Hải Vân Quan là công trình di tích lịch sử tọa lạc trên núi Hải Vân thuộc địa giới hành chính của thị trấn Lăng Cô, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huếvà phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, TP Đà Nẵng. Đây là một di tích lịch sử, văn hóa, kiến trúc, quân sự vô cùng đặc biệt với quy mô và kết cấu quy chuẩn của một lũy thành phòng thủ. Di tích được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia là sự khẳng định những giá trị vốn quý của di tích và cần được bảo tồn, tôn tạo và phát huy.
Với diện tích gần 900m2 khai đào tại 4 mặt lũy thành và trong lòng khu di tích, kết quả khảo cổ đã làm xuất lộ hoàn toàn các dấu tích nền móng kiến trúc còn lại của di tích Hải Vân Quan thời Nguyễn như: bậc cấp, lối đi của 2 cổng, hệ thống tường thành, pháo nhãn cùng dấu vết nền móng kiến trúc nhà Trú Sở và Vũ Khố. Ngoài ra, trong quá trình khai quật cũng đã phát lộ nhiều dấu tích kiến trúc được xây dựng trong giai đoạn từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp và Mỹ đồn trú tại đây.
Theo ông Phan Thanh Hải- Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế, việc bảo tồn, tôn tạo, phục hồi và phát huy giá trị của di tích trong giai đoạn này là hết sức cấp thiết, góp phần gìn giữ di sản văn hóa của dân tộc, phát triển kinh tế, du lịch..., phục vụ công tác xây dựng và bảo vệ đất nước trong thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế. Trong đó, việc tiến hành nghiên cứu, khai quật khảo cổ học nhằm xác định những dấu tích nguyên gốc của di tích là hết sức quan trọng và có ý nghĩa khoa học cao.
 |
| Di tích Hải Vân Quan (ảnh Internet) |
Tại hội thảo, Phân viện Khoa học Công nghệ và Xây dựng đã đề xuất 02 phương án tu bổ, phục hồi và tôn tạo Hải Vân Quan. Phương án 1: Phục hồi toàn bộ các công trình phía trong ranh giới vùng I bảo vệ di tích, một đoạn tuyến đường Thiên Lý đi về phía Huế và đường dốc đi về phía Đà Nẵng vào thời kỳ nhà Nguyễn. Các công trình nằm giữa ranh giới vùng bảo vệ I và II của di tích (các công trình xây dựng giai đoạn 1945-1975) sẽ được bảo tồn Hải Vân Quan khoảng đầu thế kỷ 20 thích nghi.
Phương án 2: Bảo tồn nguyên trạng toàn bộ các công trình được xác định có trước giai đoạn 1975 đặc biệt là thời kỳ chiến thắng Đồn Nhất. Về giải pháp tôn tạo, chiếu sáng mỹ thuật và chiếu sáng sân đường. Đối với cảnh quan thì trồng cỏ, trồng cây xanh bóng mát và cảnh quan. Hệ thống cấp nước, thoát nước và hệ thống phòng cháy chữa cháy, chống sét...
Theo phương án bảo tồn, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan, đơn vị tư vấn đề xuất phương án dùng nguồn kinh phí để thực hiện dự án là: sẽ được lấy từ nguồn ngân sách, nguồn thu của địa phương và các nguồn tài trợ, xã hội hóa khác. Tổng mức đầu tư là hơn 23,250 tỷ đồng. Trong khi đó, phương án kinh doanh, khai thác di tích sẽ không tính toán phần hiệu quả kinh doanh khai thác do Hải Vân Quan là công trình Di tích văn hóa - Lịch sử - Nghệ thuật phục vụ phát triển các mục tiêu văn hóa, xã hội lâu dài.
Ông Phan Tiến Dũng, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế cho rằng, với giá trị lịch sử cũng như theo thống kê, lượng khách đến với Hải Vân Quan không ngừng tăng lên theo từng năm. Trong năm 2018, ước tính sẽ có khoảng 2 triệu lượt khách đến tham quan Hải Vân Quan, trong đó 90% là khách nước ngoài. Vì thế, việc tu bổ công trình này rất cần thiết và cần phải bảo đảm sự hài hòa của nhiều yếu tố.
Phát biểu tại hội thảo, Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa nhất trí với phương án thứ nhất. Theo ông Hoa, trong công tác tu bổ, phát huy giá trị của Hải Vân Quan nhất thiết phải có khu vực dịch vụ phục vụ du khách, người tham quan, như: bãi đỗ xe, nhà cán bộ quản lý, khu gian hang lưu niệm, nhà vệ sinh… Đặc biệt, nhà nghiên cứu lưu tâm các cơ quan quản lý, các đơn vị thực hiện cần phải đặt dự án trong tổng thể không gian cảnh quan của Hải Vân Quan. Nếu không, việc tu bổ sẽ phá vỡ cấu trúc của di tích.
Bà Nguyễn Thị Hội An- Phó Giám đốc Sở VH & TT TP. Đà Nẵng cho hay, vẫn nghiêng về phương án thứ nhất nhưng không nhất thiết phải phục hồi tất cả các hạng mục di tích vốn có; cần phân định rõ khu vực ranh giới di tích để bảo tồn phát huy giá trị di tích. Phần ngoài di tích cần có quy hoạch tổng thể để định hướng phát triển, xây dựng các công trình liên quan về sau. Cần điều chỉnh kiến trúc cũng như vị trí đặt bia Đồn Nhất hiện nay.
Dự án bảo tồn- tu bổ- phục hồi và phát huy giá trị Di tích Hải Vân Quan sẽ góp phần bảo tồn giá trị lịch sử và một phần nghệ thuật quân sự của tiền nhân trong quá trình dựng nước và giữ nước. Sau khi bảo tồn- tu bổ- phục hồi và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan sẽ là điểm đến hấp dẫn cho du khách, gìn giữ những giá trị văn hóa- nghệ thuật-kiến trúc đặc sắc của cha ông ta trong giai đoạn lập đất giữ đất.
