Phía sau cánh cổng Trung tâm giam giữ Lukyanivsky, nữ quản ngục liên tục cau mày khó chịu. Cô khua chiếc dùi cui, chỉ dẫn hướng di chuyển cho từng đoàn người ra vào nhà tù. Thi thoảng, người phụ nữ quát tháo, ra lệnh kiểm tra khách thăm thân phạm nhân.
Kyiv Post so sánh nhà tù Lukyanivsky là hệ thống trừng phạt lạc hậu, bảo thủ ở Ukraine với lực lượng cai ngục thô lỗ, bạo lực. Lukyanivsky là cơ sở giam giữ chính ở thủ đô Kiev, thường được gọi với cái tên "Grandpa Lukyan”.
Được xây dựng vào năm 1860, nhà tù này từng giam giữ nhiều lãnh đạo cấp cao như cựu Thủ tướng Yulia Volodymyrivna Tymoshenko, Tổng công tố viên Yuriy Lutsenko hay người đứng đầu Cơ quan Tài chính quốc gia Roman Nasirov.
Hành xử bạo lực
Hơn 160 năm qua, hàng nghìn phạm nhân sống mòn mỏi trong điều kiện cơ sở vật chất nghèo nàn và trở thành nạn nhân của bạo lực từ bạn tù hoặc quản ngục.
"60% phạm nhân ở Trung tâm giam giữ Lukyanivsky chưa bị kết tội mà chỉ đang bị điều tra. Tôi không hiểu sao họ lại bị nhốt trong điều kiện khủng khiếp như vậy”, Denys Chernyshov, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Ukraine phân trần.
Vị thứ trưởng bày tỏ niềm hy vọng sẽ cải thiện cơ sở vật chất trong các nhà tù ở Ukraine nhờ vào những cải cách từ năm 2016, sau khi Bộ Tư pháp nắm quyền quản lý nhà tù. Tuy nhiên, công sức như “muối bỏ biển” bởi kết quả khả quan nhất hiện nay là các trung tâm cải huấn được thay tên đổi họ.
 |
| Phạm nhân phàn nàn rằng phòng giam của họ giống như túp lều, khi 10 người chia nhau một mặt sàn rộng chừng 20 m2 |
Ông Chernyshov thông tin cơ quan này hiện thiếu một khoản vốn cần thiết, để tu sửa nhà tù đổ nát và tuyển dụng thêm đội ngũ nhân viên bảo vệ chuyên nghiệp.
Đàn chó trắng dữ tợn sủa inh ỏi khoảng sân nhỏ trong nhà tù, khi trông thấy người lạ. Lính gác cẩn thận căn dặn phạm nhân và khách thăm không nên đến gần chúng, đề phòng bị cắn.
Valeriy Bunak, người đứng đầu Trung tâm giam giữ Lukyanivsky, nhớ lại tháng 1/2017, một phạm nhân đã dùng thanh sắt nhọn tra tấn dã man quản ngục. Nạn nhân xấu số trở thành người khuyết tật với nhiều chấn thương nghiêm trọng.
Theo Kyiv Post, nhiều đoạn video trong phòng giam của Lukyanivsky có thể dễ dàng tìm thấy trên Youtube. Phạm nhân hành hạ bạn giam cùng phòng, đánh đập và cắt một số bộ phận cơ thể.
Tình trạng bạo lực không chỉ diễn ra ở Kiev. Tháng 8/2017, hàng chục phạm nhân ở nhà tù Odesa phản đối vụ việc quản ngục giết hại phạm nhân xảy ra trước đó. Cảnh sát vào cuộc điều tra khi nhiều bức ảnh cho thấy phạm nhân có dấu hiệu bị đánh đập ở lưng, ngực và cánh tay.
Kể từ năm 2012, tù nhân Ukraine đã thắng 39 vụ kiện về tra tấn, lạm dụng tại Tòa án Nhân quyền Châu Âu. Năm 2016, các công tố viên Ukraine đã điều tra việc quản ngục tra tấn tù nhân ở Odesa. Đây là vụ án hình sự đầu tiên nhằm chống lại lực lượng bảo vệ nhà tù. Cơ sở này sau đó đã bị đóng cửa.
Các nhà hoạt động nhân quyền cho rằng cuộc sống trong tù dễ thở hơn sau khi quốc hội thông qua Bộ luật hình sự mới vào năm 2013, rút ngắn hạn tù cho hầu hết tội danh và cho phép phạm nhân được tại ngoại.
Theo đó, số lượng phạm nhân trong nhà tù Ukraine giảm mạnh, từ 147.000 người vào năm 2013 xuống còn 60.000 người. Tại Lukyanivsky, vào những năm 2010, nhà tù này quá tải khi giam giữ 4.000 phạm nhân, con số này hiện nay chỉ khoảng 2.500 phạm nhân.
 |
| Nhiều phạm nhân đang chờ xét xử được giam giữ tại đây. Phòng giam tuềnh toàng, không có cửa kính chắn gió lùa |
Tuy nhiên, theo báo cáo năm 2016 của Ban Cơ chế Dự phòng Quốc gia - nhóm giám sát dân sự, nạn lạm dụng tình dục, bạo hành trong nhà tù vẫn chưa có chiều hướng suy giảm. Nhóm giám sát viên thậm chí đã gặp gỡ được ít nhất bốn phạm nhân cắt tay để phản đối những mối đe dọa mà họ cho là từ các lính gác.
