Bản lĩnh trong xử trí bất trắc trên không của phi công Đỗ Tiến Đức

Không có thiệt hại về người

Chúng tôi gặp Thiếu tá Đỗ Tiến Đức trong ngày anh được Quân chủng (PK-KQ) tổ chức Hội nghị công bố quyết định khen thưởng và thăng quân hàm trước thời hạn của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Khi được hỏi về sự cố ngày 9/1/2024, lúc ấy Trung đoàn 929, Sư đoàn 372, Quân chủng Phòng không - Không quân (PK-KQ) tổ chức ban bay huấn luyện ngày theo kế hoạch. Máy bay Su 22-M4 số hiệu 5880 do Đại úy, phi công Đỗ Tiến Đức - Phi đội trưởng Phi đội 1 điều khiển; cất cánh lúc 11 giờ 4 phút, đến 11 giờ 14 phút thì phi công báo máy bay gặp sự cố không thể về hạ cánh được.

Thiếu tá Đỗ Tiến Đức cho biết, đây là chuyến bay thứ 2 trong ngày, bay trên máy bay Su-22M4 số hiệu 5880 dẫn phi công số 2 là Trung úy Đào Ngọc Trìu - phi công Phi đội 1, Trung đoàn 929, bay trên máy bay Su-22M4 số hiệu 5878 thực hiện bài 38 “Bay sát hạch đội hình biên đội 2 chiếc đường dài trực tiếp công kích mặt đất cơ động giản đơn”. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, phi công điều khiển máy bay về sân bay để hạ cánh. Khi đến vị trí chuẩn bị hạ cánh, anh làm động tác thả càng. Sau khi thả càng, làm động tác tăng ga để giữ tốc độ, tuy nhiên nhìn bảng đồng hồ, Đại úy Đỗ Tiến Đức thấy vòng quay động cơ không tăng, chỉ giữ mức 70% (tương đương với chế độ làm việc nhỏ nhất của máy bay), tốc độ còn 500km/giờ, độ cao giảm dần. Anh thông báo ngay cho chỉ huy bay và tiếp tục làm động tác tăng, giảm ga vài lần nữa, tuy nhiên thấy đồng hồ vòng quay động cơ vẫn giữ nguyên, tốc độ giảm còn 400km/giờ, độ cao còn 500m. Lúc này phi công xác định động cơ có trục trặc kỹ thuật, không thể khắc phục sự cố trên không.

Trung tướng Trần Ngọc Quyến - Chính ủy Quân chủng PK-KQ trao Quyết định thăng quân hàm trước thời hạn, Bằng khen của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng cho Thiếu tá Đỗ Tiến Đức. (Ảnh: Lê Hữu - Vân Anh).

Ở độ cao thấp, quan sát thấy khu vực phía dưới cánh bay là nhà cửa, công trình của nhà dân san sát, tuy nhiên, phía trước bên trái (tức hướng Tây) có khu đất trống khá rộng rãi, có nhiều cây cối, anh Đức nhanh chóng thu càng để giữ ổn định và báo cáo: “Xin phép đưa máy bay về hướng Tây” và khẽ nghiêng máy bay sang trái. Chỉ huy bay ra lệnh: “Kiểm tra động cơ, tính toán nếu động cơ không lên, cho phép nhảy dù”. Lúc này các chỉ số trên bảng đồng hồ tiếp tục tụt nhanh (tốc độ còn 330km/giờ, độ cao chỉ cách mặt đất dưới 300m, còn vòng quay của động cơ vẫn giữ mức 70%). Lệnh của chỉ huy bay “Nhảy dù 24”, tuy nhiên phi công vẫn cố gắng tăng, giảm ga liên tục, thử làm động tác tăng lực và cố gắng lái máy bay về khu đất trống. Khi thấy không còn tác dụng, thời cơ đã hết, Đại úy Đỗ Tiến Đức nhanh chóng dùng 2 tay giật mạnh vòng dù ở dưới ghế phi công…

Đại úy Đỗ Tiến Đức chia sẻ: “Khi còn cách mặt đất 100m, thấy có nguy cơ rơi vào đường dây điện và mái tôn nhà dân, tôi bình tĩnh lái dù sang hướng khác, khi chân vừa chạm đất thì vòm dù cũng trùm lên ngọn cây dừa bên cạnh. Sau vài phút, một đồng chí công an cùng khoảng chục người dân kéo đến. Tôi nhờ đồng chí công an và mọi người giúp gỡ dù bị mắc trên cây và bảo vệ hiện trường.

Thiếu tá, phi công Nguyễn Công Thủy - Phó Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 929 cho biết thêm: “Trong trường hợp này, phi công có thể nhảy dù theo lệnh của chỉ huy hoặc chủ động xử trí tình huống theo tình hình cụ thể. Thiết bị nhảy dù có cấu tạo đặc biệt, khi được kích hoạt, quả đạn phản lực ở dưới ghế sẽ đẩy cả ghế và phi công lên đến gần 100m, sau đó, ghế tự động tách khỏi người và rơi tự do, còn dù sẽ tự động bung để nâng người nhảy tiếp đất an toàn. Đồng chí Đức mặc dù nhảy ở độ cao thấp vẫn tỉnh táo và xử lý tốt các tình huống, thể hiện được bản lĩnh vững vàng và được rèn luyện kỹ năng thường xuyên”.

