Số người mắc chứng rối loạn tâm thần được chữa trị còn thấp
Theo thống kê của Bộ Y tế, nước ta hiện có khoảng 15% dân số mắc các chứng rối loạn tâm thần phổ biến, 3 triệu người bị rối loạn tâm thần nặng. Chỉ tính riêng 10 bệnh tâm thần thường gặp nhất như: Trầm cảm, động kinh, rối loạn hành vi, tâm thần phân liệt... đã có hơn 13 triệu người mắc, trong đó khoảng 40% bệnh nhân ở độ tuổi dưới 30.
Tuy nhiên, số người bệnh được chữa trị còn rất thấp, cứ 10 người thì chỉ có 2-3 người được điều trị. Trong các rối loạn tâm thần, tỷ lệ người bị trầm cảm, hoang tưởng có xu hướng gia tăng ở mức đáng báo động.
Theo ông Nguyễn Văn Hồi - Cục trưởng Cục Bảo trợ xã hội, Bộ LĐ-TB&XH, các dạng bệnh tâm thần và rối nhiễu tâm trí thường gặp như: tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, tự kỷ, thiểu năng trí tuệ, khuyết tật thần kinh, tổn thương não, lạm dụng rượu, nghiện ma túy... Tổng số ca được chăm sóc và phục hồi chức năng tại các trung tâm trên cả nước tính đến cuối năm 2017 là 13.000 ca, số người tâm thần nặng được các trung tâm thực hiện quản lý tại cộng đồng là 60.000 ca, đạt 30% số người tâm thần nặng.
Mặt khác, theo các chuyên gia y tế, bệnh nhân tâm thần có nguy cơ gây án hình sự cao hơn người thường gấp 3-4 lần. Các bệnh nhân tâm thần gây án hình sự rất đa dạng nhưng hay gặp hơn cả ở nhóm bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc, tâm thần phân liệt, nghiện rượu, nghiện ma túy...
Có thể thấy, một thực tế đang tồn tại hiện nay là rất nhiều người có vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần nhưng không phải người bệnh nào cũng được quan tâm và chăm sóc. Chính từ việc ít được quan tâm, chăm sóc nên hầu hết những người có vấn đề về sức khỏe tâm thần cũng không được khám và chữa trị dứt điểm dẫn tới khi bệnh nặng, người bệnh không kiểm soát được hành vi dẫn tới những hệ lụy đau lòng.
Thực tế cho thấy, nhiều vụ án đau lòng xảy ra do nhiều gia đình thiếu quan tâm, chăm sóc người bệnh, thậm chí có biểu hiện che giấu việc người thân có biểu hiện hạn chế nhận thức. Chưa kể, khi áp dụng các biện pháp bắt buộc đưa người bệnh đến các trung tâm chữa trị, gia đình không đủ kinh phí, hoặc cơ quan điều tra giao chính quyền địa phương quản lý, trong khi chính quyền địa phương không thể lúc nào cũng có điều kiện theo dõi. Điều này dẫn đến việc họ tiếp tục sống trong cộng đồng khi chưa được chữa trị.
Bệnh nhân tâm thần cần được chăm sóc, phục hồi
Rối loạn tâm thần là một bệnh lý hết sức phức tạp, người bệnh dù đã được điều trị ổn định nhưng vẫn có nguy cơ tái phát. Chính vì vậy, để ngăn ngừa tình trạng người tâm thần gây án, pháp luật cần có các quy định về việc quản lý và bắt buộc chữa bệnh đối với người bị tâm thần.
Trao đổi về vấn đề này dưới góc độ pháp lý, bà Nguyễn Kim Oanh, chuyên viên tư vấn luật Công ty Cổ phần tư vấn DLS Việt Nam cho biết, căn cứ vào Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2009; Nghị định 96/2011/NĐ-CP; Điều 49 Bộ luật Hình sự 2015, theo quy định của pháp luật hiện hành, không bắt buộc cách ly những người mắc bệnh tâm thần khỏi cộng đồng.
Đối với những người bị bệnh tâm thần ở trạng thái kích động, trầm cảm có ý tưởng, hành vi tự sát hoặc gây nguy hiểm cho người khác theo quy định của pháp luật thuộc đối tượng bắt buộc chữa bệnh theo quy định tại Điều 66 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2009. Đối với những người bị bệnh tâm thần thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, Viện kiểm sát và Tòa án có thể căn cứ trên kết quả giám định pháp y ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Khi đó, những người này có thể bị cưỡng chế thi hành quyết định của Viện kiểm sát hoặc Tòa án.
Ở một góc độ khác, các chuyên gia y tế cho rằng, vai trò của gia đình là quan trọng hàng đầu. Theo các chuyên gia, trước hết, những người thường xuyên gần gũi, tiếp xúc với người bệnh phải được tập huấn kỹ năng quản lý, chăm sóc, phòng ngừa những tình huống nguy hiểm.
Những người thân cần đưa người có dấu hiệu bất thường về tâm thần đi khám, không nên giấu bệnh nhân ở nhà hoặc tìm đến các thầy cúng, thầy bói, bắt buộc bệnh nhân phải uống thuốc theo đúng đơn thuốc của bác sĩ tâm thần đã kê, đưa bệnh nhân đi tái khám đúng hẹn.
Trong thời gian qua, công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần luôn được ngành Y tế đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên mới chỉ đáp ứng một phần nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần. Hiện số người bị rối loạn tâm thần ngày càng gia tăng và nếu không được phát hiện sớm, điều trị, quản lý đúng hướng, kịp thời sẽ dẫn đến hậu quả nặng nề cho chính bản thân người bệnh, gia đình và xã hội.
Theo thống kê của Cục Bảo trợ xã hội, cả nước hiện có khoảng 50 cơ sở bảo trợ xã hội có chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí, trong đó có gần 30 cơ sở chăm sóc chuyên biệt; 20 tỉnh, thành phố hỗ trợ nâng cấp, mở rộng trung tâm chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí,...
Bên cạnh đó, một số địa phương chưa quan tâm, chưa nhận thức đúng về việc trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí. Các cơ sở chủ yếu chăm sóc, nuôi dưỡng tập trung các đối tượng theo quy mô lớn; đối tượng sống xa cách với gia đình và cộng đồng; thiếu các dịch vụ tư vấn hỗ trợ hòa nhập cộng đồng và phục hồi chức năng, trị liệu tâm lý, lao động trị liệu; cơ sở vật chất xuống cấp, lạc hậu; thiếu trang thiết bị chuyên dùng,...