Cơ sở vật chất tồi tàn
Tại trung tâm giam giữ Lukyanivsky, tên của nhiều nhà lãnh đạo được đặt tên cho các toà nhà. Ví dụ như tòa nhà "“Brezhnevka” được đặt theo tên nhà lãnh đạo Liên Xô Leonid Brezhnev hay "Kuchmivka" là tên của cựu Tổng thống Leonid Kuchma.
Số lượng phạm nhân trong nhà tù thay đổi đáng kể. Nếu như trước đây chỉ khoảng 2-3 người được giam giữ chung trong một phòng giam thì hiện nay, có những thời điểm 20 người chia sẻ nhau căn phòng tồi tàn rộng chừng 20 m2. Nấm mốc, bụi bẩn phủ kín hành lang dọc nhà tù.
Nhiều năm qua, một số tòa nhà xuống cấp nghiêm trọng và buộc phải đóng cửa im lìm. Quản ngục Bunak cho biết kinh phí nhà tù tu sửa chủ yếu được quyên góp từ các phạm nhân đang bị giam giữ. Theo nhiều nhà hoạt động nhân quyền, phòng giam ở Lukyanivsky là “cơn ác mộng” khi không có cửa kính chắn gió vào mùa đông khắc nghiệt và nóng như lò nướng vào mùa hè. Phạm nhân bị giam giữ trong nhiều giờ, không được đi vệ sinh, uống nước và không khí chật hẹp, ngột ngạt.
 |
| Trung tâm Lukyanivska từng giam giữ nhiều phạm nhân cấp cao |
Trong căn bếp tù, thực đơn dành cho phạm nhân đơn giản, gồm các món như súp, cháo và nước sốt gà. Năm 2017, Ukraine phân bổ 40% nguồn vốn cho việc chăm lo lương thực trong các nhà tù. Song, số liệu của Bộ Tư pháp nước này cho thấy mỗi bang chi một khoản tiền ít ỏi để phục vụ các bữa ăn của phạm nhân, khoảng 240 USD/năm. Hầu hết họ phải sống nhờ thực phẩm được cung cấp từ họ hàng thăm thân.
Ở Trung tâm giam giữ Lukyanivsky, phạm nhân được phép tự nấu nướng bữa ăn bằng bếp điện. Ngoài ra, người thân của họ cũng có thể đặt sản phẩm từ xa cho phạm nhân, thông qua một cửa hàng mua bán trực tuyến, dù giá cả khá cao so với mặt bằng chung.
Chia sẻ với Kyiv Post, một cựu tù nhân của Lukyanivsky cho biết có thể sử dụng điện thoại trong phòng giam - trái quy định, nếu thương lượng với cai ngục hoặc đút lót khoảng 20 USD.
Ngoài ra, họ có thể xin quản ngục được chuyển tới phòng giam có điều kiện tốt hơn, sau khi nhờ người nhà hoặc luật sư trả một khoản tiền "bôi trơn". Trong khi các quản ngục một mực phủ nhận cáo buộc, Yuriy Maslak - phát ngôn viên của bộ trưởng cho rằng không thể loại trừ khả năng này, bởi quản ngục được trả lương rất thấp.
Trạm xá của nhà tù Lukyanivsky khá tồi tàn. Thiếu thốn nhân lực, trang thiết bị, thuốc men, 90% những bệnh xá này cần cải tạo toàn bộ, đáp ứng yêu cầu của Bộ Tư pháp Ukraine. 20% phạm nhân ở Ukraine nhiễm HIV, 60% trong số đó bị viêm gan C, theo số liệu thống kê từ tạp chí y khoa The Lancet. Khoảng 75% trường hợp bệnh lao mới của Ukraine cũng có nguồn gốc từ các nhà tù.
Thứ trưởng Denys Chernyshov hoài nghi về các đề xuất hiện bệnh xá trong nhà tù cần đặt dưới sự quản lý của Bộ Y tế. Ông cho rằng y tế dân sự sẽ không đủ kinh nghiệm để đảm bảo an toàn và điều trị cho các tù nhân.
 |
| Những phòng giam oi nóng vào mùa hè, lạnh lẽo vào mùa đông |
Oleksandr Matviyenko, người đã làm việc bảo vệ tại Trung tâm giam giữ Lukyanivsky từ năm 2002, cho biết nhiều cai ngục phải xin nghỉ sau vài ngày đi làm. Đó là công việc khó khăn, đi kèm một mức lương ít ỏi chỉ có 114 USD/tháng.
Maslak cho rằng bộ có kế hoạch xem xét, sàng lọc 30.000 quản ngục và cảnh sát với, để tăng mức lương tối thiểu lên 300 USD/tháng.
Ông cho biết các quản ngục đang được đào tạo bởi chuyên gia từ Na Uy và Canada tại một ngôi trường đặc biệt ở Bila Tserkva (Kiev). "Chúng tôi muốn có đội ngũ bảo vệ vừa chuyên nghiệp, thân thiện song cũng phải quyết liệt với tội phạm. Họ cũng phải là những nhà tâm lý học linh hoạt", ông phân tích.
Bộ Tư pháp cũng đóng cửa khoảng 20 trong số 150 nhà tù trong năm 2017, vì nhiều nhà tù rơi vào tình trạng không có phạm nhân.
Chernyshov cho biết cơ quan đang tìm kiếm nhà đầu tư để xây dựng một nhà tù mới bên ngoài Kiev. Song, dự án mới trị giá khoảng 60-70 triệu USD và mất khoảng 7 năm thực hiện, đó được coi là một thương vụ khó khăn.
"Chúng tôi không thể tìm kiếm nhiều nhà đầu tư như vậy ở Ukraine. Điều kiện khí hậu, tình hình chính trị là trở ngại để người nước ngoài chịu rót vốn", Chernyshov khẳng định.
