ông ta không có chai bia rượu nào cả. Ngoài ra, luật sư đã tạo được ấn tượng cho Tòa rằng dường như Henry Cook đang bảo vệ cho một nhóm thanh niên đã đột nhập tiệm bida hòng lấy trộm bia. Bồi thẩm đoàn đâm ra nghi ngờ lời khai của Henry Cook.

Sau một giờ nghị án, Tòa quyết định tha bổng Gideon

Cho đến cuối đời, Gideon vẫn sống trong nghèo khổ, bệnh tật và thất nghiệp dù có cưới vợ thêm vài lần. Gideon qua đời năm 1972, ở tuổi 61, vì bệnh ung thư và được chôn cất sơ sài, mãi về sau gia đình mới dựng bia mộ.

Bản án Gideon được đánh dấu như một cột mốc trong lịch sử tư pháp Hoa Kỳ, từ đây hệ thống luật sư công được thiết lập và mở rộng một cách vững chãi và ổn định, mặc dù hệ thống này đã có từ vài chục năm trước khởi đầu từ văn phòng luật sư công của nữ luật sư đầu tiên ở California Clara Shortridge Foltz.

Ngay tại bang Folorida, sau phán quyết của Tòa án tối cao về quyền được chỉ định luật sư công, có 2.000 nghi can đã được trả tự do. Bang này yêu cầu tất cả 16 tòa án khu vực trực thuộc tiểu bang phải có văn phòng luật sư công. Các luật sư công được tuyển chọn và huấn luyện thường xuyên cập nhật. Hiệp hội luật sư Mỹ cũng đặt ra những yêu cầu nghề nghiệp, kinh nghiệm cũng như số vụ án mà mỗi luật sư công được quyền nhận để đảm bảo chất lượng bào chữa.

Duy Hải