Bão Vũ và cuộc trình làng Văn chương muộn...

Làng văn đều biết nhà văn Bão Vũ tên thật là Vũ Bão. Đó là cái tên do ông nội anh đặt cho từ lúc mới chào đời. Khi bước vào làng văn, thấy tên mình trùng với bút danh của bác Phạm Thế Hệ ( tức cố nhà văn Vũ Bão) nên anh phải đảo tên như vậy. Nhưng dù Vũ Bão hay Bão Vũ thì cũng là mưa gió cả, mà mưa to gió lớn chứ không thường. Và quả thực hai nhà văn này, tuy thuộc hai thế hệ khác nhau nhưng đều từng làm mưa làm gió trên văn đàn Việt.

Còn nhớ cách đây dăm năm, khi nhà văn Vũ Bão còn sống, có lần từ Hà Nội về Hạ Long (nơi tôi từng gắn bó nhiều năm) dự trại sáng tác văn học của Chi hội nhà văn Công an. Bão Vũ cũng từ Hải Phòng đến dự trại. Chúng tôi vui vẻ lắm.

Vũ Bão xem chừng có vẻ quý chàng nhà văn có bút danh “đối chọi” với mình. Một lần, tôi hỏi Vũ Bão xem ông đánh giá thế nào về Bão Vũ.

Vũ Bão say sưa nói:

- Tay này khá, rất khá đấy! Truyện ngắn, tiểu thuyết đều được cả. Văn hay và tỏ ra có học. Còn truyện thì cái nào cũng nêu được điều gì đó khiến người ta phải nghĩ ngợi. Không tin cậu cứ đọc xem. Riêng mình rất sướng một điều là do sự trùng tên với hắn mà những năm gần đây, cái tên mình liên tục được người ta nhắc đến. Nói về hắn bao giờ người ta cũng nhắc đến mình, thậm chí còn phải mở ngoặc để nói tên cúng cơm của mình ra nữa chứ. Hà hà! Không ngờ sự xuất hiện muộn của hắn lại làm mình vớ bở.

Xuất hiện vào thập niên cuối của thế kỉ 20, Bão Vũ đã ngay lập tức chiếm được cảm tình của bạn viết và bạn đọc cả nước với một loạt truyện ngắn liên tiếp được giới thiệu trên báo Văn Nghệ, liên tiếp giành được giải cao nhất trong các cuộc thi về thể loại này, liên tiếp được xếp vào topten truyện ngắn hay trong các tuyển tập của các nhà xuất bản, và trong mươi, mười lăm năm trở lại đây, anh liên tiếp cho xuất bản gần 10 đầu sách, trong đó có tập Mây núi Thái Hàng giành Giải thưởng Hội Nhà văn năm 2000 và được đề cử giải thưởng Văn học ASEAN. Một số truyện của Bão Vũ đã được dịch ra tiếng Anh giới thiệu với bạn đọc nước ngoài, như "Vết thương trong không gian, Cô gái không biết khóc, Đào nương,... Và có đến gần chục truyện của anh được dựng thành phim. Có thể nói Bão Vũ ngay từ khi xuất hiện, đã được xem như một hiện tượng văn học thời mở cửa.

Bão Vũ sinh năm Nhâm Ngọ (1942), ở một làng quê ven thành phố Hải Phòng. Ngày anh sinh ra, đúng vào cơn bão lớn suốt ba ngày liền, ông nội anh bèn đặt tên là Bão. Cụ vốn là một nhà nho, từng đỗ khoa thi Hương cuối triều Nguyễn. “Bão” theo nghĩa chữ Hán là "no đủ" ( bão hòa), là "ôm ấp" (hoài bão), tức là có chí.

Hoài bão thì có, nhưng no đủ, hạnh phúc thì không hẳn. Bão Vũ ôm mộng văn chương từ nhỏ và rồi đã có mặt trong giới văn nhân nước nhà. Bão Vũ mồ côi bố từ năm lên bốn tuổi, năm chín tuổi thì mẹ đi bước nữa, phải ở với bà ngoại, nghèo, luôn thiếu ăn, thiếu tình mẹ.  Bão Vũ vẫn nhớ mãi bài thơ Con hươu cái rất cảm động về tình mẹ con mà anh năm 11 tuổi, học lớp Nhất trường tiểu học thời Tây, đã tập dịch từ tiếng Pháp: Con hươu cái kêu gào dưới ánh trăng / Và nó khóc đến hòa tan đôi mắt / Con hươu nhỏ xinh ngoan của nó / Đã biến mất trong đêm sương mù / Nó kể nỗi đau thương của nó / Với khu rừng vắng lạnh lẽo / Nhưng không một tiếng trả lời / Và cổ nó vươn mãi lên trời thẳm... 

- Sao ông viết văn từ rất sớm mà trình làng muộn vậy. Bước vào tuổi 50 ông mới cho in truyện đầu tay? - Tôi hỏi Bão Vũ.

