Dự thảo Luật đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt (đặc khu kinh tế) đang được mổ xẻ, bàn thảo tại Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIV với nhiều quy định đột phá; trong đó có chính sách thuế nhằm tạo tăng trưởng mới không chỉ cho ba đặc khu kinh tế là Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc mà còn cho 3 tỉnh Quảng Ninh, Khánh Hòa, Kiên Giang cũng như cả nước. Tuy nhiên, theo đánh giá của tổ chức Oxfam, những ưu đãi của Chính phủ Việt Nam về thuế trong đặc khu kinh tế chưa thực sự phù hợp.
Theo bà Hương – Quản lý cấp cao chương trình quản trị của tổ chức Oxfam, những bất bình đẳng trong nghĩa vụ đóng thuế là một trong những nguyên nhân khiến vấn đề bất bình đẳng toàn cầu ngày càng nghiêm trọng. Người dân và những doanh nghiệp nhỏ đang phải “cõng” gánh nặng thuế thay cho các doanh nghiệp, tập đoàn lớn.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê công bố tháng 2/2017, tại Việt Nam, trong khi lợi nhuận của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm tới 45,9% lợi nhuận toàn bộ các loại hình doanh nghiệp, bộ phận này lại đóng số thuế thấp nhất trong các thành phần kinh tế.
Báo cáo của Oxfam về đánh giá chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam 2016 cũng chỉ ra rằng, chính sách ưu đãi và miễn giảm thuế của Việt Nam cho các doanh nghiệp và dự án lớn chưa mang lại hiệu quả, tác động kinh tế như mong đợi. Trong khi đó, điều này lại tạo ra sự thất thu về ngân sách cũng như các tác động tiêu cực về môi trường và xã hội. Do đó, từ góc độ công bằng thuế, đại diện Oxfam khuyến nghị Quốc hội và Chính phủ cẩn trọng xem xét các chính sách ưu đãi thuế từ Điều 40 đến Điều 43 của dự thảo Luật đặc khu kinh tế.
Theo Oxfam, các chính sách ưu đãi thuế trong dự thảo là không cần thiết vì các lĩnh vực ưu đãi không có gì mới so với các luật khác. Các ngành công nghiệp nằm trong đề xuất ưu tiên của các đặc khu gần như trùng lặp với các ngành ưu tiên của các khu công nghệ cao và các khu kinh tế khác đã triển khai. Ba ngành mới là casino, nghỉ dưỡng, bất động sản thì vốn đã thu hút sẵn đầu tư khi chưa có luật đặc khu. Theo báo cáo của tỉnh Quảng Ninh, từ 2015 đến nay đã thu hút được khoảng 36.000 tỷ đồng đầu tư vào các dự án.
Bên cạnh đó, đối tượng mới khác được hưởng ưu đãi thuế trong dự thảo là lĩnh vực nghiên cứu phát triển, các doanh nghiệp khởi nghiệp và các trung tâm nghiên cứu sáng tạo có đặc thù là kết quả kinh doanh không ổn định. Do vậy, việc được miễn thuế trong ngắn hạn có thể cũng không mang lại nhiều lợi ích cho nhóm nhà đầu tư này. Đặc biệt, các chính sách ưu đãi thuế có thể làm trầm trọng hóa vấn đề thất thu thuế từ hoạt động chuyển giá của doanh nghiệp. Các nước đang phát triển bao gồm cả Việt Nam đang bị thất thu 100 tỷ USD hàng năm do hoạt động tránh thuế của các tập đoàn đa quốc gia.
Oxfam lo ngại chính sách ưu đãi thuế trong dự thảo Luật Khu hành chính kinh tế đặc biệt sẽ tạo ra vùng trũng về thuế ngay trong chính Việt Nam, không chỉ tạo điều kiện cho doanh nghiệp đa quốc gia chuyển giá mà chính các doanh nghiệp Việt Nam có thể né thuế bằng cách chuyển lợi nhuận từ doanh nghiệp nằm ngoài đặc khu kinh tế sang các doanh nghiệp ở trong đặc khu.
Mặt khác, chi phí quản lý thuế và hải quan cũng sẽ tăng lên, đặc biệt là ở các đặc khu có địa giới hành chính liền kề với với các khu vực không được áp dụng ưu đãi. Các chính sách ưu đãi được đề xuất trong dự thảo luật đều là những ưu đãi dựa trên lợi nhuận mà nhiều quốc gia đang phát triển đã không sử dụng nữa.
PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, Trưởng Bộ môn Quản trị Tài chính quốc tế, Học viện Tài chính đặt câu hỏi: “Chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam vốn đã cao so với các nước trong khu vực, nếu chúng ta lại có ưu đãi thuế nữa cho các đặc khu kinh tế thì cộng đồng quốc tế sẽ nghĩ gì về chính sách thuế của Việt Nam và họ sẽ cư xử như thế nào với chúng ta trong các hoạt động quốc tế?”.
Nhấn mạnh việc Việt Nam có những ưu đãi với công nghệ cao, trung tâm nghiên cứu là hoàn toàn mang tính chất định tính chứ không có tính định lượng, ông Thịnh cho rằng, Chính phủ, Bộ Tài chính và cơ quan thuế cần nghiên cứu, rà soát lại toàn bộ những ưu đãi đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài để từ đó có những chính sách phù hợp với cái chung trên thế giới.
“Việc chuyển giá đã rất trầm trọng ở Việt Nam trong thời gian qua, nếu chúng ta tạo ra những vùng trũng về mặt chính sách thuế thì chuyển giá sẽ tiếp tục trở thành bệnh nan y không chỉ đối với thuế mà với cả nền kinh tế. Các doanh nghiệp sẽ tìm mọi cách để chuyển giá dưới các hình thức khác nhau”, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh lo ngại.