Được biết, khu vực máy bay rơi đúng bãi đất trống của khối phố Bình Ninh, phường Điện Nam Bắc, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Cách đó không xa là Trường Tiểu học Phan Ngọc Nhân và nhà trẻ tư thục. Riêng nhà anh Nguyễn Thanh Quốc do máy bay trượt qua bị vỡ một số ngói và sập mái tôn bếp, khi đó có 3 người ở trong nhà. Khi sự cố xảy ra, lãnh đạo, chỉ huy Sư đoàn 372, Trung đoàn 929 đã phối hợp với cấp ủy, chính quyền, đoàn thể địa phương kịp thời đến hiện trường giải quyết vụ việc, tổ chức thăm hỏi các gia đình bị thiệt hại về tài sản; đồng thời đến Bệnh viện Vĩnh Đức thăm hỏi, động viên ông Nguyễn Thanh Hùng là người dân địa phương không may bị thương. Hiện nay, ông Hùng đã được xuất viện, Sư đoàn 372 đang phối hợp với địa phương khẩn trương khắc phục hậu quả vụ tai nạn, giúp Nhân dân ổn định cuộc sống. Thượng tá Trần Thanh Nam - Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 929, Sư đoàn 372 cho biết thêm: “Đơn vị đang sửa chữa, lợp lại 2 mái ngói nhà chính và xây lại toàn bộ 2 phòng phía sau với diện tích trên 60 mét vuông của nhà ông Chính. Ngoài ra còn sửa chữa, thay một số tôn hỏng do đất, đá văng vào cho 3 gia đình xung quanh, đền bù thiệt hại cho 8 gia đình bị ảnh hưởng về rau màu. Đơn vị đang đẩy nhanh tiến độ xây dựng, sửa chữa để Nhân dân sớm ổn định đón Tết Nguyên Đán”.

Cần có kinh nghiệm trong xử trí các tình huống bất trắc

Trung tướng Trần Ngọc Quyến - Chính ủy Quân chủng PK-KQ trao Bằng khen tặng Đại tá Bùi Văn Đài - Chính ủy Trung đoàn 929 và Thượng tá Lê Tuấn Nghĩa - Trung đoàn trưởng Trung đoàn 929, Sư đoàn 372, Quân chủng PK-KQ. (Ảnh: Lê Hữu - Vân Anh).

Sau điều tra của cơ quan chức năng, nguyên nhân ban đầu được xác định là do van điều tiết của bơm nhiên liệu bị hỏng, dẫn đến nhiên liệu đến buồng đốt ít, làm lực đẩy động cơ giảm lớn, không đủ điều kiện để đưa máy bay về hạ cánh; phi công buộc phải nhảy dù. Tìm hiểu thêm chúng tôi được biết, khi sự cố xảy ra, kíp chỉ huy trong ban bay đã bình tĩnh quan sát, nghe báo cáo của phi công, đồng thời ra mệnh lệnh kịp thời, dứt khoát, phù hợp để phi công xử lý đúng quy trình, kỹ thuật. Để có những khẩu lệnh chỉ huy quyết đoán, kịp thời là cả quá trình luyện tập và có kinh nghiệm trong chỉ huy bay.

Thượng tá Lê Tuấn Nghĩa - Trung đoàn trưởng, người trực tiếp chỉ huy bay cho biết: “Sự cố thường xảy ra rất nhanh, từ chỉ huy bay đến phi công phải nắm chắc về kỹ thuật hàng không, nắm vững điều lệ, cách xử lý tình huống khi xảy ra bất trắc. Khi huấn luyện có thể có xảy ra nhiều tình huống trên không, mặt đất. Chính vì thế, trước mỗi ban bay, các lực lượng, đặc biệt là phi công, chỉ huy bay phải tổ chức luyện tập, hiệp đồng chặt chẽ. Khi có tình huống xảy ra, trước tiên các thành phần phải xử trí đúng theo hướng dẫn của điều lệ bay, sổ tay phi công, bài bay đã chuẩn bị; đồng thời phải phối hợp chặt chẽ, ra khẩu lệnh chính xác, kịp thời để giảm thiểu thấp nhất các thiệt hại có thể xảy ra…”.

Đại tá Bùi Văn Đài - Chính ủy Trung đoàn 929 là phi công có gần 1.000 giờ bay tích lũy trên nhiều loại máy bay và có nhiều kinh nghiệm trong xử trí các tình huống bất trắc. Điển hình như trong ban bay ngày 24/8/2010 của Trung đoàn 929, anh đã xử lý thành công sự cố máy bay tụt áp suất dầu nhờn động cơ khi đang bay vào không vực, đưa máy bay hạ cánh an toàn (đây là một tình huống hết sức nguy hiểm, nếu xử trí không kịp thời máy bay sẽ bị nổ do nhiệt độ tăng quá mức cho phép; phi công được phép nhảy dù ngay lập tức). Anh Đài cũng là người chỉ huy cất hạ cánh trong ban bay ngày 9/1 vừa qua. “Lúc máy bay Su-22M4 số hiệu 5880 gặp sự cố trên không, còn 1 máy bay của biên đội đang chuẩn bị vào hạ cánh. Chúng tôi vừa phải chỉ huy phi công trên máy bay bị sự cố xử trí tình huống, vừa phải bình tĩnh để chỉ huy chiếc số 2 vào hạ cánh bảo đảm an toàn. Các tình huống bất trắc trên không thường rất ngắn, nếu phi công không bình tĩnh, thành thạo kỹ thuật, chỉ huy bay không đánh giá đúng tình hình, quyết đoán, kịp thời thì thời cơ sẽ qua rất nhanh và không có cơ hội sửa chữa…”.

Môi trường hoạt động đặc thù, phức tạp nên tình huống bất trắc, nguy hiểm có thể xảy ra bất cứ lúc nào đối với lực lượng không quân trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, thực hiện nhiệm vụ. Song cách xử trí bản lĩnh, khoa học của Đại úy Đỗ Tiến Đức và kíp chỉ huy bay là bài học để các đơn vị rút kinh nghiệm, từ đó giảm thiệt hại về tính mạng và tài sản của đơn vị, Nhà nước và Nhân dân.