Băn khoăn vùng nguyên liệu thuốc lá

 Tháng 3, Iapa, Ayun Pa, Krông Pa (Gia Lai) đều đang trong cao điểm mùa khô nhưng khác với cảnh “đất trống, đồi trọc” trong hình dung, trước mắt chúng tôi vẫn là màu xanh ngút ngàn, màu mỡ. Đó là màu xanh của hàng trăm ha cây thuốc lá đang vào mùa thu hoạch. Năm nay, lá thuốc lại được giá, dự tính mỗi ha, trừ chi phí người nông dân lãi chừng 40 triệu đồng…

Cây xóa đói - giảm nghèo

Gắn bó với cây thuốc lá cả chục năm nay, anh nông dân Đặng Đức Hoàng, xã Ia Trork, huyện Iapa đang là chủ của 5 ha cây thuốc lá, năng suất vào loại nhất nhì trong vùng. “Trung bình mỗi vụ trừ chi phí, gia đình tôi thu về 40-50 triệu đồng. Năm ngoái giá nguyên liệu thuốc lá tăng cao bất ngờ, gia đình tôi lãi tới 80 triệu đồng/ha. Năm tới đang tính thuê thêm đất để trồng thêm”, anh Hoàng chia sẻ và cho biết thêm so với cây lúa, cây bắp thì cây thuốc lá có hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều lần.

Nằm ở “thủ phủ” của các cây công nghiệp ngắn ngày như hồ tiêu, cà phê, cao su… nhưng người nông dân Iapa lại lựa chọn cây thuốc lá bởi đây là vùng khô cằn nhất của Gia Lai.  Đặc tính của cây thuốc lá là có thể sinh trưởng, phát triển mạnh trên vùng đất cằn cỗi, thời tiết khắc nghiệt, đồng thời thích hợp cho việc trồng xen canh với các loại cây nông sản khác như ngô, lúa, vừa làm tăng giá trị kinh tế, vừa góp phần làm tăng độ màu mỡ của đất trồng và ngăn ngừa sự phát triển các loại dịch bệnh.

Cây thuốc lá đã được người nông dân trồng tự phát ở Iapa nhiều năm trước đây và tới năm 2005 được UBND tỉnh Gia Lai quy hoạch là một trong 3 vùng trọng điểm trồng cây thuốc lá (cùng với Ayn Pa và Krông Pa) với tổng diện tích khoảng trên 4000 ha, sản lượng đạt khoảng 9.625 tấn/năm.

Liên doanh đã trồng khảo nghiệm thành công các loại giống thuốc lá lai, với năng suất và chất luợng cao hơn các giống cũ nhằm để dự phòng và vào thời điểm phù hợp sẽ chuyển giao cho nông dân trồng đại trà. Bên cạnh đó, liên doanh đã chuyển đổi thành công hàng trăm lò sấy sử dụng củi sang sử dụng vỏ trấu. Hiện liên doanh đang xây dựng thí điểm lò sấy bằng năng lượng mặt trời để thay thế cho lò sấy truyền thống, nâng cao chất lượng nguyên liệu, giảm công lao động và thân thiện với môi trường hơn.

Băn khoăn vùng nguyên liệu ổn định

Đầu tư lớn cho nông dân trồng thuốc lá, mối bận tâm lớn nhất của các doanh nghiệp không chỉ là chất lượng nguyên liệu mà còn là tính ổn định và bền vững của vùng nguyên liệu. Thực tế, mặc dù đã có hợp đồng bao tiêu sản phẩm và thực hiện hết trách nhiệm với người nông dân nhưng công ty vẫn thường bị nông dân “bội tín”.

Vào vụ thu hoạch, tư thương ở các nơi đổ về đây thu mua rất nhiều, họ đẩy giá mua lên cao và người dân vì thế đã bán cho tư thương thay vì bán cho doanh nghiệp như cam kết. Thống kê cho thấy hiện có khoảng 80% nông dân thực hiện theo cam kết hợp đồng, còn lại 20% số hộ vẫn “bội tín”. Ông Hồ Văn Quang - Phó chủ tịch huyện Iapa cho hay mặc dù huyện đã có chỉ đạo và thực hiện nhiều giải pháp quyết liệt để không tái diễn cảnh “tranh mua tranh bán” nguyên liệu thuốc lá mỗi mùa vụ nhưng thực tế vẫn không chấm dứt được hoàn toàn.

Trên thực tế, việc “tranh mua, tranh bán” vụ mùa trước thường đẩy giá nguyên liệu lên cao hơn thực tế và ở vụ mùa sau khi tư thương không có nhu cầu mua nguyên liệu cao như mùa trước thì giá nguyên liệu lại “rớt” khiến cho tâm lý nguời người nông dân không ổn định. Tình trạng này đã diễn ra trên địa bàn Gia Lai ở vụ mùa 2009- 2010 và khả năng sẽ tiếp diễn mùa vụ 2011 khiến cho lãnh đạo tỉnh này hiện khá băn khoăn khi tính tới quy hoạch mở rộng vùng nguyên liệu.

 “Chúng tôi thực sự muốn hướng bà con phát triển cây thuốc lá vì hợp với tập quán sản xuất của bà con nhưng mấu chốt là sự hợp tác tốt giữa người dân với doanh nghiệp. Về phần chúng tôi cũng đã quyết liệt để người dân không bội tín với doanh nghiệp”, ông Măng Đung - Phó chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai khẳng định. Theo ông Măng Đung thì để có vùng nguyên liệu bền vững, cần tính tới việc xây dựng nhà máy sơ chế nguyên liệu thuốc lá trên địa bàn tỉnh này. “Khi có nhà máy, bà con sẽ yên tâm đầu tư cho cây thuốc lá, tình trạng tranh mua, tranh bán cũng sẽ được hạn chế”, ông Măng Đung nhấn mạnh.

Thay lời kết

Theo ông Phạm Kế Nghiệp - Tổng thư ký Hiệp hội thuốc lá VN, ngành thuốc lá hiện đang đem lại công ăn việc làm cho hơn 200 ngàn lao động nông nghiệp với hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với một số cây trồng nông nghiệp khác. Theo Quyết định 88/2007/QĐ-TTg phê duyệt chiến lược tổng thể ngành thuốc lá thì việc xây dựng vùng nguyên liệu thuốc lá ổn định là nhiệm vụ trọng tâm. Thế nhưng, đến nay nguyên liệu trong nước mới chỉ đáp ứng được 50-60% cho sản xuất thuốc lá.

Điều này đặt ra những thách thức không nhỏ cho toàn ngành trong đó cần đẩy mạnh giải pháp liên kết “bốn nhà” để hình thành các vùng nguyên liệu bền vững, hiệu quả cao, ở đó, người nông dân được đặt lên vị trí ưu tiên hàng đầu. Khi làm giàu được từ những mảnh đất cằn cỗi, ắt hẳn người nông dân sẽ không “phụ” cây thuốc lá…

Gia Lai mùa khô 2011

Thanh Lương