- Không hẳn thế. Năm 1961, mười chín tuổi, tôi gửi truyện ngắn Những đám mây lên báo Văn Học (tiền thân báo Văn Nghệ) nhưng không có hồi âm. Nghĩ bản thảo thất lạc, tôi đã hai lần chép lại truyện ấy và gửi tiếp, vẫn bặt tin. Mục Hộp thư bạn đọc cũng không nói đến. Đó là cú thất bại đầu tiên. Nhưng tôi vẫn viết. Hùng hục viết mà không gửi đi đâu cả, cũng không hề có tham vọng gì ngoài mong muốn được viết. Truyện ngắn ấy, đến năm 2001, tình cờ tìm thấy trong đống bản thảo, bèn sửa lại chút ít đổi tên thành Truyện ngắn đầu tay, rồi gửi lên báo Văn Nghệ. Truyện được in trang nhất. Sau đó còn được giải thưởng truyện ngắn hay của báo và được đưa vào tuyển tập.

Một người kỳ lạ. Viết mà không cần in. Cứ thầm lặng viết trong suốt ba bốn chục năm với gần chục cuốn sách không xuất bản.  

Sự mở cửa hội nhập đã khiến văn học chấp nhận nhiều khuynh hướng sáng tác, chấp nhận cá tính sáng tạo của nhà văn, và sự xuất hiện của Bão Vũ vào lúc này là rất hợp thời. Tôi thấy anh rất bản lĩnh, tự tin; nếu không, chắc hẳn đã buông bút lâu rồi. "Là kiến trúc sư giỏi ở thành phố Cảng, từng được đi nhiều nước hợp tác trong lĩnh vực xây dựng. Nghề thiết kế cũng thuộc lĩnh vực sáng tác; dồn tâm huyết vào tác phẩm kiến trúc, vừa có tiếng tăm vừa giàu có, việc gì phải chúi đầu vào viết cho nó khổ đời ra?" - Tôi hỏi.

- Mình rất yêu nghề kiến trúc. - Bão Vũ nói - Nhưng, bây giờ, để một đồ án thiết kế thành hiện thực có quá nhiều phiền toái, phi lý, những chuyện thường gọi là “tiêu cực” làm mình ngán ngẩm, mất đi cảm hứng sáng tạo. Văn chương, ít ra khi sáng tác cũng được hoàn toàn độc lập, không lệ thuộc ai. Cho dù viết ra mà không được in tôi sẽ cứ viết và để đấy, như trước kia tôi đã từng như vậy.

Bão Vũ nói một cách quả quyết. Và tôi hoàn toàn đồng ý với anh. Nhà văn đích thực là người luôn ý thức về sự sáng tạo ra những tác phẩm có giá trị lâu bền. Một mình một hướng bay, một tầm bay, ngay từ đầu Bão Vũ đã tự khẳng định cho mình một lối đi riêng biệt để không bị sa vào cái dòng chủ lưu khó cưỡng nổi của thứ văn chương thời vụ. Cố nhiên điều này không phải chỉ mình anh thấy, nhưng  anh đã tránh được để không phí sức vào sự đua chen vô bổ. Tác phẩm của anh vì vậy mà một mặt vẫn phản ánh rõ nét thời mình sống mặt khác vẫn mang tính phổ quát, gợi mở cho người đọc suy ngẫm về những vấn đề thuộc về muôn thuở. Đúng như nhận xét trên Website của Hội Nhà văn Việt Nam khi giới thiệu Bão Vũ: "Tác phẩm của Bão Vũ có cái biến hoá của một người trải qua lắm cung bậc đời thường mà tâm hồn có khát vọng thẩm mỹ; có cái lịch lãm của người sống nhiều, sống kỹ và, nhất là, có niềm trân trọng cuộc sống vì ông chỉ chia sẻ với bạn đọc những điều thú vị với giọng văn anh ánh lên niềm sang trọng ngay cả khi tác giả kể về những kẻ bụi đời hay những cảnh huống dưới đáy...”

Có thể thấy rõ điều này trong các truyện ngắn Trầu têm cánh phượng, Thung lũng Ngàn Sương, Hậu thân của Đêgavati, Lãng tử, Người đi chuyến ta-xi cuối ngày, Vết thương trong không gian, Ván bài Tỷ điểm tử... và đặc biệt là cuốn tiểu thuyết Vĩnh biệt vườn địa đàng hơn 500 trang viết về thân phận của những người Việt trong cuộc mưu sinh nơi đất khách quê người, thời hội nhập.

Đọc Bão Vũ, dù ngắn hay dài, đều nhận thấy cốt truyện lôi cuốn, văn phong đẹp. Với tên tuổi anh hiện nay, tôi không muốn nói nhiều về cái được của anh, chỉ muốn lưu ý một điều rằng anh nên cảnh giác với chính mình, với văn mình, đừng mải mê trau chuốt quá, sang trọng quá; nếu không, rất có thể nó sẽ dẫn anh trở lại con đường cũ, con đường của văn chương lãng mạn Pháp ngày xưa.

Bão Vũ đã bắt được nhịp thở của thời đại. Nói thế, vì tôi nhìn về phía trước chứ không nhìn lại phía sau, những gì anh đã có. Và vì tôi biết Bão Vũ còn dư sức tiếp tục đi và sẽ đi rất xa trên con đường văn nghiệp của mình./.

                                                                                                                     Đức Huệ

( Hội Nhà văn Việt Nam)