Bảo đảm quyền bình đẳng cống hiến của người khuyết tật

Báo cáo cho thấy Việt Nam đã đạt được thành tựu đáng tự hào trong vấn đề an sinh xã hội, hòa nhập và thúc đẩy việc làm bền vững cho người khuyết tật. Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống, đặc biệt là trong việc bù đắp chi phí phát sinh do khuyết tật, bảo đảm tiếp cận bình đẳng với việc làm bền vững…

Mong muốn cùng cộng đồng kiến tạo xã hội bình đẳng

Đó là những kỷ niệm rất buồn thời ấu thơ của Vũ Thị Hải Anh, sinh viên ĐH Khoa học, xã hội và nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội. Tại buổi công bố báo cáo ngày 3/12/2025, Hải Anh kể lại câu chuyện của mình: “Tôi sinh ra với đôi mắt không nhìn thấy ánh sáng, nhưng chưa bao giờ khát khao được đến trường nguội trong tôi. Năm 6 tuổi, tôi được gia đình đưa đến một ngôi trường mẫu giáo. Tuy nhiên, câu trả lời mà tôi nhận được là: “Không nhận học sinh mù”. Nhưng gia đình tôi đã không đầu hàng và sau đó 7 năm, tôi được đi học, dù muộn hơn các bạn cùng lứa rất nhiều. Tuy nhiên, khó khăn chưa phải đã hết. Trong một lần tôi đi xe taxi, tài xế cũng từ chối chở vì tôi “là người mù”.

Cũng theo Hải Anh, Việt Nam luôn coi việc bảo đảm quyền của NKT là một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển đất nước và trong những năm qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã có nhiều chính sách quan trọng hướng tới NKT. “Đối với chúng tôi, đó là những điểm sáng rất đáng trân trọng và là nguồn động viên lớn lao để chúng tôi tiếp tục vượt qua nghịch cảnh vươn lên. Tuy nhiên, bên cạnh đó cá nhân tôi cũng như cộng đồng NKT còn nhận thấy những khoảng trống vẫn cần lấp đầy. Đó là chi phí hỗ trợ hàng tháng cho NKT còn thấp hơn chuẩn nghèo đô thị hiện nay rất nhiều. Đó là cơ hội việc làm cho NKT còn rất hạn hẹp, khó khăn. Khi NKT đi xin việc, người sử dụng lao động sẽ chỉ đánh giá mức độ khuyết tật thay vì nhìn nhận năng lực của NKT. Cũng chính vì lý do đó mà nhiều NKT dù có việc làm cũng không được quan tâm đến các chế độ an sinh xã hội như chính sách bảo hiểm xã hội, y tế…”, Hải Anh chia sẻ.

Thay mặt cho cộng đồng NKT tại buổi công bố báo cáo, Hải Anh nhấn mạnh: “Bản thân là NKT và vì khuyết tật nên bị đi học chậm hơn bạn bè 7 năm, vì vậy tôi rất thấu hiểu sự thiệt thòi của NKT. Hiện nay tôi đang là sinh viên ĐH Khoa học, xã hội và nhân văn và tôi mong muốn sẽ trở thành nhà hoạt động cộng đồng cho NKT. NKT không mong muốn được thương hại, chỉ mong muốn được tạo điều kiện để chung tay cùng cộng đồng kiến tạo xã hội bình đẳng”.

Không nên xem NKT là đối tượng bị động nhận hỗ trợ

Câu chuyện của Vũ Thị Hải Anh cũng là câu chuyện mà rất nhiều NKT ở Việt Nam gặp phải khi đối mặt với sự kỳ thị vô lý của một bộ phận trong cộng đồng. Và đó cũng là một trong những nguyên nhân thúc đẩy sự ra đời của báo cáo “Hướng tới xã hội hòa nhập: An sinh xã hội kiến tạo cơ hội và trao quyền cho người khuyết tật”.

Theo bà Sinwon Park, Giám đốc Quốc gia, Văn phòng ILO tại Việt Nam, bên cạnh những thành tựu chính sách như: mở rộng trợ giúp xã hội, tăng cường bao phủ BHYT, cải thiện hệ thống xác định mức độ khuyết tật và hoàn thiện khung pháp lý thúc đẩy hòa nhập, thì “vẫn còn những khoảng trống, đặc biệt là trong việc bù đắp chi phí phát sinh do khuyết tật, bảo đảm tiếp cận bình đẳng với việc làm bền vững và nâng cao phối hợp liên ngành. Chính những khoảng trống này là lý do báo cáo được thực hiện để nhằm cung cấp một đánh giá toàn diện, dựa trên bằng chứng, hỗ trợ Việt Nam trong các cải cách hiện nay và trong tầm nhìn tương lai”.

Với vai trò là Phó Chủ tịch Thường trực Liên hiệp hội về NKT Việt Nam, ông Đặng Văn Thanh nêu quan điểm, cách đây 11 năm, vào tháng 11/2014 Việt Nam đã phê chuẩn Công ước Quốc tế về quyền của NKT (CRPD) và luôn coi việc bảo đảm quyền của NKT là một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển đất nước.

“Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, chúng ta cũng thẳng thắn nhìn nhận rằng NKT tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn như: cơ hội việc làm còn hạn chế, đặc biệt đối với phụ nữ khuyết tật; hệ thống tiếp cận trong xây dựng, giao thông, thông tin vẫn cần được cải thiện mạnh mẽ… NKT không phải là đối tượng bị động nhận hỗ trợ, mà là những công dân có quyền, có tiếng nói, có năng lực và có đóng góp quan trọng cho sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Vì thế, chúng tôi mong muốn tất cả các bên liên quan, từ các cơ quan nhà nước, người sử dụng lao động cho đến các đối tác phát triển và cộng đồng cùng nỗ lực biến những phát hiện trong báo cáo này thành hành động cụ thể. Mọi tổ chức và cá nhân, ở bất cứ đâu, hãy nỗ lực mạnh mẽ hơn nữa để cùng xóa bỏ rào cản, bù đắp đầy đủ các chi phí phát sinh do khiếm khuyết, mở rộng cơ hội việc làm và bảo đảm mọi chính sách đều thực sự phản ánh tiếng nói của NKT”, ông Đặng Văn Thanh nhấn mạnh.

Từ góc độ Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, ông Lê Tuấn An - Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường khẳng định, tầm quan trọng của khu vực kinh tế tập thể trong thúc đẩy sự hòa nhập xã hội của NKT: “Việc kết nối giữa an sinh xã hội và việc làm năng suất trong khu vực hợp tác xã có thể giúp NKT không chỉ được bảo vệ mà còn được trao quyền để phát huy khả năng, đóng góp cho kinh tế địa phương và tiến bộ xã hội chung”.