Bàn về tội Trốn tránh nghĩa vụ quân sự theo quy định của Bộ luật Hình sự
(PLVN) - Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã quy định, bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và quyền cao quý của công dân. Và một trong những quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân là thực hiện nghĩa vụ quân sự (NVQS) và tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân. Đồng thời, hành vi trốn tránh NVQS là trốn tránh nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc và bị coi là vi phạm pháp luật hình sự và sẽ phải đối diện với chế tài nghiêm khắc của pháp luật.
Theo Luật sư Nguyễn Thị Trang - Đoàn Luật sư TP Hà Nội, trốn tránh NVQS là hành vi không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký NVQS, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm chính sách, pháp luật về NVQS bao gồm chế độ đăng ký NVQS, gọi nhập ngũ và gọi tập trung huấn luyện.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 332 Bộ luật Hình sự 2015 (BLHS), thì “Người nào không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký NVQS, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm”.
Như vậy, khách thể của tội Trốn tránh NVQS là chính sách, pháp luật về nghĩa vụ quân sự bao gồm chế độ đăng ký NVQS, gọi nhập ngũ và gọi tập trung huấn luyện theo quy định của Luật Nghĩa vụ quân sự, Luật Lực lượng dự bị động viên.
Mặt khách quan của tội Trốn tránh NVQS thể hiện ở hành vi không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký NVQS, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện.
Cụ thể, đăng ký NVQS là việc lập hồ sơ về NVQS của công dân trong độ tuổi thực hiện NVQS. Không chấp hành quy định của pháp luật về đăng ký NVQS là hành vi không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định về đăng ký NVQS theo quy định của pháp luật.
Theo quy định tại Luật Nghĩa vụ quân sự, thì công dân nam đủ 17 tuổi trở lên có nghĩa vụ đăng ký NVQS với Ban Chỉ huy quân sự cấp huyện nơi công dân cư trú, làm việc hoặc học tập. Việc đăng ký NVQS bao gồm đăng ký NVQS lần đầu và đăng ký NVQS bổ sung khi thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc, học tập.
Như vậy, không chấp hành quy định của pháp luật về đăng ký NVQS là hành vi của người đến tuổi hoặc thuộc diện phải đăng ký NVQS theo quy định nhưng cố tình không đến cơ quan quân sự địa phương thực hiện việc đăng ký NVQS; hành vi của người đã đăng ký NVQS nhưng không đến cơ quan quân sự địa phương thực hiện việc đăng ký NVQS bổ sung khi thay đổi chức vụ công tác, trình độ học vấn, trình độ chuyên môn, tình trạng sức khỏe và thông tin khác có liên quan đến NVQS hoặc thay đổi nơi cư trú, làm việc, học tập.
Nhập ngũ là việc công dân vào phục vụ có thời hạn trong lực lượng thường trực của Quân đội nhân dân và lực lượng Cảnh sát biển. Theo quy định của Luật Nghĩa vụ quân sự, thì công dân từ đủ 18 tuổi đến hết 25 tuổi, trúng tuyển thì được gọi nhập ngũ. Việc gọi công dân nhập ngũ được thực hiện theo lệnh gọi nhập ngũ của Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy quân sự cấp huyện. Do vậy, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ là hành vi của người đã có lệnh gọi nhập ngũ nhưng cố tình không nhập ngũ (bỏ trốn hoặc tự gây thương tích, gây tổn hại sức khỏe cho bản thân) hoặc đã đến nơi nhập ngũ lại bỏ trốn không thực hiện các thủ tục cần thiết để nhập ngũ…
Lệnh gọi tập trung huấn luyện được áp dụng đối với quân nhân dự bị, bao gồm sỹ quan dự bị, quân nhân chuyên nghiệp dự bị và hạ sỹ quan, binh sỹ dự bị được đăng ký theo quy định của Luật Sỹ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, Luật Quân nhân chuyên nghiệp, công nhân và viên chức quốc phòng, Luật Nghĩa vụ quân sự để sẵn sàng bổ sung cho lực lượng thường trực của Quân đội nhân dân.
Theo quy định của Luật Sỹ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, Luật Quân nhân chuyên nghiệp, công nhân và viên chức quốc phòng và Luật Nghĩa vụ quân sự, thì quân nhân dự bị phải tham gia huấn luyện, kiểm tra sẵn sàng động viên, sẵn sàng chiến đấu theo lệnh của cấp có thẩm quyền. Do vậy, không chấp hành lệnh gọi tập trung huấn luyện là trường hợp quân nhân dự bị đã có lệnh gọi tập trung nhưng không có mặt để thực hiện nhiệm vụ huấn luyện, kiểm tra sẵn sàng động viên, sẵn sàng chiến đấu.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 332 BLHS, thì các hành vi nêu trên chỉ bị coi là phạm tội khi đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
Tội phạm được coi là hoàn thành từ thời điểm thực hiện một trong những hành vi nêu trên sau khi đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
Chủ thể của tội trốn tránh NVQS là người có năng lực trách nhiệm hình sự đạt độ tuổi do BLHS quy định. Trong đó, người có năng lực trách nhiệm hình sự là người có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình. Theo quy định tại Điều 12 Luật Nghĩa vụ quân sự, thì công dân nam từ đủ 17 tuổi trở lên phải đăng ký NVQS. Do vậy, chủ thể của tội phạm này là người từ đủ 17 tuổi trở lên, có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình.
Về mặt chủ quan, tội Trốn tránh NVQS được thực hiện do lỗi cố ý, tức là tội phạm được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp, người phạm tội nhận thức được hành vi trốn tránh NVQS do mình gây ra là nguy hiểm cho xã hội bị pháp luật cấm nhưng vẫn mong muốn và thực hiện hành vi đó. Bởi lẽ, mục đích của việc thực hiện các hành vi khách quan nêu trên là nhằm trốn tránh việc thực hiện NVQS.
“So với quy định tại Điều 259 BLHS năm 1999, thì quy định tại Điều 332 BLHS năm 2015 hầu như không thay đổi về bản chất pháp lý cũng như kỹ thuật lập pháp, hình phạt áp dụng, ngoại trừ việc bổ sung: từ “vi phạm” vào sau từ “xử phạt” ở khoản 1 để khẳng định hành vi bị xử phạt trước khi thực hiện hành vi phạm tội là hành vi vi phạm hành chính; từ “gây” vào trước từ “tổn hại cho sức khỏe của mình” ở khoản 2 để làm rõ bản chất của hành vi tự gây tổn hại cho sức khỏe của mình” - Luật sư Trang cho biết thêm.